به گزارش دبیرخانه دائمی کنگره بین المللی علوم انسانی اسلامی،کمیسیون روان شناسی چهارمین کنگره بین المللی علوم انسانی اسلامی در تالار عطار سالن همایشهای بین المللی صدا و سیما برگزار شد.
رئیس کمیسیون دکتر مهرداد کلانتری و اعضا شامل دکتر باقر غباری بناب، حجت الاسلام دکتر کاویانی، حجت الاسلام دکتر سقای بی ریا، دکتر محمدرضا تقوی و خانم دکتر نصرتی بودند.
در بخش اول کمیسیون روان شناسی، دکتر مبین صالحی که دکترای روان شناسی خود را از پژوهشگاه حوزه و دانشگاه دریافت کرده است، به ارائه مقاله خود با محوریت مبحث «امید» و بررسی این مولفه از منظر اسلام پرداخت.
وی گفت: مفهوم امید جزو مفاهیمی است که اخیرا در روان شناسی نسبت گرا مورد توجه قرار گرفته است، همان طور که سایر مفاهیم مثبت نه تنها در حیطه روان شناسی به طور عام که در حوزه روان شناسی اسلامی نیز مورد توجه قرار گرفته است اما اولین بار به صورت بسیط از سوی «اسنایدر» بررسی شد و او در مورد مفهوم امید نظریه پردازی کرد.
صالحی تصریح کرد: اسنایدر می گوید: سابقا وقتی در مورد امید صحبت می شد یک تعریف ساده داشت بر این مبنا که امید یعنی انتظاری مثبت برای رسیدن به هدف که این چیزی شبیه خوش بینی است. اسنایدر افراد امیدوار را مورد بررسی قرار می دهد و می فهمد امید فقط انتظار برای رسیدن به هدف نیست.
وی ادامه داد: تعریف اسنایدر از امید این است که ادراک فرد از توانایی خود در به دست آوردن راه هایی به سوی بر انگیختن خود در راستای هدف هایش. او معتقد است برای رسیدن به هدف باید دو مولفه را مورد توجه قرار داد که شامل مولفه «مسیر» و مولفه «عاملیت» می شود.
این محقق گفت: مولفه «مسیر» به اعتقاد اسنایدر این چنین تعریفی دارد که: آدم های امیدوار برای رسیدن به هدف مسیر مشخص دارند و حتی برای موانعی که در راه رسیدن به هدف وجود دارد نیز برنامه دارند و برای این موانع راهی پیدا می کنند.
صالحی تصریح کرد: مولفه دیگر از دیدگاه اسنایدر مولفه عاملیت است که در آن فرد امیدوار باور دارد که مسیری که طی کرده را می تواند به آن هدف خود برساند.
وی افزود: در مورد این مفاهیم که عنوان کارهای فراوانی در دهه آخر قرن گذشته انجام شد، حتی پروتکل درمانی بر اساس مدل امید ساخته شد که در در مان اختلالات موثر بوده است به خصوص در بیماری های مزمن مثل سرطان، دیابت، اِم اِس، و برخی بیماری های دیگر.

این پژوهشگر حوزه روان شناسی گفت: من در مقاله خود مفهوم امید را که در متون اسلامی «رجا» است بررسی کرده ام. در مورد امید بحث های مختلفی وجود دارد که در اینجا فهرست وار به برخی از آنها اشاره می کنم. در مورد مفهوم امید در نگاه اسلامی اهداف دنیوی و اخروی مطرح می شود در حالی که در نگاه اسنایدر نهایتا این اهداف دنیوی بود.
صالحی تصریح کرد: مساله دیگر در مورد امید در اسلام که بارها در آیات و روایات آمده است که همان امید عمل است. حضرت امیر(ع در مورد افرادی که می گویند امیدواریم فرمود: آنها کذاب هستند و دروغ می گویند، چرا در عمل شان چنین چیزی نیست؟
وی ادامه داد: نکته بعد تاکید اسلام بر اسباب فرامادی است در حالی که اسنایدر در دیدگاه خود فقط بر اساب مادی تکیه می کند. یک شخص هرچه قدر هم اسباب در اختیار داشته باشد باز هم اگر مشیت الهی پشت آن نباشد موفق نمی شود.
این محقق گفت: نکته دیگر اینکه امید، انگیزه ادامه زندگی است. نکته دیگر اینکه در اینجا تاکید بر توانایی شخصی نیست، اگر می گوییم می خواهیم به اهداف برسیم بر اساس تکیه بر قدرت الهی است که موفق می شویم در غیر این صور به موفقیت نمی رسیم. در واقع اگر تمام توان را به کار ببریم و انگیزه هم داشته باشیم ولی تکیه به خدا نداشته باشیم نمی توانیم موفق شویم.
صالحی تصریح کرد: من در تحقیق خود راهکارهای امیدبخشی و انگیزه در اسلام را بر اساس آیات و روایات بررسی کردم، اما با وجود این مساله و اینکه در اسلام منبع داریم اما هنوز در مورد شیوه های به کار بستن این یافته ها راهکار مشخص و نظام ندی طراحی نشده است.
وی افزود: در این راستا بود که مدل امید را بر اساس مباحث کلی در مورد امید در متون اسلامی طراحی کردیم و بر اساس آن یک پروتکل امید درمان گری را در نظر گرفتیم که قابل اجرا باشد.
این محقق در مورد روش هایی که طی این پژوهش مورد استفاده قرار گرفت اشاره کرد و گفت: تحقیق ما روش کیفی و کمی داشت که در روش کیفی توصیف و تحلیل گزاره های دینی و روش کمی ما نیز توصیفی بود که با استفاده از روش همبستگی، اعمال شد.
صالحی اظهار کرد: جامعه آماری ما در بخش کیفی، قرآن و روایات و نظریات اندیشمندان اسلامی بود و نمونه نیز گزاره هایی بر اساس نظر پژوهشگران بود که به مفهوم امید اشاره داشتند. همچنین در بخش کمی جامعه آماری ما شامل خبرگان حوزه شناخت حدیث و و روان درمان گری بودند و نمونه آن چهار نفر از افراد خبره بودند.
وی ادامه داد: به طور کلی یافته های پژوهش ما در سه مولفه استخراج شد. مولفه اول هدف است که سطح نخست آنن هدف توحیدی است که در آن توجه به رضایت خداوند به عنوان هدف غایی مورد توجه است. مولفه دوم عاملیت است که خود شامل دو زیر مولفه می شود که عبارت اند از: عاملیت الهی و عاملیت شخصی که عاملیت الهی انتظار کسب هدف به واسطه تکیه بر قدرت الهی است و عاملیت شخصی انتظار کسب هدف با اتکا بر توان شخصی است. مولفه سوم نیز اسباب است که شامل اسباب فرامادی و اسباب مادی می شود.
در ادامه بخش اول این کمیسیون دکتر محمدرضا تقوی، استاد تمام دانشگاه شیراز به ارایه بخشی از مباحث خود پرداخته و اظهار کرد: دو سال قبل اینجا مقاله ای ارائه کردم که طراحی کاملی از روش شناسی علوم انسانی اسلامی را مطرح می کرد که بهار سال گذشته منتشر شد.
وی ادامه داد: در آنجا مدل کلی از روش شناسی ارائه می کنیم که ۶ مرحله دارد که در مقاله امسال به صورت تفصیلی در مرحله اول ارائه می شود. طی مقدماتی که در حوزه روان شناسی وجود دارد، به ۶ مرحله در روش شناسی می رسیم که مرحله اول مفاهیم پایه است که باید در روان شناسی و سیار دانشها آن را شکل دهیم، پس از آن است که به گز اره می رسیم که شامل ارتباط یک یا دو مفهوم پایه با یکیدگر می شود. در مرحله های بعد نقش فقها، فلاسفه، را در این مدل نشان می دهیم.
تقوی تصریح کرد: در مرحله ششم نیز نظریه پردازی انجام می شود. عناصری که سازنده نظریه هستند که مفاهیم پایه را از این مولفه باید بگیریم و اگر سراغ ادراکات اعتباری برویم باید درفضای دینی باشد و نمی توانیم مفاهیم سایر مکاتب را بگیریم چون آنها این مفاهیم را برای خودشان ارایه کرده اند.
وی افزود: مفاهیم پایه در مکاتب روان شناسی با یکدیگر تفاوت دارند، برای مثال در مکتب روان پویشی مواردی چون تداعی آزاد، تفسیر، تحلیل رویا، انتقا، نهاد، خود و فراخود، ناخودآگاه و مکانیزم دفاعی مطرح می شود.
تقوی اظهار کرد: در آن مقاله که اشاره کردم بررسی می شود که عالم دارای نظم سیستمی و دستگاه واره ای است، لذا مدل های فکری هم که می سازیم باید دستگاه واره باشند یعنی اجزایشان در تعامل با هم باشند و در یک جهت هم بر یکدیگر تاثیر بگذارند. بنابراین یک مفهوم پایه هم باید با آنچه که می خواهیم بررسی کنیم سنخیت داشته باشد.
استاد دانشگاه شیراز گفت: اگر نتوانیم مفاهیم را کنار هم بگذاریم و سراغ مفاهیم و مکات دیگر برویم در واقع رسوبات آنها در برداشت ما اثر خواهد گذاشت. اساسا دیدگاه دینی و واقعیت دینی روش های خاص خود را دارد. اکنون در کشور برخی التقاطی کار می کنند و این چیزی نیست که باید باشد بلکه باید روش ناسی و معیار صحت تصحیح شود.
در بخش دوم این کمیسیون، حمید مهدی زاده، کارشناس ارشد روان شناسی تربیتی جامعه المصطفی(ص) به سخنرانی پرداخت.
وی گفت: مساله ما این بود که پایایی سبک زندگی اسلامی را برای سنین نوجوان و دبیرستان نُرم کنیم. علت آن بود که ابزار دینی که در حوزه نوجوان ساخته شده باشد را نداریم. اهمیت و ضرورت این مساله از آن جهت است که ابزارهای ساخته شده در این مساله غیردینی و غیربومی است و تلاش حداقلی جهت درک عمیق و جامع سبک زندگی نوجوان ایرانی وجود دارد.
مهدی زاده تصریح کرد: تعاریف متقنی از سبک زندگی مطرح شده است، اما شاید کمتر این تعریف را در حوزه روان شناسی ببینیم. روش و شیوه منحصر به فرد و نسبتا ثابت فکر، احساس و رفتار برای رسیدن به اهداف که ویژه هر فرد در این بحث مطرح می شود و نشان دهنده شرایط محیطی است، شرایط محیطی درونی نظیر وراثت و هوش می شود که فرد در آن رشد کرده است.
وی افزود: اما سوال آن است که سبک زندگی اسلامی چیست؟، در اینجا فرصت برای تحلیل و بسط بحث نیست ولی من با دو سازه سنت و سیره، سازه سبک زندگی را برای اسلام استخراج کردم. روش و شیوه نسبتا ثابت در رفتار و احساس فکر است که فرد برای رسیدن به هدف مبنا می شود.
این پژوهشگر افزود: از معروف ترین پژوهشها که مقیاس سبک زندگی است ابعاد فراوانی مثل معنویت را بررسی نمی کند. روش و نمونه، نوع روش و پژوهش من عینی ـ واقعی و اکتشافی بوده است.
انتهای پیام/