ساخت و اعتباریابی آزمون اولیه مهارت حل مسئله براساس منابع اسلامی
جعفر علی‌گلی فیروزجائی[۱]
محمدرضا احمدی[۲]
رحیم میردریکوندی[۳]
[۱]. کارشناس ارشد روان‌شناسی خانواده. مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره). قم،
[۲]. استادیار گروه روان‌شناسی. مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره). قم، ایران.
[۳]. استادیار گروه روان‌شناسی. مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره). قم، ایران.
چکیده
این پژوهش با هدف ساخت آزمون اولیه مهارت حل مسئله، براساس مبانی نظری اسلامی انجام گرفت. برای مطالعه منابع اسلامی از روش تحلیل‌محتوا و برای ارزیابی روایی و اعتبار آزمون، از روش پیمایشی با انتخاب تصادفی طبقه‌ای، نمونه ۱۰۰ نفری از میان طلاب علوم دینی بهره گرفته شده است. ساختار برداشت‌شده از منابع اسلامی برای حل‌مسئله عبارت‌اند از: کنترل هیجان، شناخت و تعریف مسئله، شناسایی اهداف و موانع، تفکر خلاق و مشورت، تصمیم‌گیری، توکل و توسل، ارزیابی فرایند و سبک‌های ناکارآمد عجله‌ای و اجتنابی؛ همچنین، دو مؤلفۀ اعتقاد به آزمایش یا تهدید دانستن مسائل و خوش‌بینی یا بدبینی. روایی این ساختار از‌نظر کارشناسان خبرۀ دین و روان‌شناسی طبق ساختار لیکرت چهار گزینه‌ای با میانگین کل ۶۲/۳ و واریانس ۲/۰ محاسبه شد. روایی گویه‌ها با میانگین ۵۱/۳ و واریانس ۳۷/۰ به‌دست آمده است. برای سنجش روایی ملاکی، نسخه ۸۰ سؤالی این آزمون هم‌زمان با آزمون حل‌مسئله اجتماعی نزو و دیزوریلا اجرا شد. نتیجه، هم‌بستگی ۸۸/۰ با معناداری ۰۱/۰ را نشان داد. هم‌بستگی بالا بین مؤلفه‌‌ها با کل آزمون و بین گویه‌ها نشان‌دهنده روایی سازه بود. اعتبار آزمون به‌واسطه بررسی همسانی درونی پرسش‌نامه با ضریب آلفای کرونباخ در سطح ۹۶/۰ به‌دست آمد. دونیمه‌سازی نیز اعتباری در حد ۹۳/۰ و ۹۵/۰ برای دونیمه را نشان داد؛ بنابراین، این آزمون از اعتبار و روایی مناسب بهره‌مند است.
کلیدواژه‌ها: حل مسئله، ساختار اسلامی، مهارت، آزمون، روایی و اعتبار.
کتابنامه
ابن‌أبی الحدید، عبدالحمید‌بن هبه الله. ۱۴۰۴ق. شرح نهج البلاغه لابن أبی الحدید. محقق ابراهیم. محمد ابوالفضل. ج۱۰٫ قم. مکتبه آیه الله المرعشی النجفی.
ابن شعبه حرانی، حسن‌بن علی. ۱۳۶۳٫ تحف العقول. تصحیح علی غفاری. قم. نشر جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
احدی، بتول و میرزایی پری، نریمانی محمد، ابوالقاسمی عباس. ۱۳۸۸٫ «تأثیر آموزش حل مسئله اجتماعی بر سازگاری اجتماعی و عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان کم‌رو». پژوهش در حیطه کودکان استثنایی. سال نهم. شماره ۳٫ صص ۲۰۲-۱۹۳٫
احمدی، خدابخش؛ فتحی آشتیانی، علی؛ اعتمادی، احمد. ۱۳۸۳٫ «بررسی تأثیر حل مشکل خانوادگی بر کاهش ناسازگاری زوجین». روان‌شناسی. سال هشتم. شماره ۳۲٫ صص ۴۰۳-۳۸۹٫
احمدی‌زاده، محمدجواد؛ احمدی، خدابخش؛ انیسی جعفر. ۱۳۹۱٫ «اثربخشی درمان حل مسئله، مواجهه‌سازی و ترکیبی بر سازگاری جانبازان مبتلا به اختلال استرس پس از ضربه ناشی از جنگ». طب نظامی. دوره ۱۴٫ شماره ۳٫ صص ۱۸۵ -۱۷۸٫
بیانی، علی‌اصغر؛ بیانی، علی. ۱۳۸۹٫ «ویژگی‌های روانسنجی فرم کوتاه سیاهه حل مسئله اجتماعی SPSI, RS». روان‌شناسی تحولی. سال هفتم. شماره ۲۶٫ صص ۱۵۴-۱۴۷٫
پسندیده، عباس. ۱۳۹۰٫ رضایت از زندگی. قم. دارالحدیث. چاپ دهم.
تمیمی آمدی. ۱۴۱۰ق. غررالحکم و دررالکلم. تحقیق رجائی، سیدمهدی. قم. دارالکتب.
ثابت، مهرداد؛ تقی‌لو، صادق؛ جمشیدی‌فر، زهرا. ۱۳۹۰٫ «ساختارعاملی روایی و اعتبار مقیاس سنجش حل مسئله اجتماعی فرم بلند تجدیدنظرشده». فصلنامه پژوهش اجتماعی. سال ۴٫ شماره ۱۳٫ صص ۱۵۶-۱۴۳٫
جوادی‌آملی، عبدالله. ۱۳۸۳٫ توحید در قرآن. قم. اسراء.
ـــــــــــــــــــ ۱۳۸۶٫ مراحل اخلاق در قرآن. تحقیق از علی اسلامی. قم. اسراء. چاپ هفتم.
حجاری، سارا؛ امیری، شعله؛ محمدیان، احمدیار؛ ملک‌پور، مختار. ۱۳۸۵٫ «بررسی اثربخشی گروهی حل مسئله بر میزان سازگاری زنان مبتلا به اختلال دوقطبی». تحقیقات علوم رفتاری. دوره ۴٫ شماره ۱و۲٫ صص ۵۸-۵۲٫
خوشکام، زهرا؛ ملک‌پور، مختار؛ مولوی، حسین. ۱۳۸۷٫ «اثربخشی حل مسئله گروهی بر مهارت‌های اجتماعی دانش‌آموزان با آسیب بینایی. پژوهش در حیطه کودکان استثنائی». سال ۸٫ شماره ۲٫ صص ۱۵۶-۱۴۱٫
دلاور، علی. ۱۳۸۰٫ مبانی نظری و عملی پژوهش در علوم انسانی و اجتماعی. تهران. نشر رشد.
_______ ۱۳۸۴٫ احتمالات و آمار کاربردی در روان‌شناسی و علوم تربیتی. تهران. نشر رشد.
دیلمى، حسن بن محمد. ۱۴۱۲ق. إرشاد القلوب إلى الصواب. قم. نشر الشریف الرضی.
رسول‌زاده طباطبائی، سیدکاظم؛ باباپور، خیرالدین؛ جلیل اژه‌ای، جواد؛ فتحی‌آشتیانی، علی. ۱۳۸۲٫ «بررسی رابطه شیوه‌های حل مسئله و سلامت روان‌شناختی». مجله روان‌شناسی. شماره ۲۵٫ صص۱۶-۳٫
زارعان، مصطفی؛ اسدالله‌پور، امین؛ بخشی‌پور، عباس. ۱۳۸۶٫ «رابطه هوش هیجانی سبک‌های حل مسئله و سلامت عمومی». روانپزشکی و روان‌شناسی بالینی ایران. سال۱۳٫ شماره ۲٫ صص ۱۷۲-۱۶۶٫
سرمد زهره، بازرگان عباس، حجازی، الهه. ۱۳۸۵٫ روش‌های تحقیق در علوم رفتاری. تهران. انتشارات آگه.
سید الرضى، محمد بن حسین. ۱۴۱۴ق. نهج‌البلاغه (للصبحی صالح). محقق فیض الإسلام. قم. نشر هجرت.
شاطریان، فاطمه؛ شیخ رضایی، ملیحه؛ فرقدانی، آزاده؛ نیکوکار، اعظم. ۱۳۹۱٫ «بررسی ویژگی‌های روانسنجی فرم تجدیدنظرشده پرسش‌نامه حل مسئله اجتماعی در میان دانشجویان رشته ریاضی». پژوهش‌های روان‌شناسی اجتماعی. دوره ۲٫ شماره ۸ . صص۱۲-۱٫
شریعتمداری، مهدی. ۱۳۸۸٫ تحقیق و پژوهش در علوم رفتاری. تهران. نشر کوهسار.
شکوهی‌یکتا، محسن؛ پرند، اکرم. ۱۳۸۷٫ «آموزش حل مسئله به مادران و تأثیر آن بر روابط خانوادگی». خانواده‌پژوهی. سال ۴٫ شماره ۱۳٫ صص ۱۶-۵٫
صالحی، مهدیه؛ کوشکی، شیرین؛ سپاه منصور، مژگان؛ ثابت، مهرداد. ۱۳۸۸٫ «تعیین ساختار عاملی مقیاس سنجش حل مسئله اجتماعی فرم کوتاه تجدیدنظرشده». تحقیقات روان‌شناختی. دوره ۱٫ شماره ۳٫ صص ۳۹-۲۵٫
طبرسى، حسن بن فضل. ۱۳۷۰٫ مکارم الأخلاق. قم. نشر شریف رضی. چاپ چهارم.
علیلو، مجیدمحمود؛ احمد، اسمعلی؛ واحدی، حسین؛ رضایی، رسول. ۱۳۸۸٫ «بررسی ارتباط ویژگی‌های شخصیتی (اختلالات شخصیت) و سبک‌های حل مسئله در زندانیان مجرم». دوماهنامه دانشور رفتار. سال ۱۶٫ شماره ۳۴٫ صص ۶۹-۶۱٫
قراملکی، احد. ۱۳۸۳٫ اصول و فنون پژوهش. قم. مرکز مدیریت حوزه علمیه.
قورچیان، نادر قلی. ۱۳۷۹٫ جزئیات روش‌های تدریس. تهران. نشر اندیشه.
کلینی، ۱۴۰۷ ق. اصول کافی. ۸جلد. تصحیح غفاری و آخوندی. تهران. دارالکتب الاسلامیه.
گلدفرید، ماروین آر؛ جرالد سی دیویسون. ۱۳۷۱٫ رفتار درمانی بالینی. ترجمه سید احمد احمدی علون‌آبادی. تهران. نشر دانشگاهی.
محمد بن محمد، ابن‌اشعث. بی‌تا. جعفریات. تهران. نشر مکتبه نینوی.
محمدی، نوراله. ۱۳۸۳٫ «رابطه سبک‌های حل مسئله با سلامت عمومی». فصلنامه روان‌شناسی. سال ۸٫ شماره ۳۲٫ صص ۳۳۶-۳۲۲٫
محمدی فریده و صاحبی، علی. ۱۳۸۰٫ «بررسی سبک‌های حل مسئله در بیماران افسرده و مقایسه آن با افراد نرمال». فصلنامه علوم روان‌شناختی. شماره ۱. صص ۴۲-۲۴٫
محمودی‌راد، مریم. ۱۳۸۱٫ «بررسی نقش آموزش مهارت‌های ارتباطی و حل مسئله اجتماعی در ارتقای سطح عزت‌نفس و رابطه آن با کارکردهای هوشی و پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان». مجله بیماری‌های کودکان ایران. شماره۱۳٫
مصباح یزدی، محمدتقی. ۱۳۸۳٫ آموزش فلسفه. ج۲٫ تهران. نشر بین‌الملل. چاپ ششم.
معتمدی، سیدهادی؛ حاج‌بابایی، حسین؛ بیگلریان، اکبر؛ فلاح، منیژه. ۱۳۹۱٫ «تأثیر آموزش‌مهارت‌های حل مسئله بر افزایش کفایت اجتماعی نوجوانان دختر». فصلنامه پژوهش اجتماعی. سال چهارم. شماره ۱۴٫ صص ۲۹-۱۸٫
مفید، محمد بن محمد. ۱۴۱۳ق. امالی. تحقیق استادولی و غفاری. بی‌جا. نشر کنگره شیخ‌مفید.
نشاط‌دوست، حمیدطاهر؛ کلانتری، مهرداد؛ پاشاسلطانی، حمید. ۱۳۸۰٫ «اثربخشی آموزش روش حل مسئله در کاهش علائم کمبود توجه/ بیش‌فعالی». تازه‌های علوم شناختی. سال ۳٫ شماره ۳٫ صص ۵۲-۴۶٫
نوری، حسین‌بن‌محمدتقی. ۱۴۰۸ ق. مستدرک الوسائل. ۲۸ جلد .قم. نشر آل‌البیت.
هومن، حیدرعلی. ۱۳۸۶٫ شناخت روش علمی در علوم رفتاری. تهران. سمت.
نرم‌افزار «جامع الاحادیث نسخه ۵/۳». قم. مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
نرم افزار «جامع التفاسیر نسخه ۳»، قم، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
Allen, S. M, Shah, A. C, Nezu, A. M, Nezu, C. M, Ciambrone, D, Hogan, J. 2002. ”A problem solving approach to stress reduction among younger women with breast carcinoma: A randomized controlled trial”. Cancer. v94. P 3089–۳۱۰۰٫
Baker. Sarah. 2003. ”A prospective longitudinal investigation of social problem-solving appraisals on adjustment to university, stress, health, and academic motivation and performance”. Personality and Individual Differences. 35. p 569–۵۹۱٫
Bell, A. C., & D’Zurilla, T. J. 2009. ”Problem- solving therapy for depression: A meta-analysis”. Clinical Psychology Review. v29. P 348–۳۵۳٫
Belzera, D’Zurilla, Maydeu-Olivares. 2002. ”Social problem solving and trait anxiety as predictors of worry in a college student population”. Personality and Individual Differences. v33. p 573–۵۸۵٫
Necht Frauenk, Black. 1995. “Social Problem-Solving Inventory for Adolescents (SPSI-A): development and preliminary psychometric evaluation“. Journal of Personality Assessment. v12. P 145-157.
Botía, M. L., & Orozco, L. H. 2009.”Critical Review of Problem Solving Processes Traditional Theoretical Models”. International Journal of Psychological Research. V2. N1. P 67-72.
Cassidy, T. 2002. ”Problem solving style, achievement motivation, psychological distress and response to a simulated emergency”. Counseling Psychology Quarterly.15. 4. p 325-332.
Cassidy Tony, and Clive Long, 1996. “Problem-solving style, stress and psychological illness: Development of a multifactorial measure“. British Journal of Clinical Psychology. Volume 35. Issue 2. pages 265–۲۷۷٫
Chang, E. C., D’Zurilla, T. J., & Sanna, L. J. (eds). 2004. Social problem solving: Theory, research and training. Washington, DC: American Psychological Association.
Cook. Bryan G; Melody Tankersley; Timothy J Landrum. 2012. Classroom behavior, contexts, and interventions, Bingley, UK : Emerald.
Donahoe, Clyde P.; Carter, Michael J.; Bloem, William D.; Hirsch, Gaye L.; et al. 1990 “Assessment of interpersonal problem-solving skills“. Psychiatry: Interpersonal and Biological Processes. Vol 53. Nov 4. P 329 – ۳۳٫
D’Zurilla & Nezu, problem-solving therapy. 2010. Handbook of Cognitive behavior Therapy, Dobson, Third Edition, Guilford press.
D’Zurilla, T. J., & Nezu, A. 1982. “Social problem solving in adults“. Advances in cognitive- behavioral research and therapy. Vol. 1. pp 202– ۲۷۴٫
D’Zurilla, T. J., & Nezu, A. M. 1999. Problem- solving therapy: A social competence approach to clinical intervention. 2nd ed. New York: Springer.
D’Zurilla, T. J., Nezu, A. M., & Maydeu- Olivares, A. 2002. “Social Problem- Solving Inventory Revised: Technical manual”. North Tonawanda, NY: Multi- Health Systems.
D’Zurilla. Thomas J, Alberto Maydeu-Olivares, David Gallardo-Pujol. 2011. ”Predicting social problem solving using personality traits”. Personality and Individual Differences. V50. P 142–۱۴۷٫
D’zurilla Thomas J. Albert maydeu-olivares, Conceptual and Methodological Issues in Social Problem-Solving Assessment. Behavior therapy, 26, 409-432, 1995.
Dreer, L. E., Jackson, W. T., & Elliott, T. R. 2005. Social problem solving, personality disorder, and substance abuse. Chichester. UK: Wiley.
Dugas, M. J., Ladouceur, R., Léger, E., Freeston, M. H., Langlois, F., Provencher, M. D., et al. 2003. ”Group cognitive- behavioral therapy for generalized anxiety disorder: Treatment outcome and long-term follow-up”. Journal of Consulting and Clinical Psychology. 71. 82. p 821–۸۲۵٫
D’Zurilla, T. J., & Goldfried, M. R. 1971, ”Problem-solving and behavior modification”. Journal of Abnormal Psychology. 78. P 107-26.
Necht Frauenk, M., & Black, D.R. 2004. “Problem- solving training for children and adolescents. In E. C. Chang, T. J. D’Zurilla, & L. J. Sanna (Eds.)”. Social problem solving: Theory, research, and training (pp. 153–۱۷۰). Washington, DC: Ameri-can Psychological Association.
Getter,H.,& Nowinski,J.K. 1981. “A free response test of interpersonal effectiveness“. Journal of Personality Assessment. 45. P 301 – 308.
Glynn, S. M., Marder, S. R., Liberman, R. P., Blair, K., Wirshing, et al. 2002. ”Supplementing clinic-based skills training with manual-based community support sessions: Effects on social adjustment of patients with schizophrenia”. American Journal of Psychiatry. 159. P 829–۸۳۷٫
Graf, A. 2003, “A psychometric test of a German version of the SPSI-R“. Diagnostische Psychologie. 24. P 277–۲۹۱٫
Heppner Paul, , Witty, T. E., & Dixon, W. A. 2004. ”Problem-Solving Appraisal and Human Adjustment A Review of 20 Years of Research Using the Problem Solving Inventory”. The Counseling Psychologist. v. 32. N. 3. P 344-428.
Heppner, P. Paul; Baker, Charles E. 1997. ”Applications of the Problem Solving Inventory”. Measurement and Evaluation in Counseling and Development. V 29. n4. p 229-241.
Hollin Clive R. Emma J. Palmer. 2006. “Criminogenic need and women offenders: A critique of the literature“. Legal and Criminological Psychology. Volume 11. Issue 2. pages 179–۱۹۵٫
Lamanna. Jennifer & Stern. Marilyn. 2012. A brief problem solving intervention for caregivers of children with cancer. Virginia Commonwealth University. PhD degree.
Liberman, R. P., Eckman, T., & Marder, S. R. 2001. ”Training in social problem solving among persons with schizophrenia”. Psychiatric Services. 52. P 31-33.
Malouff, J. M., Thorsteinsson, E. B., & Schutte, N.S. 2007. ”The efficacy of problem solving therapy in reducing mental and psysical health problems: A meta-analysis”. Clinical Psychology Review. 27. 1. P 46-57.
Maydeu- Olivares, A., Rodríguez- Fornells, A., Gómez- Benito, J., & D’Zurilla, T. J. 2000. ”Psychometric properties of the Spanish adaptation of the Social Problem-Solving Inventory— Revised (SPSI-R)”. Personality and Individual Differences. N 29. P 699–۷۰۸٫
McClure. Kelly S, Arthur M. Nezu, Christine Maguth Nezu, Erin L. O’Hea, and Cori McMahon. 2010. ”Social problem solving and depression in couples coping with cancer”. Psycho-Oncology. V 21. P 11-19.
McFillin, Roger K. 2009. The Social Problem-solving Approach of Adolescent Females Diagnosed with an Eating Disorder :Toward a Greater Understanding of Control PCOM. Philadelphia College of Osteopathic Medicine, PhD Degree.
mcmurran mary, nick huband and conor duggan. 2008. ”The role of social problem solving in improving social functioning in therapy for adults with personality disorder”. Personality and Mental Health. N2. P 1–۶٫
Mcmurran mary, stephen fyffe, lucy mccarthy, conor duggan and andrew latham. 2001. ”Stop & Think: social problem solving therapy with personality disordered offenders”. Criminal Behavior and Mental Health. N 11. P 273–۲۸۵٫
McMurran, M., & McGuire, J. (Eds.). 2005. Social problem solving and offending: Evidence, evaluation and evolution. Chichester. UK: Wiley.
Meyers Frederick J, Michael Carducci, Matthew J. Loscalz, John Linder, Tamara Greasby, and Laurel A. Beckett. 2011. ”Effects of a Problem-Solving Intervention (COPE) on Quality of Life for Patients with Advanced Cancer on Clinical Trials and their Caregivers: Simultaneous Care Educational Intervention (SCEI) linking Palliation and Clinical Trials”. journal of palliative medicine. Volume 14. Number 4. P 465-473.
Nezu, C. M., Nezu, A. M., Heilbrun, K., Clair, M., & Di Francisco, M. 2009. Problem- solving therapy for sexual offenders: A randomized clinical trial. Manuscript submitted for publication.
Nezu. A. M. 2004. “Problem Solving and Behavior Therapy Revisited“. behavior therapy. 35. P 1-33.
Nezu. A. M, C. M Nezu, T. J. D’Zurilla. 2012. Problem-Solving Therapy A Treatment Manual. Springer.
Nezu. C. M., Nezu, A. M., Dudek, J. A., Peacock, M., & Stoll, J, 2005, “Social problem solving correlates of sexual deviancy and aggression among adult child molesters“. Journal of Sexual Aggression. 11. P 27-36.
Pargament. Kenneth I, Joseph Kennell, William Hathaway, Nancy Grevengoed, Jon Newman and Wendy Jones. 1988. “Religion and the Problem-Solving Process: Three Styles of Coping“. Journal for the Scientific Study of Religion. Vol. 27. No. 1. p. 90-104.
Perri, M. G., Nezu, A. M., McKelvey, W. F., Schein, R. L., Renjilian, D. A., & Viegener, B. J. 2001. “Relapse prevention training and problem- solving therapy in the long-term management of obesity“. Journal of Consulting and Clinical Psychology. 69. P 722-726.
Perry. S. McAuliffe, C., Corcoran, P., Keely, H., &, I. J. 2003. “Risk of suicide ideation associated with problem-solving ability and attitudes toward suicidal behavior in university students“. Crisis. 24. P 160-167.
Phillips. Russell E, Kenneth I. Pargament, Quinten K. Lynn and Craig D. Crossley. 2001. “Self-Directing Religious Coping: A Deistic God, Abandoning God, or No God at All“?, Journal for the Scientific Study of Religion. Vol. 43. No. 3. p 409-418.
Rath. Joseph. F, Amy L. Hradil, David R. Litke and Leonard Dille. 2011. “Clinical Applications of Problem-Solving Research in Neuropsychological Rehabilitation: addressing the Subjective Experience of Cognitive Deficits in Outpatients with Acquired Brain Injury“. Rehabilitation Psychology. Vol 56. No. 4. P 320–۳۲۸٫
RodrõÂguez Antoni, Albert Maydeu-Olivares. 2000. “Impulsive/careless problem solving style as predictor of subsequent academic achievement“. Personality and Individual Differences.28 . P 639-645.
Sadowski, C., Moore, L. A., & Kelley, M. L. 1994. “Psychometric properties of the Social Problem- Solving Inventory (SPSI) with normal and emotionally disturbed adolescents“. Journal of Abnormal Child Psychology. 22. P 487–۵۰۰٫
siu andrew m. h. shek. anddaniel t. 2005. “relations between social problem solving and indicators of interpersonaland family well-beingamong chinese adolescentsin hong kong“. social indicators research. N71. P517–۵۳۹ .
Siu, A.M.H., Shek, D.T.L. 2010. “Social problem solving as a predictor of well-being in adolescents and young adults“. Social Indicators Research. 95. P 393-406.
Sternberg Robert, Davidson Janet. 2003. the Psychology of Problem Solving, Cambridge University Press.
Wakeling. Helen C. 2007. ”The Psychometric Validation of the Social Problem-Solving Inventory-Revised with UK Incarcerated Sexual Offenders”. Sex Abuse. V19. N3. P 217-236.
