ابوالفضل ساجدی،

دانشیار مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی

چکیده

دین چه توانایی‌هایی درباره علوم انسانی دارد و چه خدماتی می‌تواند برای این علوم عرضه کند. منظور از دین در این نوشتار اسلام است. پاسخ به این پرسش کلیدی گامی مهم در روند اسلامی‌سازی علوم انسانی در کشور تلقی می‌شود که امروزه اندیشمندان توجه ویژه‌ای به آن دارند. تأثیرات دین بر علوم انسانی را می‌توان به سه نوع معرفتی، گرایشی و تمدن‌ساز تقسیم کرد. دین در بخش معرفتی آثار تأسیسی، تهذیبی و تکمیلی درپی دارد. نقد مبانی علوم انسانی و نقد نظریات مستخرج از مبانی غیرصحیح در هریک از این علوم،‌ نمونه‌هایی از اثر تهذیبی ورود دین به این عرصه است. ارائه مبانی تأسیسی و تکمیلی برای علوم انسانی و ارائه مسائل و نظریات مستخرج از این مبانی،‌ ازجمله آثار تأسیسی و تکمیلی پیوند دین و علوم انسانی است. در بعد گرایشی،‌ دین آثاری چون تقویت انگیزه کسب علم، ‌پالایش انگیزه تولید علم و بهره‌برداری از آن، و جلوگیری از آفات عقل‌گرایی و علم‌زدگی را در‌پی دارد. در ساحت تمدن‌سازی، دین به صیانت فرد و جامعه از توابع منفی آثار تمدنی علوم انسانی غربی می‌انجامد.

کلیدواژه: علوم انسانی، اسلامی سازی علوم، علم دینی، تمدن سازی، تهذیب علوم انسانی، تکمیل علوم انسانی، نقش گرایشی دین در علم

کتابنامه

ابن بابویه، محمد بن على‏. ۱۳۷۶٫ الامالی(للصدوق). تهران. کتابچی.

اعوانی، غلامرضا. زمستان ۱۳۸۸٫ «در باب تعریف علوم انسانی، کدام علم؟ کدام تعریف؟». آیینه اندیشه. قم. معاونت پژوهشی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه. ش ۱۳٫ ص ۳۳-۳۱٫

امام صادق ع(منسوب به ایشان). ۱۴۰۰ق.‌ مصباح الشریعه. بیروت. اعلمی.

بلاستر، آنتونى آر. ۱۳۷۷٫ لیبرالیسم غرب، ظهور و سقوط. ترجمه عباس مخبر دزفولى. تهران. نشر مرکز. چاپ سوم.

پاینده، ابوالقاسم. بی‌تا. نهج الفصاحه. تهران. دنیای دانش.

پترسون، مایکل، ویلیام هاسکر، بروس رایشنباخ، دیوید بازینجر، ۱۳۷۶٫ عقل و اعتقاد دینی: درآمدی بر فلسفه دین. ترجمه ابراهیم سلطانی و احمد نراقی. تهران. طرح نو.

جوادی آملی، عبد اللّه. ۱۳۷۳٫ شریعت در آیینه معرفت. تهران. مرکز نشر فرهنگی رجا.

چالمرز، آلن ف. ۱۳۷۴٫ چیستی علم؛ درآمدی بر مکاتب علم‌شناسی فلسفی. ترجمه سعید زیباکلام. تهران. شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.

حائرى، على اکبر. بی‌تا. تحقیق الحلقه الأولى‏. قم. مجمع الفکر الاسلامی‏. چاپ اول.

حدّادعادل، غلامعلى. بهار ۱۳۸۹٫ «بدون علوم انسانى اسلامى به تمدن مستقل نمى‏رسیم». پویا. ش ۱۶٫ ص ۳۷-۳۳٫

حسین‏نژاد محمدآبادى، حمید. مهر و آبان ۱۳۸۵٫ «رابطه علم با فرهنگ و تمدن اسلامى از دیدگاه شهید مطهّر». اندیشه حوزه. ش ۶۰٫ ص ۵۶-۳۳٫

خوانساری، محمدباقر بن زین العابدین. ۱۳۹۲ق. روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات. قم. اسماعیلیان.

خورسندى طاسکوه، علی(گردآورنده مقالات). ۱۳۸۸٫‌ علوم انسانى و ماهیت تمدن‏سازى آن. فصل «علوم انسانی و تمدن‌سازی دینی». تهران. پژوهشکده مطالعات فرهنگى و اجتماعى.

دبیرخانه همایش مبانی فلسفی علوم انسانی. ۱۳۸۹٫ جستارهایی در فلسفه علوم انسانی از دیدگاه حضرت علامه محمد تقی مصباح یزدی. قم. مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى.

ساجدی، ابوالفضل. پاییز ۱۳۸۴٫‌ «هویت‌شناسی دین در اسلام و غرب». مجله اندیشه‌های فلسفی. ش ۳: ص ۸۰-۵۳٫

ـــــــــــــــــ. ۱۳۸۷٫‌ دین و دنیای مدرن. قم.‌ مؤسسه امام خمینی.

ـــــــــــــــــ.‌ آبان ۱۳۹۰٫ «اسلامى‌‌سازى علوم انسانى؛ آسیب ‏‌شناسى». معرفت. شماره ۱۶۷: ص۷۱ـ۶۱٫

سروش، عبدالکریم. ۱۳۷۳٫ تفرج صنع. گفتارهایی در اخلاق و صنعت و علم انسانی. تهران. سروش.

شاله، فلیسین. ۱۳۵۷٫ شناخت روش علوم یا فلسفه علمی. ترجمه یحیی مهدوی. تهران. دانشگاه تهران.

طباطبایی، محمد حسین. ۱۳۴۶٫‌ شیعه در اسلام. قم. الغدیر.

ــــــــــــــــــــــ. ۱۴۰۷ ق.‌ المیزان فی تفسیر القرآن. ج۷٫ قم. دفتر انتشارات اسلامى جامعه مدرسین.

طبرسى، على بن حسن. ۱۳۸۵ ق.‌ مشکاهًْ الأنوار فی غرر الأخبار. نجف.‌ المکتبه الحیدریه.

عاملى، محمد بن حسن. ۱۴۰۹ق. وسائل الشیعه. قم.‌ مؤسسه آل البیت علیهم السلام. چاپ اول.

فروند، ژولین. ۱۳۷۲٫ نظریه‌های مربوط به علوم انسانی. ترجمه علی‌محمد کاردان. تهران. مرکز نشر دانشگاهی.

فرهنگ فارسی معین.

فوراستیه، ژان. ۱۳۶۳٫ بحران دانشگاه. ترجمه علی‌اکبر کسمائی. تهران. شرکت سهامی انتشار.

قمی، عباس. ۱۳۸۵٫ الفواید الرضویه فی احوال علماء المذهب الجعفریه. تحقیق ناصر باقری بیدهندی. بوستان کتاب.‌ قم. انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.

الکلینی الرازی، محمد بن یعقوب. ۱۴۰۷ ق.‌ الکافی. تهران.‌ دارالکتب الاسلامیه.

گلستانی، سید هاشم. ۱۳۷۰٫ فلسفه علوم. اصفهان.‌ نشاط.

گلشنی، مهدی. ۱۳۸۵٫ از علم سکولار تا علم دینی‌. تهران. پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

مجلسى، محمد باقر. ۱۴۰۳ ق.‌ بحار الانوار. بیروت. دار إحیاء التراث العربی.

مصباح یزدی، محمد تقی. ۱۳۶۸٫‌ آموزش فلسفه. ج۱٫‌ تهران.‌ سازمان تبلیغات اسلامی.

ـــــــــــــــــــــــ‌. ۱۳۷۰٫ آموزش عقاید. قم. مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی.

ـــــــــــــــــــــــ‌. ۱۳۹۲٫ رابطه علم و دین. قم. مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی.

هیوم، رابرت. ۱۳۷۴٫ ادیان زنده جهان. ترجمه عبد الرحیم گواهی. تهران. دفتر نشر فرهنگ اسلامی.