زهرا اشعری

کارشناس ارشد فلسفه تعلیم و تربیت، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران

هاجرالسادات قاسمی

کارشناس ارشد فلسفه تعلیم و تربیت، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران

چکیده

رفتارگرایی به عنوان یکی از قدیمی‎ترین نظریات آموزشی، اگرچه توسط رویکردهای پس از خود همواره مورد نقد قرار گرفته است، امروزه همچنان جایگاه خود را در حیطه عملی آموزش و تربیت داراست. نظریه اسلامی عمل با تأکید بر عاملیت انسان، فاصله قابل توجهی با این نظریه دارد. در این مقاله، مبانی رفتارگرایی و دلالت‎های آن در تربیت، از زاویه نظریه اسلامی عمل نقد شده است. در این راستا، قانونمندی، عینیت گرایی، انفعال انسان و تحویل گرایی در دو بعد روشی و هستی شناختی آن به عنوان مبانی رفتارگرایی معرفی شده و سپس دلالت‎های تربیتی آنها بررسی شده است. قلمرو آموزش و یادگیری دارای فاکتورهای متعددی همچون تعیین هدف، ارزشیابی، انگیزش، روش‎ها، محتوای آموزشی، مربی و متربی است. اما با توجه به عامل بودن انسان، چنانکه در نظریه اسلامی عمل مطرح است، فرایند پیچیده یادگیری در دیدگاه رفتارگرا دچار توهم ساده‎انگاری است. به طوری که این نظریه، تقویت را تنها عامل ایجاد و ادامه رفتار نمی داند، بلکه مهار درونی و نیز عوامل بازدارنده درونی از جمله فاکتورهای محدود کننده آن هستند. همچنین در نظریه اسلامی عمل، انسان دارای هویتی جمعی است و یکی از عرصه‎های بروز و ظهور عاملیت آدمی، جامعه است. بنابراین یکی از جنبه‎های عاملیت انسان، تعامل اجتماعی است. در واقع یادگیری، آنطور که در نظریه رفتارگرایی مطرح است، مسیری خطی نیست؛ بلکه این فرایند از برهم کنش میل، معرفت و اراده دانش‎آموز در تعامل فعال با عوامل محیطی حاصل می‎شود.

کلمات کلیدی: رفتارگرایی، نظریه اسلامی عمل، تعلیم و تربیت، تقویت، عاملیت

منابع:

• قران کریم
• نهج البلاغه

1. باقری، خسرو ، مبانی شیوه‎های تربیت اخلاقی، تهران، مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۷
2. باقری، خسرو ، هویت علم دینی ، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۸۲
3. باقری، خسرو، نظریه‎های روانشناسی معاصر، تهران، نشر علم، ۱۳۸۷
4. باقری، خسرو، الگوی مطلوب آموزش و پرورش در جمهوری اسلامی ایران ، تهران، مدرسه،  ۱۳۸۹
5.  باقری، خسرو، نوآوری: تعلیم و تربیت اسلامی، چهارچوب تئوریک و کاربرد آن، تهران، هیأت حمایت از کرسی‎های نظریه‎پردازی، نقد و مناظره، سازمان انتشارات، ۱۳۹۱
6. باقری، خسرو، انسان به منزله عامل، فصلنامه حوزه و دانشگاه، شماره ۹، ۱۳۷۵
7. باقری، خسرو، بررسی تطبیقی طرحواره اسلامی عمل با انسان شناسی (پسا)ساختارگرا، فصلنامه تعلیم و تربیت، ۱۳۸۸
8. سیف، علی اکبر، روانشناسی پرورشی، تهران، نشر دوران، ۱۳۸۰
9. حیدری قزلجه، رضا، رفتارگرایی و طرح درس در بوته نقد، مجله رشد آموزش ریاضی، شماره ۷۸ ،  ۱۳۸۳
10. میلر، جی. پی، نظریه‎های برنامه درسی، ترجمه محمود مهرمحمدی، تهران، انتشارات سمت، ۱۳۷۹
11. یوسفی، ناصر، رویکردهای آموزشی در کار با کودکان خردسال، تهران، انتشارات کارگاه کودک،   ۱۳۸۹
12. Skinner, B. F. (1955-56). Freedom and the Control of Men, The American Scholar, 25, (1). Reprinted in Paul Nash (ed.), Models of Man, New York: Joun Wilery and sons, Inc. 1968