رضا رضائی‌تبار^[۱]

.[۱] کارشناس ارشد مدیریت اجرایی. پردیس فارابی دانشگاه تهران. قم. ایران.

چکیده

رویکرد مسجدمحوری برگرفته از الگوی محله‌محوری در تعاملات اجتماعی بوده و بر احیای هویت محله‌ای با مدیریت اسلامی و سنت نبوی در صدر اسلام تأکید می‌کند. در این مقاله از مفهوم شبکه‌سازی و شبکه‌های اجتماعی در دو فضای واقعی (با ارتباط فیزیکی) و مجازی (اطلاعاتی و ارتباطی) به منظور هم‌افزایی هم‌بستگی و سرمایه اجتماعی و انسانی بهره گرفته و با درنظرگرفتن شواهد تاریخی و ارزش‌ها و آموزه‌های دینی، کانون‌های عظیم و پرظرفیت مساجد، به‌عنوان بسترهای عملی فعالیت شبکه‌های اجتماعی اسلامی معرفی شده‌اند. پژوهشی کاربردی در زمینه رویکرد مسجدمحوری در ارائه خدمات حمایتی به نیازمندان و تأسیس و گسترش شبکه نیکوکاری در قالب سازمان‌های مردم‌نهاد و شبکه‌های اجتماعی محله‌مبنا، با استفاده از روش توصیفی در دو سطح انجام شده است: در سطح نخست، مشاهدات و مصاحبه‌های انجام‌شده و نظرخواهی از ۱۷۵ نفر از خبرگان مسئول در بخش ارائه خدمات حمایتی کشور بررسی شد و به‌عنوان زمینه‌ای کاربردی، علاوه‌بر تعامل مناسب و استفاده بهینه از ظرفیت‌ها و تجارب خیریه‌های موجود بر ایجاد یا تقویت گونه‌های جدیدی از سازمان‌های مردم‌نهاد وابسته به عامه مردم تأکید شده و مورد تأیید جامعه آماری قرار گرفته است که شامل تشکل‌های داوطلبانه حمایتی محله‌محور به مرکزیت مساجد و در قالب شبکه نیکوکاری است. در سطح دوم که به‌صورت موردی از ۱۲ مرکز نیکوکاریِ تأسیس‌شده در مساجد استان قم انجام شده، نمونه ۱۱۰ نفری از ساکنان محله‌ها مورد پژوهش میدانی قرار گرفته‌اند. نتایج حاصل از پژوهش، توفیق ظرفیت‌ها و کارکردهای مختلف شبکه‌سازی از مساجد را به‌ویژه در جهت احیای آموزه‌های دینی در زمینه انفاق و نوع‌دوستی، دستگیری از نیازمندان و همسایگان و متعاقب آن، افزایش هم‌بستگی اسلامی و سرمایه اجتماعی در سطح محله‌ها نشان می‌دهد.

کلیدواژه‌ها: رویکرد مسجدمحوری،^[۱] سازمان‌های مردم‌نهاد (NGOs)،^[۲] سازمان‌های مردمی محله‌مبنا (CBOs)،^[۳] شبکه‌های اجتماعی اسلامی.^[۴]

[۱]. Mosque-Based Approach

[۲]. Non Governmental Organizations

[۳]. Community-Based Organizations

[۴]. Islamic Social networks

کتابنامه

استمپل، جان دی. ۱۳۷۷٫ درون انقلاب اسلامی. ترجمه منوچهر شجاعی. تهران. رسا.

الگار، حامد. ۱۳۶۵٫ دین و دولت در ایران. ترجمه ابوالقاسم سری. تهران. طوس.

امام خمینی، سید روح‌الله. ۱۳۷۸٫ صحیفه امام خمینی (رحمه الله علیه). ج ۷، ۱۲ و۱۳٫ تهران. مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).

پاتنام، رابرت. ۱۳۸۰٫ دموکراسی و سنت‌های مدنی. ترجمه محمدتقی دلفروز. تهران. نشر سلام.

پاتنام، رابرت و دیگران. ۱۳۸۴٫ سرمایه اجتماعی (اعتماد، دموکراسی و توسعه). ترجمه افشین خاکباز. تهران. نشر شیرازه.

حسینی، سیده مطهره. ۱۳۹۱٫ کارکردهای شبکه‌های اجتماعی در جامعه ایران. تهران. پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی.

رضائی‌تبار، رضا. ۱۳۸۲٫ بررسی روش‌های شناسایی و حمایت از نیازمندان و اقشار آسیب‌پذیر و ارائه الگوی مناسب. قم. سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان قم.

رضائی‌تبار، رضا . ۱۳۸۸٫ طراحی و تبیین الگوی تعاملی سازمان‌های مردم‌نهاد (NGOs) با کمیته امداد امام خمینی (رحمه الله علیه) به منظور افزایش بهره‌وری ارائه خدمات حمایتی به محرومان. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. پردیس فارابی دانشگاه تهران.

رضایی‌تبار، رضا؛ زارع، حمید؛ مقیمی، سید محمد. ۱۳۹۱٫ «الگوی تعاملی توانمندسازی ازطریق مشارکت‌های اجتماعی در کمیته امداد امام خمینی (رحمه الله علیه) با رویکرد مسجدمحوری». دوفصلنامه علمی‌ـ‌پژوهشی مدیریت اسلامی. سال ۲۰٫ شمارۀ ۲٫

زارعی متین، حسن. ۱۳۸۸٫ مبانی سازمان و مدیریت، رویکرد اقتضایی. تهران. انتشارات دانشگاه تهران.

سیمبر، رضا. ۱۳۷۸٫ «سازمان‌های مردم‌نهاد و نفوذ آن در جامعه جهانی». اطلاعات سیاسی‌ـ‌اقتصادی. سال چهارم. شمارۀ پیاپی ۱۴۸-۱۴۷٫

طباطبایی، سید محمدحسین. ۱۳۷۶٫ المیزان. ج ۹٫ تهران. بنیاد فکری و علمی علامه طباطبایی.

موسوی، میرطاهر. ۱۳۸۵٫ «مشارکت اجتماعی یکی از مؤلفه‌های سرمایه اجتماعی». فصلنامه رفاه اجتماعی. سال ششم. شمارۀ ۲۳٫

Bandura, A. 2004 . Self-efficacy in changing societies. Cambridge University Press.

Mintzberg, Henry. 1998. Strategy safari: a guided tour through the wilds of strategic management. New York: Free Press.

Wasserman, Stanly & Faust, Katherine 1994. Social network analysis method and applications. Cambridge un press.