محمدمهدی ذوالفقارزاده

دانش‎آموخته کارشناسی ارشد معارف اسلامی و مدیریت دولتی و سیاست‎گذاری عمومی دانشگاه امام صادقعلیه السلام، ایران، تهران.  hosseini.mgt@gmail.com

محمدمهدی ذوالفقارزاده

استادیار دانشکده مدیریت دانشگاه تهران، ایران، تهران.

 zolfaghar@ut.ac.ir

چکیده

بر اساس آرای شهید صدر، دین اسلام دارای نظریه‌هایی است که موضع کلی اسلام را در حوزه‌های زندگی اجتماعی بیان می‌کند. ایشان مبتنی بر یک روش‌شناسی خاص به استخراج نظریه‌های اسلامی در حوزه‌های اقتصاد، بانک‌داری، سیاست و سنت‌های تاریخی مبادرت ورزیده است. ماهیت عمومی این روش زمینه مساعدی را برای کشف نظریه اسلامی در دیگر حوزه‌ها از جمله مدیریت نیز فراهم می‌آورد. در این نوشتار، با هدف تبیین نظریه‌سازی اسلامی بر مبنای آرای شهید صدر، ضمن واکاوی ابعاد نظریه‌پردازی در آثار ایشان با تمرکز بر دانش اقتصاد، وجود این ابعاد در دانش مدیریت تشریح می‌گردد. تبیین روش این نظریه‌سازی و کاربست آن در مدیریت، از دستاوردهای پژوهش حاضر است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که کشف نظریه اسلامی در مدیریت، مستلزم استفاده از روش تفسیر موضوعی قرآن کریم در راستای پاسخ به پرسش‌های حاصل از تجربیات بشری در دانش مدیریت است. عبور از مراحل این روش که در سه مرحله اصلی ۱٫ حرکت از موضوع عینی به نص، ۲٫ حرکت از مدلول جزئی به مدلول مشترک و کلی و ۳٫ حرکت از سلیقه شخصی به واقعیت، خلاصه می‌شود، پژوهشگر را به شناخت «مذهب مدیریتی اسلام» و «علم مدیریتی اسلام» رهنمون می‌سازد.

کلیدواژگان: مدیریت اسلامی، روش شناسی واقع‌گرا، روش موضوعی، نظریه‌پردازی.

 منابع

1. نهج‌البلاغه (۱۳۹۲). ترجمه محمدتقی جعفری، مشهد: به‌نشر.
2. افجه‌ای، سیدعلی اکبر (۱۳۸۸). مدیریت اسلامی. تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی واحد علامه طباطبایی.
3. امیری، علی نقی، و عابدی جعفری، حسن (۱۳۹۲). مدیریت اسلامی، رویکردها. تهران: انتشارات سمت.
4. بری، باقر (۱۴۲۲ق). فقه النظریه عند شهید الصدر (ره). بیروت: انتشارات دارالهادی.
5. بری، باقر (۱۳۸۶). تحلیلی پیرامون نقش شهید صدر در نظریه‌سازی اسلامی؛ نظریه‌پردازی بر کاربست واقع گرایی، پگاه حوزه.۲۰۵.
6. پورعزت، علی اصغر (۱۳۸۷). مختصات حکومت حق‌مدار در پرتو نهج‌البلاغه امام علی(ع). تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
7. جوادی آملی، عبدالله (۱۳۸۶). انتظار بشر از دین. قم: مرکز نشر اسراء.
8. جوادی آملی، عبدالله (۱۳۸۶). منزلت عقل در هندسه معرفت دینی. قم: مرکز نشر اسراء.
9. چارلزوست، چرچمن (۱۳۶۹). نظریه سیستم‌ها. ترجمه رشید اصلانی. تهران: مرکز مدیریت دولتی.
10. چالمرز، آلن اف (۱۳۸۴). چیستی علم (درآمدی بر مکاتب علم شناسی فلسفی). ترجمه سعید زیبا کلام. تهران: انتشارات سمت.
11. حیدری، سیدکمال (۱۴۳۳ق). منطق فهم القرآن (الاسس المنهجیه للتفسیر و التأویل فی ضوء آیه الکرسی، الجزء الاول، من ابحاث المرجع الدینی السید کمال الحیدری). بقلم الدکتور طلال الحسن. قم: انتشارات دار فراقد.
12. رزمی، سیدعلی اکبر (۱۳۷۲). نظام‌های اقتصادی. مشهد: موحد
13. رضائیان، علی (۱۳۸۷). تجزیه و تحلیل سیستم‌ها و روش‌ها. تهران: انتشارات سمت.
14. سروش، عبدالکریم (۱۳۵۹). دانش و ارزش (پژوهشی در ارتباط علم و اخلاق). تهران: انتشارات یاران.
15. سروش، عبدالکریم (۱۳۵۸). علم چیست؟ فلسفه چیست؟. تهران: انتشارات پیام آزادی.
16. صدر، سیدکاظم (۱۳۸۱). تعامل بین اقتصاد و مذهب اقتصاد اسلامی، پژوهش‎های رشد و توسعه پایدار. ۵ و ۶٫ ۱-۳۰٫
17. صدر، سیدکاظم (۱۳۶۹). روش تحقیق در اقتصاد اسلامی (مجموعه مقالات فارسی اولین مجمع بررسی‌های اقتصاد اسلامی). مشهد: بنیاد پژوهش‎های اسلامی آستان قدس رضوی.
18. صدر، سیدمحمدباقر (۱۳۵۴). اقتصاد ما یا بررسی‌هایی در مذهب اقتصادی اسلام. ترجمه محمدکاظم موسوی. ج‎۲٫ تهران: انتشارات اسلامی.
19. صدر، سیدمحمدباقر (۱۳۶۹). اقتصادنا. بیروت: دارالفکر.
20. صدر، سیدمحمدباقر (۱۴۰۸ق). اقتصادنا. قم: المجمع العلمی للشهید الصدر.
21. صدر، سیدمحمدباقر (۱۴۲۸ق). المدرسه القرآنیه. قم: مرکز الابحاث و الدراسات التخصصیه للشهید الصدر. چاپ چهارم.
22. صدر، سیدمحمدباقر (۱۴۰۶ق). بحوث فی علم الاصول. ترجمه سیدمحمود هاشمی شاهرودی. ج۵٫ قم: نشر المجمع العلمی للشهید الصدر.
23. صدر، سیدمحمدباقر (۱۳۵۱). فلسفه ما. ترجمه سیدمحمدحسین مرعشی شوشتری. تهران: انتشارات کتابخانه صدر.
24. صدر، سیدمحمدباقر (۱۳۶۰). مقدماتی در تقسیر موضوعی قرآن. ترجمه شاکر شاهدی. تهران: نشر فارابی.
25. عزتی، مرتضی (۱۳۸۳). تحلیل امکان استفاده از مصادیق عینی و تجربی برای پژوهش در زمینه نظام اقتصادی اسلام، پژوهش‎های اقتصادی ایران. ۱۸٫ ۸۹-۱۱۰٫
26. مکارم شیرازی، ناصر (۱۳۷۱). ویژگی‌های مدیریت اسلامی، ریشه‌ها، الگوها، انگیزه‌ها، مدیریت دولتی. ۱۸٫ ۳۰-۳۷٫
27. میرباقری، سیدمحمدمهدی (۱۳۹۱). «تقریر جلسه چهارم درس خارج فقه حکومتی». قم: سایت فرهنگستان علوم قم (http://www.isaq.ir/vdcak6ny149nu.5k4.html).
28. میرمعزی، حسین (۱۳۸۰). اسلام و نظام اقتصادی، فصلنامه علمی پژوهشی اقتصاد اسلامی. ۳٫ ۹۱-۱۰۸٫
29. میرمعزی، حسین (۱۳۸۵). نقد و بررسی دیدگاه شهید صدر درباره هویت اقتصاد اسلامی، فصلنامه علمی پژهشی اقتصاد اسلامی. ۲۲٫ ۱۲۳-۱۴۶٫
30. نمازی، حسین (۱۳۷۴). نظام‌های اقتصادی. تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
31. هادوی تهرانی، محمدمهدی (۱۳۷۷). نظریه اندیشه مدون (۱)، فصلنامه قبسات. ۷٫ ۹۸-۱۰۸٫
32. هاشمی شاهرودی، سیدمحمود (۱۳۹۴). اندیشه اسلامی. قم: بنیاد فقه و معارف اهل بیت.
33. هچ، ماری جو، و کانلیف، آن آل (۱۳۹۱). نظریه سازمان: مدرن، نمادین، تفسیری و پست مدرن. ترجمه حسن دانایی فرد. تهران: انتشارات مهربان نشر.
34. یوسفی، احمدعلی و دیگران (۱۳۷۹). ماهیت و ساختار اقتصاد اسلامی. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
35. Smith, Adam (1983). The Wealth of Nations. With an Introduction by Andrew Skinner. Middleset, England: Penguin Books.