تحلیل مبادی غیرمعرفتی فعل در قالب رویکرد مدلهای مفهومی (بر مبنای آرای صدرالمتألهین)
مهران رضایی
نویسنده مسئول؛ مدرس دانشگاه مازندران و دانشجوی دکتری حکمت متعالیه در دانشگاه اصفهان،
حسین هوشنگی
دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه امام صادقعلیهالسلام؛
کارشناسی ارشد فلسفه تعلیم و تربیت اسلامیدر دانشگاه مازندران،
چکیده
بحث از «مبادی غیرمعرفتی فعل انسان» در حوزه «فلسفه فعل»، از خلال آثار ملاصدرا، میتواند قدمی نو و اساسی در راستای حضور فعال فلسفه اسلامی در گستره مسائل جدید باشد. مسئله خاص این پژوهش آن است که چه مبادی غیرمعرفتیای در افعال انسان تأثیر دارند و نقش هرکدام از این مبادی و روابط آنها با یکدیگر و با قوای ادراکی چگونه تبیین میگردد؟
بر مبنای تحلیل آرای ملاصدرا، در این پژوهش، بهتناسب حجم مقاله، ۷ مورد از مبادی غیرمعرفتی افعال انسان بررسی گردید: ۱٫ عشق؛ سبب طلب و صدور فعل است و درنتیجه فرآیندِ عشقورزیدن، نفس عاشق تحول و صیرورت مییابد و سپس صدور فعل بهدلیل اتحاد با نفس معشوق صورت میگیرد؛ همچنین در اسلوبی دیگر صدور فعل از عاشق بهدلیل مطلوب دانستنِ تشبّه به معشوق و در نهایت، بهنوعی محرک اصلی تمام افعال است؛ ۲٫ ملکات نفسانی؛ بین افعال و ملکات رابطهای دیالکتیک وجود دارد که البته اشتدادپذیر است؛ ۳٫ خواطر؛ از سنخ دواعی و محرکات ارادهاند و بهتبع، از مقدمات افعال انسانی؛ ۴٫ گناه؛ سبب صدورِ با واسطه افعال مختلف بهدلیل ایجاد ملکات نفسانی نامطلوب، دریافت خواطر شیطانی و مانع و نقص معرفتی است؛ ۵٫ تعصب؛ عامل صدور افعال بهدلیل شکلگیری تصورات و تصدیقاتِ همسنخ با خود؛ ۶. عادت؛ با ضمیمهشدن به تخیل با ایجاد نوعی لذت خیالی مبدأی بسیاری از افعال است؛ ۷٫ طبیعت؛ مبتنی بر تعریف حاصله، مشتمل بر هر فعلی که ملائم با طبع باشد و فاعلش، علم مؤثر بر فعل نداشته باشد؛ همچون تنفس، ضربان قلب، افعال نباتی، مزاج و… .
کلیدواژهها: فعل، مبادی غیرمعرفتی، ملاصدرا، عشق، ملکات، خواطر، تعصب، عادت
منابع
قرآن کریم
- ابوالبرکات. ۱۳۷۳. المعتبر فی الحکمه. اصفهان. دانشگاه اصفهان. چاپ دوم.
- اکبری، رضا؛ رضاییان، سید هادی. ۱۳۹۰٫ «خواطر رحمانی و خواطر شیطانی از دیدگاه ملاصدرا». مطالعات اسلامی- فلسفه و کلام. سال چهلوسوم. شماره پیاپی ۲/۸۶ (بهار و تابستان). ص۴۷ -۶۴٫
- ایمانی، محسن؛ بابایی، محمد اسماعیل. ۱۳۸۷٫ «ارزششناسی فارابی و دلالتهای آن در تربیت اخلاقی (با تأکید بر اهداف، اصول و روشها)». مجله تربیت اسلامی (پژوهشگاه حوزه و دانشگاه). شماره ۷ (پاییز و زمستان). ص۸۱ –
- برک، لورا ای. ۱۳۸۳٫ روانشناسی رشد (از لقاح تا کودکی). ترجمه: یحیی سیدمحمدی. تهران. نشر ارسباران. چاپ سوم.
- بیابانگرد، اسماعیل. ۱۳۷۵٫ «بررسی نظریات دانشمندان مختلف در مورد عادت بهعنوان یک شیوه تربیتی». مجله تربیت. شماره ۱۰۷ (فروردین). ص۶-۱۱٫
- پاینده، ابوالقاسم. ۱۳۸۲٫ نهجالفصاحه. تهران. دنیای دانش. چاپ چهارم.
- الجرجانی، علیبنمحمد. ۱۳۷۰٫ کتاب التعریفات. تهران. ناصر خسرو. چاپ چهارم.
- حکیم سبزواری. ۱۳۶۹-۱۳۷۹٫ شرح المنظومه. تهران. نشر ناب.
- الرازی، فخرالدین. ۱۴۱۱هق. المباحث المشرقیه فی علم الالهیات و الطبیعیات. قم. انتشارات بیدار. چاپ دوم.
- راغب اصفهانی، حسینبنمحمد. ۱۴۱۲هق. المفردات فی غریب القرآن. دمشق بیروت. دارالعلم الدارالشامیه.
- رضایی، مهران؛ بیدهندی، محمد. ۱۳۹۱٫ «فلسفه فعل انسان از منظر ملاصدرا بر مبنای رویکرد ارائه مدلهای مفهومی». مجموعه مقالات دومین کنگره بینالمللی علوم انسانی اسلامی. مرکز پژوهشهای علوم انسانی اسلامی صدرا. (در دست چاپ).
- سجادی، سیدجعفر. ۱۳۷۳٫ فرهنگ معارف اسلامی. تهران. انتشارات دانشگاه تهران. چاپ سوم.
- ــــــــــــــــ . ۱۳۷۹٫ فرهنگ اصطلاحات فلسفی ملاصدرا. تهران. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- سیف، علیاکبر. ۱۳۹۴٫ روانشناسی پرورشی نوین (روانشناسی یادگیری و آموزش). تهران. نشر دوران. ویرایش هفتم.
- شیروانی، علی. ۱۳۸۸٫ ترجمه و شرح نهایه الحکمه. قم. بوستان کتاب قم. چاپ نهم.
- ملاصدرا، محمدابراهیم. ۱۳۵۴٫ المبدأ و المعاد. تصحیح: سیدجلالالدین آشتیانی. تهران. انجمن حکمت و فلسفه ایران.
- ـــــــــــــــــــــ . ۱۳۶۰/الف. اسرار الآیات. مقدمه و تصحیح: محمد خواجوی. تهران. انجمن حکمت و فلسفه.
- ـــــــــــــــــــــ . ۱۳۶۰/ب. الشواهد الربوبیه فی المناهج السلوکیه. تصحیح و تعلیق: سید جلالالدین آشتیانی. مشهد. المرکز الجامعی للنشر. چاپ دوم.
- ـــــــــــــــــــــ . ۱۳۶۱٫ العرشیه. تصحیح غلامحسین آهنی. تهران. انتشارات مولی.
- ـــــــــــــــــــــ . ۱۳۶۳٫ مفاتیحالغیب. مقدمه و تصحیح: محمد خواجوی. تهران. مؤسسه تحقیقات فرهنگی.
- ـــــــــــــــــــــ . ۱۳۶۶/الف. تفسیر القرآنالکریم (صدرا). تحقیق: محمد خواجوی. قم. انتشارات بیدار. چاپ دوم.
- ـــــــــــــــــــــ . ۱۳۶۶/ب. شرح اصول الکافی لصدرالمتألهین. تهران. مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
- ـــــــــــــــــــــ . ۱۳۷۵٫ مجموعه رسائل فلسفی صدرالمتالهین، تهران. انتشارات حکمت.
- ـــــــــــــــــــــ . ۱۳۸۱٫ کسر الاصنام الجاهلیه. مقدمه، تصحیح و تعلیق: دکتر جهانگیری. تهران. بنیاد حکمت صدرا.
- ـــــــــــــــــــــ . ۱۳۸۷٫ المظاهر الالهیه فی اسرار العلوم الکمالیه. مقدمه، تصحیح و تعلیق: سیدمحمد خامنهای، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
- ـــــــــــــــــــــ . ۱۹۸۱م. الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه. بیروت. دار احیاء التراث. چاپ سوم.
- ـــــــــــــــــــــ . بیتا. الحاشیه علی الهیات الشفاء. قم. انتشارات بیدار.
- طریحی، فخر الدین. ۱۴۱۶هق. مجمعالبحرین. تهران. مرتضوی. چاپ سوم.
- گوتک، جرالد ال، ۱۳۸۸٫ مکاتب فلسفی و آرا تربیتی. ترجمه: محمدجعفر پاکسرشت. تهران. انتشارات سمت، چاپ نهم.
- مصلح، جواد. ۱۳۸۹٫ ترجمه و تفسیر الشواهد الربوبیه. تهران. انتشارات سروش. چاپ پنجم.
- Butler,Gillian & Hope,Tony (2007), Managing your mind: The mental fitness guide, Oxford University Press, second edtion.
- Colas, Dominique (1997), Civil Society and Fanaticism: Conjoined Histories, Stanford University Press.
- Connor, Timothy &Sandis, Constantine(2011), A Companion to the Philosophy of Action – Blackwell Companions to Philosophy, a John & Sons Ltd Publiciation.
- Duhigg,Charles (2012), The Power of Habit: Why We Do What We Do in Life and Business, Random House Publishing Group.