پریسا محمدصادقی

کارشناس ارشد معماری اسلامی، دانشگاه بین المللی امام رضا علیه السلام، ایران، مشهد

mohammadsadeghip@yahoo.com

مهدی حمزه ‎نژاد

استادیار گروه معماری دانشگاه علم و صنعت، ایران، تهران

hamzenejad@iust.ac.ir

چکیده

در سده اخیر با گسترش دولتدنیا و به‎ویژه کشورهای اسلامی دنبال شده است که بیشتر آنها فاقد کیفیت حداقلی بوده‌ و یا در صورت تأمین کیفیت برای اقشار ضعیف اجتماعی، قابل تهیه نبوده‌اند. براین‎اساس تعریف مرز حداقلی کیفیت به‎ویژه بر اساس ارزش‎های اسلامی و ایرانی، اهمیت ویژه‌ای دارد. اگرچه در تحقیقات بسیاری کیفیت و شاخص‌های مسکن مطلوب از منظر اسلام بر اساس آیات و روایات و احادیث تنظیم شده‌اند، ولی در هیچ‎یک به رابطه سطوح اقتصادی با این سطوح کیفی توجه نشده است؛ در حالی که اقتصاد عامل مداخله‎گر جدی در تعریف کیفیت است. این تحقیق قصد دارد این شاخصه‌های کیفی را در سه سطح اشرافی، متوسط و فقیرانه بررسی کند. شاخصه‌های کیفی مسکن بر اساس تحقیقات قبلی حریم، عدم مرتفع‎سازی، وسعت، آرامش سکونتی خانه، شرافت مکانی (به لحاظ روابط اجتماعی)، روابط همسایگی، عناصر طبیعت‎گرایی و تزیینات انتخاب شدند و تحلیل آیات و روایات با استفاده از روش استدلالی- تحلیلی صورت گرفت. بر این اساس نتایجی از این قبیل به دست آمد: وسعت بالا به اندازه کفاف نیازهای اجتماعی و در طبقات بالای اقتصادی و مشترک‎سازی برخی فضاها مانند فضاهای بازی کودکان. بر اساس نتایج به‌دست‌آمده همه شاخصه‌های یادشده برای اقشار ضعیف نیز تحقق‎پذیرند و اولیای دینی گذشته و امروز برای هر دو کرانه بالا و پایین اقتصادی،  الگو‎سازی ارزشمندی ارائه نموده‌اند.

کلیدواژگان: کیفیت حداقلی، معماری اسلامی، مسکن ارزان‎قیمت، شاخصه‌های کیفی.

منابع

۱-آسایش،حسین(۱۳۸۰)، فرهنگ شهری: سنجش کیفیت زندگی در یکصد شهر بزرگ جهان،مدیریت شهری،شماره ۸ ،ص ۹۴ تا ۱۰۵

۲–ابن شعبه،حسن بن علی(۱۳۸۹)،تحف العقول عن آل الرسول صلی الله علیه و اله وسلم،ترجمه علی اکبر میرزایی،قم ،ایران

۳-ابن بابویه،محمد بن علی،الخصال(۱۳۸۲)یعقوب جعفری،نسیم کوثر،قم ،ایران

۴-ارباب،پارسا،عزیزی،محمدمهدی(۱۳۹۳)، واکاوی ارتباط مدت زمان سکونت با شکل گیری هویت مکان در توسعه شهری جدید مطالعه موردی: منطقه۲۲ شهر تهران،فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات شهری،شماره۱،ص۵۹ تا ۷۲

۵-باسخا،مهدی،عاقلی کهنه شهری،مسائلی،ارشک(۱۳۸۹)، رتبه بندی شاخص کیفیت زندگی در استانهای کشور،فصلنامه علمی  پژوهشی رفاه اجتماعی،سال نهم،شماره ۳۷،ص۹۵ تا ۱۱۲

۶-براتی،ناصر(۱۳۸۲)،بازشناسی مفهوم خانه در زبان فارسی و فرهنگ ایران ،فصلنامه فرهنگستان هنر(خیال)،ص۲۴ تا ۵۵

۷-پورمند،حسنعلی،طباطبایی ملاذی،فاطمه(۱۳۹۴)، الگوی پنهان حاکم بر نظام استقرار فضایی در مسکن ایرانی- اسلامی )بررسی موردی خانه رسولیان یزد(،سال سوم،شماره نهم،ص ۳ تا۲۱

۸- رسول ترجمه ای دیگر از نهج الفصاحۀ ،(۱۳۸۵) پاینده،ابوالقاسم ،طلوع مهر،قم

۹-تقوایی،علی اکبر،رفیعیان،مجتبی،سلمانی،حسن(۱۳۹۳)،سنجش و بررسی کیفیت زندگی ذهنی بر اساس ادراک ساکنان(نمونه موردی محله هاشمی در منطقه ۱۰ تهران)،نشریه علمی-پژوهشی جغرافیا و برنامه ریزی،سال ۱۸ شماره ۵۰،ص۸۹-۱۰۵

۱۰-جمالی،قربان(۱۳۸۵)،تدبیر معیشت از دیدگاه آیات و روایات،زمزم هدایت،قم،ایران

جوادی آملی،۱۳۸۶،اسلام و محیط زیست،نشر اسراء،قم ،ایران

۱۱- نژاد،علی،رفیعیان،مجتبی،زمانی،حسن(۱۳۹۰)، بررسی و رتبه بندی عوامل مؤثّر بر میزان رضایتمندی شهروندان از کیفییت محیط زندگی(مطالعه ی موردی: مقایسهی بافت قدیم و جدید شهر شیراز)، پژوهش های جغرافیای انسانی،شماره ۷۷،صص. ۱۴۳-۱۲۹

۱۲-حر عاملی،محمدبن حسن،(۱۳۶۴)، وسائل الشیعه:کتاب جهاد النفس،علی صحت،تهران

حر عاملی،محمدبن حسن،(۱۳۸۰)،آداب معاشرت از دیدگاه معصومان (ع)،مترجم،محمدعلی فارابی،آستان قدس رضوی،مشهد،ایران

۱۳-حریرچی،امیر محمود،میرزایی،خلیل،جهرمی ومکانی،اعظم(۱۳۸۸)، چگونگی وضعیت کیفیت زندگی شهروندان شهر جدید پردیس۱۳۸۸،فصلنامه ی پژوهش اجتماعی،سال دوم، شماره چهارم،ص۸۹ تا ۱۱۰

۱۴-حسینی،هادی،باقریان،خدیجه(۱۳۹۳)، تحلیلی بر مؤلف ههای سازنده کیفیت زندگی در شهر نوشهر،فصل نامه آمایش محیط، شماره ۲۷،ص۵۵ تا ۷۸

۱۵-حسین زاده فرمی،مهدی(۱۳۹۳)،ارزایایی تحلیل وضعیت و تحولات سبک زندگی در کشور در دهه اخیر؛به وسی الگوی اسلامی  ایرانی سبک زندگی،سومین کنفرانس الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت واکاوری مفاهیم  نظریه های رایج توسعه و تجارب ایران و جهان؛به سوی نظریه اسلامی پیشرفت،ص ۱تا ۴۶

۱۶-حکیمی،محمدرضا،جمیکی،علی،حکیمی،رضا(۱۳۸۶)،الحیاه،جلد۳٫نشردلیل ما، قم،ایران

۱۷-حکیمی،محمدرضا،جمیکی،علی،حکیمی،رضا(۱۳۸۶)،الحیاه،جلد۴٫نشردلیل ما، قم،ایران

۱۸-حکیمی،محمدرضا،جمیکی،علی،حکیمی،رضا(۱۳۸۶)،الحیاه،جلد۱۰٫نشردلیل ما،قم،ایران

۲۰-خلیلیان اشکذری،محمدجمال(۱۳۸۷)،شاخص های توسعه انسان محور در جامعه مطلوب و آرمانی اسلام،اسلامی ،اقتصاد پژوهشی علمی فصلنامه،سال هفتم،شماره۲۸،ص۶۱تا ۸۷

۲۱-خواجه شاهکویی،علیرضا،نجفی کانی،علی اکبر،شریفان،سمیه(۱۳۹۲)،بررسی سطح کیفیت زندگی در نواحی شهری؛ مطالعه موردی: شهر نیشابور،مدیریت شهری،شماره ۳۵،ص۱۰۳ تا ۱۲۰

۲۲-دودمان کوشکی،علی(۱۳۸۵)،پاسداری از منابع طبیعی در راستای سلامت انسان از دیدگاه قرآن،مجموعه مقالات قرآن و طب، جلد ۲،دانشگاه شاهد زیر نظر بنیاد پژوهشهای قرآنی حوزه و دانشگاه،۳۵۹-۳۹۰

۲۳-ربانی خوراسگانی،علی،کیانپور،مسعود(۱۳۸۴)، درآمدی بر رویکردهای نظری و تعاریف عملی مفهوم کیفیت زندگی،مددکاری اجتماعی،شماره ۲۴،ص۴۲ تا ۵۷

۲۴-زاهدی اصل،محمد،فرخی،جواد(۱۳۸۸)، بررسی رابطه میزان سرمایه اجتماعی با کیفیت زندگی سرپرستان خانوارهای ساکن تهران، فصلنامه علوم اجتماعی، شماره ۴۹،ص.۱-۲۹زیویار،پروانه،درودی،محمدرضا،رمضان پور سبحانی،اعظم(۱۳۹۳)،کیفیت زندگی در محیط سکونتی فرسوده(محله قیام،منطقه ۱۲ شهر تهران)،فصلنامه علمی-پژوهشی رفاه اجتماعی،سال چهاردهم،شماره ۵۴،ص۸۵-۱۱۰

۲۵-سالاری سردری،فرضعلی،حیدری مقدم،مصطفی،سبحانی،نوبخت،عارفی،اعظم(۱۳۹۳)، بررسی مؤلفه های کیفیّت زندگی در فضاهای شهری(مطالعه موردی: شهر لامرد)، دو فصلنامه «پژوهشهای منظر شهر »،سال اول/ شماره ۲،ص۵۳-۹۱

۲۶-سامه،رضا(۱۳۹۳)، ظرفیت های معماری متناسب با مفهوم کیفیت زندگی انسان در قرآن،دوفصلنامه تخصصی پژوهش های میانرشته ای قرآن کریم،سال پنجم، شماره دوم،ص ۱۰۸ –

۲۷-ستاری ساربانقلی،حسن،زاهدیان،المیرا(۱۳۹۳)، جایگاه فضای سبز در معماری مسکونی ابنیه سنتی ایران با رویکرد به قرآن کریم و متون دینی،عصرآدینه،شماره ۱۵ و ۱،ص از ۱۵۷ تا ۱۸

۲۸-شفیعا،سعید،شفیعا،محمدعلی،کاظمیان،غلامرضا(۱۳۹۱)، فرا تحلیل روش و نتایج پصوهش های کیفیت زنذگی شهری در ایران،جامعه شناسی کاربردی،سال ۲۴،شماره پایپی (۵۰)،شماره ۲،ص۲۱ تا ۴۰

۲۹-طباطبایی،محمدحسن،تفسیر المیزان،ج.۱۲،

۳۰طبرسی ، حسن بن فضل ،(۱۳۷۰)،ترجمه شریف مکارم الخلاق،شریف رضی،جلد ۱،ابراهیم میرباقری،فراهانی،تهران

۳۱عبداللهی،م،جمشیدیان،م(۱۳۶۶)، هدف اقتصاد مطلوب اسلامی، مشکوه،شماره ۱،ص از ۷۴ تا ۸۶

۳۲-علی ابن ابی طالب(۱۳۷۹)نهج البلاغه،محمد بن حسین شریف الرضی،ترجمه داریوش شاهین،جاوید،تهران ،ایران

۳۳-علی ابن ابی طالب(۱۳۶۶)،غرر الحکم و دررالکلم،ترجمه مصطفی درایتی،مرکز التشر التابع لمکتب الاعلام الاسلامی،قم،ایران

۳۴-غفاری،غلامرضا،کریمی،علیرضا،نوذری،حمزه(۱۳۹۱)، روند مطالعه کیفیت زندگی در ایران،فصلنامه مطالعات و تحقیقات اجتماعی،دوره اول، شماره ۳،ص ۱۳۱-۱۰۱

۳۵-فقهی فرهمند،ناصر(۱۳۸۸)، اولویت های اقتصادی و اجتماعی عوامل کلیدی کیفی مسکن،مجله دانش و توسعه (علمی – پژوهشی) سال شانزدهم، شماره ۲۶،ص۱۷۰ تا ۱۸۹

۳۶-فغفور مغربی،حمید(۱۳۸۵)اصول اخلاقی محیط زیست از منظر اسلام، مجموعه مقالات قران و طبجلد ۲،دانشگاه شاهد زیر نظر بنیاد پژوهشهای قرآنی حوزه و دانشگاه،ص۵۶۵ -۶۰۱

۳۷-فیروز جاییان،علی اصغر،دهقان حداد،محسن(۱۳۹۴)، ارتباط و تأثیر کیفیت زندگی عینی بر کیفیت زندگی ذهنی)مطالعه ی موردی؛ شهر آمل،استان مازندران،(،فصلنامه ی مطالعات توسعهی اجتماعی- فرهنگی،دورهی سوم، شمارهی ۴،ص ۱۵۷-۱۸۴

۳۸-قرائتی،محسن،درس هایی از قرآن؟؟؟؟؟

۳۹-کلینی،محمدبن یعقوب،اصول کافی،جلد ۶،مترجم محمدباقر کمره ای،۱۳۷۵-قم تهران-اسوه

۴۰-کوکبی،افشین،تقوایی،علی اکبر،پورجعفر،محمدرضا(۱۳۸۴)، برنامه ریزی کیفیت زندگی شهری در مراکز شهری؛ تعاریف و شاخص ها، مجله جستارهای شهرسازی،شماره ۱۲،صفحه ۶ تا ۱۳

۴۱-گلی زواره قمشه ای، غلامرضا (۱۳۸۳)، مسکن، مکان آرامش و آسایش‏، نشریه پاسدار اسلام ،شماره ۲۷۵

۴۲-مرویان،محمود(۱۳۸۰) انسان و نیازهای مادی انسان از دیدگاه قرآن و سنت، الهیات و حقوق دانشگاه رضوی(آموزه های قرآنی ) سال اول پاییز  شماره ۱ ،ص۵۵ تا ۷۴۱

۴۳-مجلسی،محمدباقر بن محمدتقی (۱۳۶۳)، بحارالانوار،قسمت سوم از جلد پانزدهم.

۴۴-محمودی مهماندوست،مرتضی(۱۳۹۲)، معنا در مسکن، بازخوانی روایت مسکن دیروز برای زندگی امروز،دوفصلنامه اندیشه معماری،سال اول – شماره ۲،ص از ۹۸ تا۱۱۲

۴۵-محمدپور جابری،مرتضی(۱۳۹۳)، تحلیل نقش گردشگری بر کیفیت زندگی شهروندان با تأکید بر شاخص های ذهنی مورد: شهر فشم (شهرستان شمیرانات)، گردشگری شهری،دوره ۱ ، شماره ،۱،ص. ۴۵ – ۳۵

۴۶-محمدی ری شهری،محمد(۱۳۸۹)،میزان الحکمه،جلد ۲،مترجم حمیدرضا شیخی،موسسه علمی فرهنگی دارالحدیث،قم،ایران

۴۷-محمدی ری شهری،محمد(۱۳۸۹)،میزان الحکمه،جلد ۳،مترجم حمیدرضا شیخی،موسسه علمی فرهنگی دارالحدیث،قم،ایران

۴۸-محمدی ری شهری،محمد(۱۳۸۹)،میزان الحکمه،جلد ۴،مترجم حمیدرضا شیخی،موسسه علمی فرهنگی دارالحدیث،قم،ایران

۴۹-محمدی ری شهری،محمد(۱۳۸۹)،میزان الحکمه،جلد ۵،مترجم حمیدرضا شیخی،موسسه علمی فرهنگی دارالحدیث،قم،ایران

۵۰-محمدی ری شهری،محمد(۱۳۸۹)،میزان الحکمه،جلد ۶،مترجم حمیدرضا شیخی،موسسه علمی فرهنگی دارالحدیث،قم،ایران

۵۱-مختاری، مرضیه و نظری، جواد ۰۱۳۸۹)، جامعه شناسی کیفیت زندگی، انتشارات جامعه شناسان.

۵۲-مسائلی،صدیقه(۱۳۸۷)،نقشه پنهان به مثابه دست آوردن باورهای دینی در مسکن سنتی کویری ایران،نشریه هنرهای زیبا،شماره ۳۷،ص۲۷ تا ۳۸

۵۳-مسعودی ،کیومرث(۱۳۸۲)، شهر و سکونت: ارزش مسکن و «مطلوبیت سکونتی» در شهر،مجله جستارهای شهرسازی ،شماره ۷،از صفحه ۲۹ تا ۳۱

۵۴-نژاد محمد نامقی،عاطفه،اسمعیلی،معصومه،باقری،فریبرز،برجعلی،احمد،شفیع آبادی،عبدالله(۱۳۹۳)، ساختار و الگوی کیفیت زندگی اسلامی مبتنی بر دیدگاه آیت الله جوادی آملی،پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی،سال بیست و دوم، دوره جدید، شماره ۲۲،ص۷ تا ۲۶

۵۵-نجات، سحرناز ، ( ۱۳۸۷ )کیفیت زندگی و اندازه گیری آن، مجله تخصصی اپید میولوژی، شماره ۲٫ص۵۷-۶۲

۵۶-نجفی،سعید،احدنژاد،محسن،دویران،اسماعیل(۱۳۹۴)،ارزیابی کیفیت زندگی در سکونتگاه های غیر رسمی شهرها مورد شناسی:محله اسلام آباد شهر زنجان،جغرافیا و آمایش شهری-منطقه ای،شماره ۱۶،ص۷۵تا۹۰

۵۷-نقی زاده،محمد(۱۳۹۱) تاملی در شناخت مبانی مسکن اسلامی ایرانی،کتاب ماه هنر،شماره ۱۷۰،ص۳۸-۵۵

-۵۸وثیق ،بهزاد ،بمانیان،محمدرضا،پشتونی زاده، آزاده(۱۳۸۸)، مکان و مسکن از منظر اسلام،مجله پژوهشهای میان رشته‌ای قرآن کریم،سال اول،شماره ۳،ص ۹۳ تا ۱۰۲

۵۹-وفا، جعفر، ثروت از دیدگاه قرآن، مرکز تحقیقات سپاه،قم

۶۰-یوسفی،حسین علی،شیرانی،مهری(۱۳۸۵)،بهداشت فردی و محیط در فرهنگ اسلامی ایرانی، مجموعه مقالات قران و طب، جلد ۲،دانشگاه شاهد زیر نظر بنیاد پژوهشهای قرآنی حوزه و دانشگاه،۴۶۱-۴۸۹