ظرفیت‌ها و مشکلات روش استنتاجی در فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی
دکتر سید احمد رهنمایی
دانشیار و عضو هیأت علمی موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)
دکتر سعید بهشتی
دانشیار و عضور هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی(ره)
دکتر مجتبی مصباح
استادیار و عضور هیأت علمی موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)
محمدآصف محسنی(حکمت)
فارغ‌التحصیل سطح چهار جامعه المصطفی(ص) و دانشجوی دکتری فلسفه تعلیم و تربیت موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) ـ نویسنده مسئول
چکیده
سامان‌دادن به فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی و پژوهش در آن نیازمند روش‌شناسی پژوهش در این عرصه است. زیرا تلاش‌ها در این عرصه زمانی به بار می‌نشیند که از حیث روش‌شناختی به غنای لازم و کافی دست یابد. باوجود اهمیت کم‌نظیر مباحث روش‌شناختی، پژوهشگران فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی به این مهم توجه شایسته نداشته‌اند. به‌نظر می‌رسد یکی از دلایل این امر، نفوذ اندیشه‌های اثبات‌گرایانه در کشورهای اسلامی است که با تأکید بر عینیت‌گرایی، به استقلال روش تحقیق از هرگونه مبنا یا پیش‌فرض دینی، فلسفی و ارزشی قائل است.
حال که جریان اسلامی‌سازی علوم انسانی آغاز شده است، ارائه روش‌شناسی علوم انسانی، براساس مبانی نظری و تعالیم اسلامی از نیازهای ضروری جامعه بشری است. در این میان روش استنتاجی به‌مثابه روش عقلی و استدلالی که هم قدرت تبیینی و توجیهی بالا و هم اعتبار برون‌دینی دارد، از مهم‌ترین روش‌های پژوهش در علوم انسانی، ازجمله فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی به‌شمار می‌رود. در روش استنتاجی اعتقاد بر این است که میان مبانی نظری و آموزه‌های دینی، با دلالت‌های تربیتی آنها ارتباط منطقی و موجه برقرار است؛ بنابراین، از این روش هم می‌توان در جهت نظریه‌پردازی در عرصه فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی و هم در جهت نظریه‌آزمایی و نقد نظریه استفاده کرد.
باوجود ظرفیت‌هایی که روش استنتاجی دارد، با مشکلاتی همچون مسئله گزار از «هست» به «باید»، رکود و ایستایی تعلیم و تربیت برآمده از آن، دشواربودن برقراری ارتباط ملموس میان مبانی نظری با رفتارهای تربیتی وغیره نیز رو‌به‌رو است که در این نوشتار تلاش شده است راه‌حل‌های منطقی برای آنها ارائه شود.
کلیدواژه‌ها: فلسفه، تعلیم و تربیت، منابع اسلامی، روش استنتاجی، ظرفیت‌ها، محدودیت‌ها و راه‌حل‌ها.
کتاب‌نامه
اوزمن، هوارد ا و سموئل ام. کراور. ۱۳۷۹٫ مبانی فلسفی تعلیم و تربیت. ترجمه غلامرضا متقی‌فر و دیگران. قم. مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
ایروانی، شهین. ۱۳۸۸٫ رابطه نظریه و عمل در تعلیم و تربیت. تهران. شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
باقری الف، خسرو. ۱۳۸۹٫ رویکردها و روش‌های پژوهش در فلسفه تعلیم و تربیت. تهران. پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
باقری ب، خسرو. ۱۳۸۹٫ درآمدی بر فلسفه تعلیم و تربیت جمهوری اسلامی ایران. تهران. شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
بهشتی، سعید. ۱۳۸۶٫ زمینه‌ای برای بازشناسی و نقادی فلسفه تعلیم و تربیت غرب. تهران. اطلاعات.
ـــــــــــــ. ۱۳۸۹٫ تأملات فلسفی در تعلیم و تربیت. تهران. شرکت چاپ و نشر بین‌الملل.
جوادی، محسن. ۱۳۷۵٫ مسئله «باید» و «هست». قم. دفتر تبلیغات اسلامی.
جوادی آملی، عبدالله. بی‌تا. مبادی اخلاق در قرآن. قم. مرکز نشر اسراء.
سجادی، سید مهدی.۱۳۸۰٫ تبیین رویکرد استنتاج در فلسفه تعلیم و تربیت. تهران. امیرکبیر.
سروش. عبدالکریم. ۱۳۵۸٫ دانش و ارزش. تهران. یاران.
صادق‌زاده و همکاران.۱۳۸۲٫ «بررسی ارتباط معرفت‌شناختی دانش آموزش و پرورش با تعالیم وحیانی اسلام». رساله دکتری. دانشگاه تربیت مدرس.
ــــــــــــــــــ. ۱۳۸۶٫ «رویکرد اسلامی به روش‌شناسی پژوهش تربیتی: تبیین، امکان و ضرورت». فصلنامه نوآوری‌های‌آموزشی. شماره ۲۱٫ سال ششم. تهران. پاییز.
ــــــــــــــــــ. ۱۳۹۰٫ مبانی نظری تحول بنیادین در تعلیم و تربیت رسمی عمومی جمهوری اسلامی ایران. تهران، بی‌تا
عبدالرحمن نقیب، عبدالرحمان. ۱۳۸۷٫ روش‌شناسی تحقیق در تعلیم و تربیت(رویکرد اسلامی). ترجمه، نقد و اضافات: بهروز رفیعی و مقدمه علیرضا صادق‌زاده. قم. پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
علم‌الهدی، جمیله. ۱۳۸۴٫ مبانی تربیت اسلامی و برنامه‌ریزی درسی(براساس فلسفه صدرا). تهران. انتشارات دانشگاه امام صادق(ع).
ــــــــــــــــ.۱۳۸۶٫ «درآمدی به مبانی اسلامی روش تحقیق». فصلنامه نوآوری‌های آموزشی. شماره ۲۱٫ سال ششم. تهران. پاییز.
کیلانی، ماجد عرسان. ۱۳۸۹٫ فلسفه تربیت اسلامی. ترجمه بهروز رفیعی. قم. پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
گروه نویسندگان زیرنظر محمدتقی مصباح یزدی،۱۳۹۰٫ فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی. تهران. انتشارات مدرسه.
محسنی(حکمت)، محمدآصف، ۱۳۹۱، بررسی و نقد رویکردهای اثباتی به فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی در جمهوری اسلامی ایران، مجله اسلام و پژوهش‌های تربیتی، شماره ۱۰، بهار و تابستان ۱۳۹۱، قم موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)
مصباح یزدی، محمد تقی. ۱۳۷۶٫ دروس فلسفه اخلاق. تهران. مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی.
ـــــــــــــــــــــــ. ۱۳۸۷٫ نقد و بررسی مکاتب اخلاقی. قم. مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
مظفر، محمدرضا. ۱۳۸۸٫ المنطق. نجف. جمعیه منتدی النشر و کلیه الفقه فی‌النجف.
Barrow، R. (1995)، philosophy pf Education: Historical Overview، inTorsten، T. Neville Postlethwaite، The international Encyclopedia of Education. London: BPC Wheatson Lmt.
Beck، Clive، Education philosophy and Theory-an introduction، Little، Brown and company(inc)، Canda، ۱۹۷۴٫
Broudy، Harry.1961. Building a philosophy of Education. 2ed ed. Printice-Hall، Inc. U.S.A.
Broudy, H. 1955. “How philosophical can philosophy of Education be?” In Christopher. J. Lucas, What is philosophy of Education? (1969) London the Macmillan Company. Pp.114-122.
Brubacher، john s، modern philosophy pf Education، Mc Graw-Hill Book Company، Tokyo، ۱۹۶۹٫
Carr، Dvid، Practice Enquiry، Values and problems of Eductional theory، Oxford Reiew of Education،Vol. 18، No3, pp 241-251.1992.
Carr، Wilferd، Educational Theory and its relation to educational practice، In Entwiftle. Noel. Handbook of Educational ideas and practice، Rutledge، London، ۱۹۹۰
. Clark، Charles، Why teachers need philosophy? Jornal of philosophy of education، Vol، ۲۳، No. 2. 1989.
Hirst، P.H. The Nature & scope of Educational Theory، in: New Essays in the philosophy of education، Edited by Langford، Glenn & D.J. O Connor، International library of the philosophy of education، Routledge، first published in 1973، second 2010
Hook، Sidney، (۱۹۵۶)، The Scope of philosophy of education، In Christopher J، Lucas، What is philosophy of Educatio?، U.S.A: Macmillan.
Neumann, L. 2000. social research methods. 4th, ed. London. Allyn & Bacon.
O’ Connor، D.J. “The Nature & scope of Educational Theory”. in: New Essays in the philosophy of education، Edited by Langford، Glenn & D.J. O Connor. International library of the philosophy of education. Routledge. first published in 1973. second 2010.
Pring Richard. 2004. Philosophy of Educational research. 2nd Ed. London. Continuum.
Price، Kingsley. 1955. “Is philosophy of Education Necessary?”. In Christopher J، Lucas، What is philosophy of Educatio?. U.S.A: Macmillan.
Scott, D. & M. Morrison. 2006. Key ideas in educational research. London. continuum.
Zais، Roberts، Curriculum، principle and foundation. Thomas Y. Crowell company LTD. Newyork، ۱۹۷۶٫
