علی ابراهیم‌پور

طلبۀ سطح عالی حوزۀ علمیۀ قم، دانشجوی کارشناسی ارشد مدیریت راهبردی فرهنگ دانشگاه باقرالعلوم(علیه‌السلام). قم. ایران.

montazer.mahdy@gmail.com

چکیده

یکی از مفاهیم جدید و درعین‌حال پُرکاربرد در فضای فکری و سیاسی پس از انقلاب اسلامی، مفهوم «جریان‌شناسی» است و امروزه این واژه برای اندیشمندان عرصه‌های فکر و فرهنگ و سیاست و دغدغه‌مندان انقلاب اسلامی غریب نیست. این مفهوم با قیدها و پسوندهای مختلفی همچون «جریان‌شناسی فکری»، «جریان‌شناسی فرهنگی»، «جریان‌شناسی سیاسی» و برخی قیود خاص‌تر رواج یافته است و محققان و اساتید مختلف هر یک با گرایش‌های فکری و دغدغه‌های فرهنگی و جهت‌گیری‌های سیاسی خاص و براساس الگوی نظری پذیرفته‌شدۀ خود، به مقوله‌بندی اندیشه‌ها و طبقه‌بندی کنشگران فرهنگی و توضیح پدیده‌های تاریخی و فکری و اجتماعی می‌پردازند.

البته این مباحث سوء‌تفاهم‌ها، تشتت آرا و درهم‌ریختگی معرفتی را به دنبال داشته و مخاطبان را دچار سردرگمی و تحیّر کرده است. در ریشه‌یابی دقیق می‌توان گفت عامل اساسی این تحیر و سردرگمی نبود یک منطق واحد و روش‌شناسی کارآمد است؛ ازاین‌رو، برای رهایی از این تشتت‌ها و سوء‌تفاهم‌ها لازم است منطق و الگوی مشخص و علمی جریان‌شناسی کشف و منقح شود.

این مقاله در تلاش است تا الگویی برای روش‌شناسی جریان‌شناسی ارائه دهد. در این الگو با توجه به تحلیل ابعاد جریان‌شناسی، متناسب با هر بعد از جریان، روش‌شناسی خاص دانش مربوط به آن بعد در الگویی ترتیبی قرار می‌گیرد و از این طریق، روش‌شناسی جریان‌شناسی اسلامی، مبتنی‌بر مبانی حکمت اسلامی را مطرح می‌کند که به نظر موجب شکل‌گیری دانش میان‌رشته‌ای خواهد شد.

کلیدواژه‌ها:

جریان، جریان‌شناسی، منطق و روش‌شناسی جریان‌شناسی، دانش میان‌رشته‌ای.

کتابنامه

ابراهیم‌پور، علی. ۱۳۹۸٫ بررسی تحلیلی نظریه‌های مطرح در مفهوم‌شناسی «جریان»و «جریان‌شناسی». فصل‌نامه مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی(پذیرش قطعی).

ــــــــــــــــــ. ۱۳۹۷٫ تحلیل عناصر و ابعاد حقیقت چندبعدی اجتماعی‌ـ‌معرفتی «جریان» به‌مثابه موضوع دانش جریان‌شناسی. همایش بین‌المللی جریان‌شناسی فرهنگی در عرصۀ بین‌الملل. قم: جامعه‌المصطفی.

اسکات، ریچارد. ۱۳۹۳٫ سیستم‌های عقلایی، طبیعی و باز. ترجمۀ دکتر حسن میرزایی اهرنجانی. تهران: سمت. چاپ هفتم.

اسمیت، فیلیپ؛ رایلی، الکساندر. ۱۳۹۴٫ نظریۀ فرهنگی. ترجمۀ محسن ثلاثی. تهران: نشر علمی. چاپ اول.

اعرافی، علیرضا. ۱۳۹۵٫ هرمنوتیک. قم: نشر اشراق و عرفان. چاپ اول.

الوانی، سید مهدی. ۱۳۸۸٫ مدیریت عمومی. ویراست سوم. تهران: نشر نی. چاپ سی‌وهفتم.

الهی راد، صفدر. ۱۳۹۵٫ آشنایی با هرمنوتیک. قم: مؤسسۀ امام خمینی. چاپ اول.

امین‌پور، فاطمه. ۱۳۹۰٫ روش‌شناسی اجتماعی از منظر قرآن. قم: بوستان کتاب. چاپ اول.

ایمان، محمد تقی. ۱۳۹۳٫ روش‌شناسی تحقیقات کیفی. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه. چاپ دوم.

ـــــــــــــــــ. ۱۳۹۴٫ فلسفۀ روش تحقیق در علوم انسانی. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه. چاپ سوم.

برازو، ژاک. ۱۳۸۷٫ «دانش میان‌رشته‌ای و تحصیلات عالیه». ترجمۀ توحیده ملاباشی. چالش‌ها و چشم‌اندازهای مطالعات میان‌رشته‌ای. تهران: نشر پژوهشکدۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی. چاپ اول.

بلیکی، نورمن. ۱۳۹۳٫ پارادایم‌های تحقیق در علوم انسانی. ترجمه، تدوین، مقدمه و تعلیقات سید حمید رضا حسنی، محمد تقی ایمان و سید مسعود ماجدی. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه. چاپ دوم.

بیرو، آلن. ۱۳۸۰٫ فرهنگ علوم اجتماعی. ترجمۀ باقر ساروخانی. تهران: کیهان. چاپ چهارم.

پارسانیا، حمید. ۱۳۹۰٫ روش‌شناسی انتقادی حکمت صدرایی. قم: کتاب فردا. چاپ اول.

پاکتچی، احمد. ۱۳۹۱٫ روش تحقیق با تکیه بر حوزه علوم قرآن و حدیث. تهران: دانشگاه امام صادق(علیه‌السلام). چاپ اول.

جوادی آملی، عبدالله. ۱۳۹۰٫ فطرت در قرآن. تنظیم محمد رضا مصطفی‌پور. قم: اسراء. چاپ هفتم.

حبیبی، رضا. ۱۳۸۶٫ درآمدی بر فلسفۀ علم. قم: مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی. چاپ اول.

حسین‌زاده، محمد. ۱۳۸۶٫ منابع معرفت. قم: مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره). چاپ اول.

ـــــــــــــــــــ‌. ۱۳۹۳٫ مبانی معرفت‌شناختی علوم انسانی در اندیشۀ اسلامی؛ دفتر اول: ارائۀ مبانی. قم: مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره). چاپ اول.

خسروپناه، عبدالحسین. ۱۳۹۲٫ «جریان‌شناسی تفریح من است!». مصاحبه با پایگاه علمی‌تحلیلی گذار. انتشار: ۱۴ دی ۱۳۹۲..Gozaar.ir دریافت در مرداد۱۳۹۳٫

ــــــــــــــــــــــــ. ۱۳۹۳٫ در جست‌و‌جوی علوم انسانی اسلامی. جلد اول. قم: معارف. چاپ اول.

خواص، امیر. ۱۳۹۳٫ درس‌نامۀ تفکر نقدی. قم: مؤسسۀ امام خمینی. چاپ دوم.

خورسندی طاسکوه، علی. ۱۳۹۶٫ گفتمان میان‌رشته‌ای دانش. تهران: پژوهشکدۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی. چاپ دوم.

رابینز، استیون. ۱۳۹۶٫ تئوری سازمان: ساختار و طرح سازمانی. ترجمۀ سید مهدی الوانی و حسن دانایی‌فرد. تهران: انتشارات صفار. چاپ چهل‌وششم.

رابینز، استیون؛ جان، تیموتی. ۱۳۹۶٫ رفتار سازمانی. ترجمۀ مهدی زارع. تهران: انتشارات نص. چاپ هفتم.

رپکو، آلن. ۱۳۹۶٫ پژوهش میان‌رشته‌ای: نظریه و فرایند. ترجمۀ محسن علوی‌پور، علی اکبر نورعلیوند، مجید کرمی، هدایت‌الله اعتمادی‌زاده. تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی. چاپ دوم.

رضائیان، علی. ۱۳۸۴٫ اصول مدیریت. تهران: سمت. چاپ هفدهم.

ـــــــــــــــ. ۱۳۸۷٫ مبانی مدیریت رفتار سازمانی. تهران: سمت. چاپ نهم.

ـــــــــــــــ. ۱۳۹۵٫ مبانی سازمان و مدیریت. تهران: سمت. چاپ نوزدهم.

زرین‌کوب، عبدالحسین. ۱۳۸۱٫ تاریخ در ترازو. تهران: امیرکبیر. چاپ هفتم.

ساروخانی، باقر. ۱۳۷۵٫ روش‌های تحقیق در علوم اجتماعی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. چاپ دوم.

سبحانى تبریزى، جعفر. ۱۴۲۷٫ بحوث فی الملل و النحل. جلد ۲٫ قم: مؤسسه النشر الإسلامی‏. چاپ اول.

سبزواری، ملاهادی. ۱۳۶۹٫ شرح المنظومه. جلد ۵٫ تصحیح علامه حسن‌زاده آملی. تهران: نشر ناب. چاپ اول.

سلطانی، سید علی اصغر. ۱۳۸۳٫ «تحلیل گفتمان به‌مثابه نظریه و روش». نشریۀ علوم سیاسی دانشگاه باقرالعلوم. زمستان۸۳٫ شمارۀ ۲۸٫

شریفی، احمد حسین. ۱۳۹۳٫ مبانی علوم انسانی اسلامی. تهران: آفتاب توسعه. چاپ اول.

فرامرز قراملکی، احد. ۱۳۹۲٫ روش‌شناسی مطالعات دینی. مشهد: نشر دانشگاه علوم اسلامی رضوی. چاپ هشتم.

فرامرز قراملکی، احد؛ سیاری، سعیده. ۱۳۸۹٫ «مطالعات میان‌رشته‌ای: مبانی و رهیافت‌ها». مجلۀ فلسفه و کلام اسلامی. سال چهل‌و‌سوم. شمارۀ ۲٫

فقیه، نظام‌الدین. ۱۳۹۳٫ سیستم‌های پویا (اصول و تعیین هویت). تهران: سمت. چاپ دوم.

فوردمن، رابرد . ۱۳۸۷٫ «پرسش از میان‌رشتگی». ترجمۀ ارکان شریفی. چالش‌ها و چشم‌اندازهای مطالعات میان‌رشته‌ای. تهران: نشر پژوهشکدۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی چاپ اول.

کاظمی مقدم، ایمان. ۱۳۹۵٫ درس‌نامۀ آموزشی نظریۀ شبکۀ مسائل. مشهد: مؤسسۀ مطالعات راهبردی علوم و معارف اسلام. چاپ اول.

گلکار، محمد حسین. ۱۳۹۵٫ درس‌نامۀ پارادایم شبکه‌ای و مقایسۀ آن با پارادایم‌های رایج. مشهد: مؤسسۀ مطالعات راهبردی علوم و معارف اسلام. چاپ اول.

گلوور، دیوید؛استرابریچ، شیلاف؛ توکل، محمد. ۱۳۸۸٫ جامعه‌شناسی معرفت و علم. ترجمۀ شاپور بهیان، حامد حاجی حیدری، حسن ملک، محمدرضا مهدی‌زاده، جمال محمدی. تهران: سمت. چاپ چهارم.

لاتوکا، لیسا. ۱۳۸۷٫ «آموختن کار میان‌رشته‌ای (رویکردی اجتماعی‌ـ‌فرهنگی به کار دانشگاهی)». ترجمۀ سید محسن علوی‌پور. چالش‌ها و چشم‌اندازهای مطالعات میان‌رشته‌ای. تهران: نشر پژوهشکدۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی. چاپ اول.

متین، منصور. ۱۳۸۸٫ تفکر میان‌رشته‌ای. قم: بوستان کتاب. چاپ اول.

ـــــــــــــ. ۱۳۹۲٫ فرهنگ اصطلاحات میان‌رشته‌ای. قم: بوستان کتاب. چاپ اول.

محمدپور، احمد. ۱۳۹۲٫ روش تحقیق کیفی ضدروش. جلد ۱٫ تهران: جامعه‌شناسان. چاپ دوم.

ـــــــــــــــــ. ۱۳۹۲ب. روش تحقیق کیفی ضدروش. جلد ۲٫ تهران: جامعه‌شناسان. چاپ دوم.

محمدی، داوود؛ رمضان، مجید؛ ابراهیمی، محمدرضا. ۱۳۸۹٫ تجزیه و تحلیل سیستم‌ها (تفکر سیستمی). تهران: ققنوس. چاپ اول.

مطهری، مرتضی‌. ۱۳۷۷الف. مجموعه آثار. جلد ۲۲ (وحی و نبوت). قم و تهران: صدرا. چاپ هشتم.

ــــــــــــــــــ‌. ۱۳۷۷ب. مجموعه آثار. جلد ۲۳ (تقوا؛ ده گفتار). قم و تهران: صدرا. چاپ هشتم.

ــــــــــــــــــ. ۱۳۷۷ج. مجموعه آثار. جلد ۳ (نبرد حق و باطل). قم و تهران: صدرا. چاپ هشتم.

ملائی توانی، علیرضا. ۱۳۹۰٫ درآمدی بر روش پژوهش در تاریخ. تهران: نشر نی. چاپ چهارم.

ملکیان، مصطفی. ۱۳۷۳٫ تفکر نقدی. جزوۀ درس‌گفتار. http://bidgoli1371.blogfa.com/category/18. دریافت در بهمن۱۳۹۷٫

موسوی، آرش. ۱۳۹۰٫ درآمدی بر روان‌شناسی علم. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه. چاپ دوم.

مولکی، مایکل. ۱۳۸۹٫ علم و جامعه‌شناسی معرفت. ترجمۀ حسین کچویان. تهران: نشر نی. چاپ سوم.

واسطی، عبدالحمید. ۱۳۹۱٫ نگرش سیستمی به دین. مشهد: مؤسسۀ مطالعات راهبردی علوم و معارف اسلام. چاپ سوم.

ــــــــــــــــــــ‌. ۱۳۹۴٫ راهنمای تحقیق با اقتباس از نگرش اسلام به علم و هستی. مشهد: مؤسسۀ مطالعات راهبردی علوم و معارف اسلام. چاپ سوم.

ــــــــــــــــــــ‌. بی‌تا. «پارادایم شبکه‌ای». در سایت مؤسسۀ مطالعات راهبردی علوم و معارف اسلام: www.isin.ir. دریافت در بهمن ۱۳۹۶٫

واعظی، احمد. ۱۳۸۹٫ درآمدی بر هرمنوتیک. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی. چاپ ششم.