ششمین نشست نظریه‌پردازی در قلمرو علوم انسانی اسلامی برگزار شد
به گزارش دبیرخانه دائمی کنگره بین‌المللی علوم انسانی اسلامی، ششمین نشست نظریه‌پردازی در قلمرو علوم انسانی اسلامی، پنجشنبه ۳۱ فروردین ۱۳۹۶ در دفتر قم دبیرخانه‌ی کنگره از ساعت ۱۶ الی ۱۸ برگزار شد.
در این نشست حجت الاسلام والمسلمین دکتر علیرضا قائمی‌نیا دیدگاه‌های خود را در موضوع «معماری علم دینی (نظریه‌ی پیوندی در باب علم دینی)» ارائه نمود و پس از آن اعضای حاضر در جلسه به نقد و بررسی این دیدگاه‌ها پرداختند.
دکتر عطاءالله رفیعی آتانی، حجت الاسلام والمسلمین دکتر احمدحسین شریفی، حجت الاسلام والمسلمین دکتر مهدی عبداللهی و دکتر امیر سیاهپوش از اعضای حاضر در این جلسه بودند.
دکتر علیرضا قائمی‌نیا ضمن ارائه‌ی اهم محورهای مقاله‌ی خود گفت: «تأثیرات مفهومی گاه ناپیداست و ذهن بشر دائماً فضاهای مفهومی مختلف را تلفیق می‌کند.»
وی ضمن بیان آنکه علم و دین دو فضای شناختی‌اند نه دو دستگاه جدا افزود: «دین طرحواره است و چارچوب می‌دهد. تأثیر علم بر دین نیز یا درونی است یا بیرونی.»
این استاد حوزه و دانشگاه در ادامه‌ی صحبت‌های خود تصریح کرد: «علم‌های اقتصاد اسلامی می‌تواند متکثر باشد و همین‌طور علم‌های جامعه‌شناسی؛ بنابراین یکی از جامعه‌شناسی‌های اسلامی می‌تواند بهتر باشد. ما خطاپذیری علم دینی را می‌پذیریم. نگاه من به معرفت دینی، نگاه شبکه‌ای است.»
حجت الاسلام والمسلمین دکتر احمدحسین شریفی ضمن تشریح دیدگاه‌های خود در مورد این موضوع، سؤالاتی مطرح کرد که از این قرار است:
ـ آیا می‌شود مبانی معرفت‌شناختی تغییر کند و علم هیچ تغییری نکند؟
ـ آیا نگاه دورکیم به جهان و انسان در جامعه‌شناسی‌اش تأثیر نداشته است؟
ـ تعریف شما از علم چیست؟ واژه‌ها و اصطلاحات محوری را تعریف کنید.
ـ نظریه در خصوص علم دینی است اما روح مقاله درخصوص تأثیر دین بر علم است. آیا این علم دینی است؟ نقش مقاصد و مبانی دین در علم کجاست؟
ـ شما فرمودید «علم‌های اقتصاد اسلامی»؛ ما نظریه‌های مختلف در هر حوزه داریم. دیدگاه‌های مختلف در اقتصاد اسلامی داریم اما علم‌های اقتصاد اسلامی نداریم. مثل مکاتب مختلف فقهی نه فقهای مختلف.
عضو هیئت علمی موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره) در پایان صحبت‌های خود گفت: «خوب و بد بودن انواع جامعه‌شناسی اسلامی یعنی چه؟ آیا جامعه‌شناسی اسلامی می‌شود وجود داشته باشد و مضر باشد؟»
دکتر عطاءالله رفیعی آتانی به عنوان دومین ناقد ضمن بیان آنکه اصل ادعای مقاله خیلی تازگی ندارد گفت: «حرف مقاله این است که فضای ذهن عالم دینی بر علم او مؤثر است. اگر از این مسئله تبیین کاملی صورت بگیرد ما دستاوردی خواهیم داشت.
دبیر علمی چهارمین کنگره بین‌المللی علوم انسانی اسلامی در ادامه افزود: «چرا چنین علمی دینی خواهد بود؟ این بیشتر از علم دینداران نخواهد بود. چرا باید مناسبات علم و دین را به همین یک موضوع کاهش دهیم؟ چند نوع رابطه بین علم و دین می‌توان تصور کرد: جامعه‌شناسانه؛ غایت‌نگرانه (غایت شناسایی دینی باشد)؛ موضوع (موضوع پژوهش کنش انسان مسلمان باشد، علم دینی می‌شود.)؛ فضای ذهنی؛ منبع شناخت دینی باشد. این صورت آخر مسئله‌ی ما است. بقیه‌ی موارد علم را دینی نمی‌کند.
عضو هیئت علمی دانشگاه علم و صنعت ایران در پاسخ به ادعای مقاله در مورد فلسفه گفت: «شما فرمودید اگر فلسفه را مبنا قرار دهیم خیلی از چیزها از دست می‌رود. آیا اگر فضای ذهنی را مبنا قرار دهیم، خیلی از چیزها از دست نمی‌رود؟ مأموریت فلسفه این است که موضوع علوم را تعیین می‌کند. تأثیراتش بر همه‌ی علوم بنیادین است چون از نظر رتبه‌بندی مقدم است.»
دکتر رفیعی در ادامه افزود: «حکمت متعالیه کلاً فلسفه‌ی صیرورت انسان است. بزرگان علم ده‌ها سال همین فلسفه را توضیح داده‌اند. آن‌وقت ما چطور بگوییم این فلسفه هیچ دستاوردی برای علوم انسانی ندارد؟»
وی در پایان صحبت‌های خود گفت: «به جای پیوند بین مفهوم علم و دین، پیوند بین واقعیت علم و دین را مطرح کنیم. تکثر در علم‌های دینی را بهتر است تشکیکی ببینیم و آن را تابع سطح دینداری ببینیم.»
حجت الاسلام والمسلمین دکتر مهدی عبداللهی سومین ناقد این نشست ضمن اشاره به بخش‌هایی از مقاله گفت: «اینکه مبانی بر علم تأثیر ندارد، کم‌لطفی به قائلان به این منظر است. به همین دلیل تعابیر مقاله مناسب نیست و وصف کاملی از قائلان این رویکرد ندارد.»
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در ادامه افزود: «مبانی چهارگانه پشت صحنه علم و قطعاً مؤثر بر علم است. پوزیتیویسم فلسفه‌زدا نیست بلکه خودش فلسفه‌زده است.»
دکتر عبداللهی ضمن تأکید بر اینکه ابهاماتی در مبانی نویسنده‌ی مقاله است گفت: «با نفی دو تا مبنای حکمت متعالیه در تأثیر بر علم آیا می‌توان گفت همه‌ی حکمت متعالیه بی‌تأثیر بر علم است؟ نکته‌ی دیگر آن است که خلاقیت به میزان تأثیر آن بر علم چقدر است؟»
حجت الاسلام والمسلمین دکتر علیرضا قائمی‌نیا در پایان این نشست ضمن پاسخ به برخی از پرسش‌های مطرح در جلسه گفت: «در مجموع آنچه قصد من بوده در مقاله کامل بیان نشده است. ما می‌توانیم علم دینی را با فلسفه و حکمت متعالیه تلفیق کنیم اما آیا این فلسفه می‌تواند علم دینی را مدیریت کند؟ آیا علیت می‌تواند علم دینی را مدیریت کند؟»
به‌زودی دومین جلد از «کتاب نظریه» حاوی مقالات پذیرفته‌شده به عنوان نظریه‌پردازی، توسط دبیرخانه کنگره بین‌المللی علوم انسانی اسلامی منتشر خواهد شد.
