ماهیت سیاستهای شرعی و اصول استنباط آنها از ادله شرعی
ابوالحسن حسنی
مربی خبرگان بدون مدرک
a.hassani@chmail.ir
چکیده
این مقاله در پی معرفی جدیدی از برخی آموزه‌های شریعت است که نظم کلی نظام معرفتی و نظام اجرایی فقه را تأمین می‌کند. فقه موجود، متشکل از مجموعه احکامی است که بیانگر بایسته‌ها و شایسته‌هایند؛ اما بایسته‌ها و شایسته‌هایی که صرفاً از تعبد حاصل شده‌اند و یک جهت خاص که آنها را تحت نظام آورد، مورد توجه نبوده است. رجوع به منابع معرفتی شریعت نشان می‌دهد که آموزه‌های شریعت بیش از این احکام است و نظامی خاص در آن وجود دارد. این نظام با آموزه‌هایی که جهت‌گیری‌های کلی احکام شرعی را نشان می‌دهد، به دست می‌آید. این آموزه‌ها را با عنوان سیاستهای شرعی معرفی خواهیم کرد. مسئله اصلی این مقاله معرفی این آموزه‌ها و ادله آنهاست. سیاست‌ها آموزه‌هایی از شریعت‌اند که شأن آنها حکومت بر قواعد اصولی یا فقهی و نیز فروع فقهی است. آنها جهتی کلی را نشان می‌دهند که احکام فرعیه باید به طور مدام و به صورت پیش‌رونده در آن جهت باشند. لذا این سیاست‌ها به تکلیف مستقلی اشاره نمی‌کنند؛ بلکه موضوع آنها همان تکالیف دیگر است و قواعدی برای تعریف وضعیت موفقیت و شکست، تعریف راهبرد و آینده‌پژوهی‌اند. این سیاست‌ها، همچون احکام فرعیه باید قابل اسناد به شریعت الهی باشند. مفاد ادله‌ای که بیانگر این سیاستهایند، اغلب بیانگر اوصاف شریعت یا اراده تشریعی‌اند یا در قالب خطابات مقاصدی بیان می‌شوند. این مقاله دو بخش دارد: در بخش اول ماهیت سیاست‌ها و در بخش دوم ادله آنها معرفی می‌شود.
کلیدواژگان: سیاستهای شرعی، نظم شرعی، ساخت ارادی، مقاصد شریعت، جامعیت شریعت.
منابع و مآخذ
- آشتیانی، میرزا محمدحسن (۱۴۲۵ق). الرسائل التسع. قم: زهیر و المؤتمر العلامه الآشتیانی.
- آملی، میرزا هاشم (۱۳۹۵ق). مجمع الأفکار و مطرح الأنظار. مقرر: اسماعیلپور،محمد علی. قم: المطبعه العلمیه.
- انصاری، مرتضی (۱۴۱۴ق). رسائل فقهیه. قم: کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری.
- بحر العلوم بروجردی، سیدمهدی (۱۴۲۷ق). مصابیح الأحکام. قم: منشورات میثم التمار.
- برقی، احمد بن محمد بن خالد (۱۳۷۱ق). المحاسن. قم: دار الکتب الإسلامیه. چاپ دوم.
- تبریزی، جواد (بیتا). أسس القضاء والشهاده. قم: مؤسسه تحقیقات و نشر معارف اهل البیت:.
- حسینی سیستانی، سیدعلی (۱۴۱۴ق). قاعده لا ضرر ولا ضرار. قم: دفتر حضرت آیت‌الله العظمی سیستانی.
- حسینی مراغی، سید میرعبدالفتاح، العناوین الفقهیه، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.
- حلی، حسن بن یوسف بن مطهر (۱۴۱۲ق). منتهی المطلب فی تحقیق المذهب. مشهد: مجمع البحوث الإسلامیه.
- خویی، سیدابوالقاسم (۱۴۱۳ق). معجم رجال الحدیث، مرکز نشر الثقافه . چاپ پنجم.
- داوری، مسلم (۱۴۱۶ق). اصول علم الرجال بین النظریه و التطبیق. مقرر: علی صالح معلم. مؤلف.
- سبحانی، جعفر (۱۴۱۵ق). الرسائل الأربع قواعد اصولیه و فقهیه. مقرر: عده‌ای از فضلا. قم: مؤسسه امام صادق۷٫
- سبحانی، جعفر (۱۴۲۸ق). کلیات فی علم الرجال. قم: مؤسسه امام صادق۷٫ چاپ دوم.
- شهابی، محمود (۱۴۱۷ق). ادوار فقه. تهران: سازمان چاپ و انتشارات. چاپ پنجم.
- طوسی، شیخ محمد بن حسن، الأمالی. قم: دارالثقافه.
- عاملی، جمالالدین حسن بن زین الدین (۱۴۱۸ق). معالم الدین و ملاذ المجتهدین (قسم الفقه). قم: مؤسسه الفقه للطباعه والنشر.
- علیدوست، ابوالقاسم (۱۳۸۸). فقه و مقاصد شریعت، فصلنامه فقه اهلبیت:. ۴۱: ۱۵۸-۱۱۸
- فاضل لنکرانی، محمد (۱۴۳۰ق). دراسات فی الأصول. مقرر: موسویصمد علی. قم: مرکز فقه الائمه الاطهار:.
- کاشف الغطاء، علی (بیتا). باب مدینه العلم. مؤسسه کاشف الغطاء.
- کلینی، محمدبن یعقوب (۱۳۶۵). الکافی. تهران: دار الکتب الإسلامیه. چاپ چهارم.
- موسوی خمینی، سیدروح‌الله (۱۳۸۹). صحیفه امام: مجموعه آثار امام خمینی; (بیانات، پیام‌ها، مصاحبه‌ها، احکام، اجازات شرعی و نامه‌ها). تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی;. چاپ پنجم.
- موسوی خویی، سیدابوالقاسم (۱۴۱۷ق). محاضرات فی أصول الفقه. مقرر: فیاض،محمد اسحاق. قم: دارالهادی للمطبوعات. چاپ چهارم.
- مؤمن قمی، محمد (۱۴۱۹ق). تسدید الأصول. قم: مؤسسه النشر الاسلامی .
- یزدی، سیدمحمدکاظم (۱۴۲۶ق). حاشیه فرائد الأصول. مقرر: یزدی نجفی،محمد ابراهیم. قم: دارالهدی.
