رابطه دین و تربیت
علیهمت بناری[۱]
[۱]. عضو هیئت علمی جامعهالمصطفی العالمیه. جمهوری اسلامی ایران، قم
چکیده
دین از دیرباز در زندگی بشر نقشی حیاتی داشته است و بهویژه دینداران آن را ضامن سعادت دنیا و آخرت خود میپنداشتهاند. با پیشرفت چشمگیر دانشهای بشری و پیچیدهترشدن زندگی بشر رابطه دانشهای بشری و دین اهمیت بیشتری یافته است و این امر بهویژه در دانشهای کاربردیتر ضرورت مضاعف دارد. ازجمله علوم کاربردی، دانش «تربیت» است. تعلیم و تربیت عرصهای فراگیر است که قلمروی آن سراسر حیات انسان را دربر میگیرد؛ بنابراین، «نقش و جایگاه دین در زندگی» و «گستره و قلمروی تربیت» و تلاقی این دو در جامعه دینی، بررسی رابطه و میزان تعامل این دو را ضروریتر ساخته است. هدف این مقاله بررسی رابطه و تأثیر متقابل دین و تربیت است و روش آن توصیفیـتحلیلی و بهگونهای مقایسهای است.
تربیت سه کاربرد مهم دارد که شامل تربیت به معنای «فرایند و عمل تربیت»، «نظام تربیتی» و «علم یا علوم تربیتی» است. تأثیر دین در کاربرد اول از دو جهت است: نخست، بیان حکم جواز یا عدم جواز شرعی فعالیتهای تربیتی؛ دوم، زمینهسازی برای رنگ دینی بخشیدن به فعالیتهای تربیتی. در کاربردِ دوم تربیت نیز دین از جهاتی تأثیرگذار است: نخست، اظهارنظر درباره جواز یا عدم جواز شرعی برخی عناصر نظام تربیتی؛ دوم، ارائه گزارههای تربیتی جدید در عرصه مبانی، اصول، اهداف و روشهای تربیتی در یک جامعه دینی که میتوان از آنها نظام تربیتی دینی را استخراج کرد. تأثیر دین در علوم تربیتی نیز از سه جهت است: نخست، اظهارنظر دین درباره جواز یا عدم جواز برخی محتواها و فعالیتهای مبتنیبر آنها؛ دوم، کمک دین به توسعه محتوایی برخی علوم تربیتی؛ سوم، کمک دین به توسعه علوم تربیتی و تأسیس دانش جدیدی چون تربیت دینی. تربیت و علوم تربیتی نیز دستکم در چهار زمینه به دین یاری میرسانند: ۱٫ طرح موضوعات جدید در برابر دین و فراخوانی دین به اظهارنظر درباره آنها؛ ۲٫ کمک به موضوعشناسی در بخش احکام عملی دین؛ ۳٫ کمک به فهم عمیقتر گزارههای دینی؛ ۴٫ کمک به آموزش آموزههای دینی.
کلیدواژهها: دین، تربیت، علوم تربیتی، نظام تربیتی، فرایند تربیت، تعامل دین و تربیت.
کتابنامه
اعرافی، علیرضا. ۱۳۹۱٫ فقه تربیتی (مبانی و پیشفرضها). ج ۱٫ قم. مؤسسه اشراق و عرفان.
باقری، خسرو. ۱۳۹۰٫ نگاهی دوباره به تربیت اسلامی. تهران. مدرسه. چ چهارم.
بناری، علیهمت. ۱۳۸۸٫ نگرشی بر تعامل فقه و تربیت. قم. انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
جبرئیلی، محمدجعفر. ۱۳۸۶٫ فلسفه دین و کلام جدید. قم. پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
جوادی آملی، عبدالله. ۱۳۷۳٫ شریعت در آئینه معرفت. تهران. مرکز نشر فرهنگی رجاء.
ـــــــــــــــــــ. ۱۳۸۰٫ انتظار بشر از دین. قم. مرکز نشر اسراء.
جعفری، محمدتقی. ۱۳۸۵٫ فلسفه دین. تهران. پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی. چ سوم.
حاجی دهآبادی، محمدعلی. ۱۳۷۷٫ درآمدی بر نظام تربیتی اسلام. قم. مرکز جهانی علوم اسلامی.
حرعاملی. محمدبنحسن. ۱۴۰۹ق. تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه. قم. مؤسسه آل البیت (ع).
حسینی، حسین. ۱۳۷۶ (بهار). «دین در بستر دیدگاهها». معرفت. شماره ۲۰٫ صص ۵۶-۴۷٫
خسروپناه، عبدالحسین. ۱۳۸۲٫ انتظارات بشر از دین. تهران. مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر.
سروش، عبدالکریم. ۱۳۷۵٫ «ایدئولوژی و دین دنیوی». کیان. س ۶٫ ش ۳۱٫ صص ۱۱-۲٫
صدوق، محمد بن علی. ۱۴۱۳ق. من لایحضره الفقیه. بیروت. دارالاضواء.
کاردان، علیمحمد. ۱۳۷۷٫ «علوم تربیتی، مطالعات میانرشتهای». سخن سمت. ش ۴٫ صص ۱۷-۶٫
میالاره، گاستون. ۱۳۷۵٫ معنی و حدود علوم تربیتی. ترجمه علی محمد کاردان. تهران. انتشارات دانشگاه تهران.
نوذری، محمود. بهار و تابستان ۱۳۷۷٫ «دین و تربیت». حوزه و دانشگاه. ش ۱۴ و ۱۵٫ صص ۳۵-۴۴٫