علم دینی ؛ چیستی و امکان
سید محمد طباطبایی
مدیر گروه فلسفه پژوهشگاه علوم وحیانی اسرا
چکیده
در رابطه با چیستی و امکان علم دینی، رویکردهای مختلفی اظهار شده. عده‌ای منکر علم دینی و گروهی در صدد اثبات آن هستند در میان منکران برخی اساساً این ترکیب را فاقد معنا می‌دانند. دسته‌ای دیگر تحقق آن را نفی می‌کنند. در این راستا مثبتین نیز دیدگاه‌های کاملاً متفاوت و حتی متعارض بیان می‌دارند.
برخی اصل تقسیم علم به دینی و غیردینی را زیر سؤال برده و هر علمی از آن جهت که علم است را دینی می‌دانند. بعضی با پیش‌فرض قلمرو و حداکثری دین خواستار تأسیس علم دینی بر مبنای حضور آموزه‌های دین در تمامی علوم تجربی‌اند و گروهی آن را منحصر به علوم انسانی دانسته‌اند. مشکل اصلی در اندیشه علم دینی مسأله روش است که چگونگی اعمال آن ترکیب فوق را معنادار و یا بی‌معنا می‌کند. در حالی که آمیختگی روش عقلی و نقلی، آثار فراوان علمی و عملی را به دنبال دارد. جهت‌دهی و نشان‌دهی مقصد و هدف نسبت به علم، شکوفایی و آثار، عقل نسبت به بسیاری از گزاره‌های علمی نقل کمک شایان مسأله است لذا تبیین علم دینی، مبتنی بر تبیین دقیق هویت علم، هویت دین و رابطه بین علم ودین است، لذا این بحث از زیر شاخه‌های مبحث علم و دین به حساب می‌آید و به فلسفه علم و فلسفه دین نیز ارتباط دارد.
از این جهت آنچه رسالت اصلی این نوشتار را به عهده دارد این است که حضور دین و تأثیر منطقی آن در عرصه علوم مختلف میباشد و با توجه به عدم کاربرد جامع علوم انسانی مدرن که در دامان الحاد پرورش یافته در جوامع اسلامی ایجاد و تولید علم دینی مطلوب و بلکه ضروری است و می‌تواند متناسب با باورها و هنجارهای مختلف جامعه پاسخگو نظام نیازها باشد و همچنین علم دینی دارای جهت‌گیری کاربردی در راستای اهداف دین قرار گیرد. علم دینی ترکیب و تلفیقی است که هویت هر یک از عناصر در آن باقی می‌ماند و دین در ساختار و محتوای علم اثر می‌گذارد بدان جهت می‌بخشد.
کلیدواژه‌ها: علم، علمی، دین، علم دینی، متافیزیک معرفت، معرفت دینی، فهم دینی، معرفت‌شناسی دینی، جوادی آملی.
فهرست منابع
- قرآن کریم.
- ابن منظور، جمال‌الدین (۱۴۰۵)، لسان العرب، قم، نشر ادب حوزه، چاپ اول.
- التهاوندی، محمدعلی کشاف، اصطلاحات الفنون و العلوم، بی‌تا، بی‌جا.
- الکاتبی، نجم‌الدین، البخاری، میرک، حکمه العین و شرحه زاهدی، جعفر، نورانی، عبدالله، بی‌تا، بی‌جا.
- الانصاری، الشیخ الأعظم مرتضی (۱۴۲۲ق)، فرائد الاصول الأنصاری، قم: مجمع الفکر الاسلامی، الطبعه الثانیه.
- حسن مصطفوی، ۱۳۶۰، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
- حر عاملی، محمد بن الحسن (۱۰۳۳ ـ ۱۱۰۴ق)، تفصیل وسائل الشیعه، تحقیق و نشر: مؤسسه آل‌البیت(ع)، لاحیاء التراث، قم المشرفه، المطبعه الثالثه، ۱۴۱۶٫
- جوادی آملی، عبدالله، ۱۳۸۶، شریعت در آینه معرفت، قم، مرکز نشر اسراء، چاپ پنجم.
- جوادی آملی، عبدالله، ۱۳۸۶، حق و تکلیف، قم، مرکز نشر اسراء، چاپ دوم.
- جوادی آملی، عبدالله، ۱۳۸۶، سرچشمه اندیشه، قم، مرکز نشر اسراء، چاپ اول.
- جوادی آملی، عبدالله، ۱۳۸۶، اسلام و محیط زیست، قم، مرکز نشر اسراء، چاپ اول.
- جوادی آملی، عبدالله، ۱۳۸۶، منزلت عقل در هندسه معرفت دینی، قم، مرکز نشر اسراء، چاپ دوم.
- جوادی آملی، عبدالله، ۱۳۸۶، تسنیم، ج۱، قم، مرکز نشر اسراء، چاپ سوم.
- جوادی آملی، عبدالله، ۱۳۸۶، وحی و نبوت، قم، مرکز نشر اسراء، چاپ چهارم.
- جوادی آملی، عبدالله، ۱۳۸۶، فطرت در قرآن، قم، مرکز نشر اسراء، چاپ اول
- خسرو باقری، ۱۳۳۶، هویت علم دینی، نگاهی به معرفت‌شناختی به نسبت دین با علوم انسانی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۸۲٫
- سعدالدین، تفتازانی، شرح مقاصد، تصحیح عبدالرحمان عمیر، قم، انتشارات شریف رضی، ۱۳۷۰٫
- سهروردی، شیخ اشراق (۵۴۹ ـ ۵۸۷ق)، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، شهاب‌الدین سهروردی، تصحیح و مقدمه هانری کربن، ناشر: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، چاپ سوم، تابستان ۱۳۸۰، تهران.
- صدرالدین، محمد بن ابراهیم شیرازی، (صدرالمتألمین)، (م ۱۰۵۰هـ)، الحکمه المتعالیه فی اسفار العقلیه الاربعه، الطبعه الخامسه، ۱۴۱۹هـ، ۱۹۹۹م، دار احیاء التراث العربی، بیروت.
- الطوسی، ابی‌جعفر محمد بن الحسن (۱۴۱۴ق)، تهذیب الاحکام، قم، دارالشفاء.
- الطریحی، فخرالدین (م ۱۰۸۵)، مجمع البحرین، تحقیق: السید احمد الحسینی، الطبعه الثانیه، (۱۴۰۸هـ.ق ـ ۱۳۶۷هـ.ش)، انتشارات دفتر فرهنگ اسلامی.
- الکلینی الرازی، ابی‌جعفر محمد بن یعقوب ابی اسحاق (۱۴۰۱)، کافی، الطبعه الرابعه.
- مجلسی، محمدباقر، (۱۴۰۳هـ.ق)، بحارالانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الأطهار، بیروت: دار احیاء التراث العربی، چاپ سوم.
- المظفر، محمدرضا، اصول الفقه، قم: انتشارات فیروزآبادی، الطبعه الاولی.
