سید محمد کاظم حکیم

خارج فقه و اصول

چکیده

این مقاله با هدف تبیین رویکرد درست و صحیح، در پرداختن به علوم انسانی از دیدگاه اسلامی ارائه می شود.

در تلاش‌های انجام شده برای نقد و اصلاح علوم انسانی غرب براساس آموزه‌های اسلامی، بسیار دیده شده است که روشی انفعالی اتخاذ شده و این آسیب، روند اسلامی کردن علوم انسانی را زیر سؤال برده است.

پرسش اساسی این است که چه روشی می‌توان در پیش گرفت که از یک سو بر اساس مبانی علمی به نقد و تولید علوم فعلی پرداخت و از سوی دیگر مبانی دینی را در این زمینه به طور صحیح به دست آورد؟

در این زمینه، دکتر محمود بستانی که خود تسلط وافری بر منابع اسلامی و فقه داشت با توجه به تحصیلات آکادمیک خود تا سطح دکترا، توانست این هدف مهم را تحقق بخشد.

ایشان معتقد بود که با احاطه بر منابع اسلامی و با نگاه اجتهادی، می‌توان چارچوب و نظام کاملی را در هریک از علوم انسانی بر اساس دیدگاه اسلام ارائه داد. وی این اعتقاد خود را در آثاری همچون: “الإسلام و علم النفس” ، “الإسلام و علم الاجتماع” ، “التربیه فی ضوء المنهج الإسلامی” ، “الإسلام و الفن” ، “اصول البحث العلمی فی ضوء المنهج الإسلامی” و “الإسلام و الأدب” تحقق عملی بخشید.

ایشان در برخی از آثار خود، پابه‌پای ارائه نظریه اسلامی، به نقد نظریات غربی پرداخته است ولی در مجموع، از آثار ایشان این رویکرد به دست می‌آید که پس از نقد علوم انسانی غرب، باید به بازسازی این علوم به طور ریشه‌ای پرداخت و از انفعال و جزئی‌نگری پرهیز کرد؛ در عین حال ایشان از نامیدن این علوم، به “علوم انسانی اسلامی” پرهیز داشت، بلکه با توجه به اینکه علم، کشف واقع است و اسلامی و غیر اسلامی ندارد، از تعبیر دیدگاه اسلامی درباره هر یک از این علوم و یا رابطه اسلام با هریک از این علوم استفاده کرده است همان‌گونه که از عناوین آثارشان هویداست.

این مقاله در شش عنوان، به بررسی این رویکرد می پردازد: ۱ ـ روانشناسی ۲ـ تربیت ۳ـ جامعه شناسی ۴ـ هنر ۵ـ روش تحقیق ۶ـ ادبیات.

کتاب نامه:

۱٫البستانی،محمود،۱۳۹۱، التربیۀ فی ضوء المنهج الاسلامی، قم ، گنج معرفت

۲٫_______، _________۱۴۰۸ ق، دراسات فی علم النفس الاسلامی ، بیروت ، دار اللاغۀ.

۳٫_______، _________(بی تا) ریال اصوا البحث فی ضوء المنهج الاسلامی ، قم ، مؤلف

۴٫حرانی ،علی ابن شعبه،۱۳۸۰ ق،تحف العقول،نجف ،المکتبۀالحیدریه.

۵٫ دخیل ، محمد علی ،(بی تا)، النجفیات،بیروت ، دارالمرتضی

۶٫الساعدی، محمد،۲۰۰۰م،الدکتور محمد البستانی ،مفکرا اسلامیا(بی جا)