محمدرضا خاکی قراملکی

عضو هیئت‌علمی فرهنگستان علوم اسلامی. قم. ایران

 mrkhkai54@gmail.com

چکیده

یکی از مسائل جدی در حوزۀ تحول علوم انسانی، چگونگی پیدایش و تکامل علوم است. شکی نیست که با تحقیق و یافتن متغیرهای فردی و اجتماعی تکامل دانش‌های بشری، می‌توان گامی اساسی در مدیریت و برنامه‌ریزی اجتماعی توسعۀ دانش برداشت؛ برهمین‌اساس، تحلیل جامعه‌شناختی از علم می‌تواند پشتوانۀ خوبی در این زمینه باشد؛ درحقیقت، با تحلیل جامعه‌شناختی اینکه پدیدۀ علم امری اجتماعی است یا امری فردی، یا حاصل تقوم آن دو و اساساً سهم تأثیرمتغیرها چیست به‌خوبی آشکار می‌شود. در این تحقیق، تأکید می‌شود تولید علم فرایندی اجتماعی را طی می‌کند و تبعاً نوع جامعه علم متناسب خود را رقم می‌زند. درحقیقت جامعه به‌عنوان یک کل متغیر و واحد حقیقی که از ارگانیسم پویایی برخوردار است در جهت تکامل و رشد خود از مکانیسم‌های درونی و بیرونی خاصی بهره می‌گیرد و دراین‌راستا دو متغیر اجتماعی «قدرت» و «دانش» نقش اساسی در مکانیسم تکامل اجتماعی ایفا می‌کنند، دراین‌بین نقش قدرت که برآیند تجمیع اراده‌های فردی است نسبت به پدیدۀ دانش در اولویت قرار دارد، یعنی دانش در بستر قدرت امکان رشد و تکامل اجتماعی پیدا می‌کند؛ به‌این‌ترتیب، نوع ترکیب ساختار قدرت و جهت‌گیری حاکم بر جامعه، شبکۀ دانش بشری را در همان جهت هدایت و پشتیبانی می‌کند، همان‌طور که روند تکامل علوم مدرن در بستر توسعۀ قدرت مادی به‌خوبی قابل‌تحلیل است و براین‌اساس می‌توان بر مادی و سکولار بودن علوم مدرن تصریح کرد. ازاین‌رو، اگر موازنۀ قدرت جامعه درجهت اقتدار اسلام و تمدن اسلامی سوق پیدا کند، تبعاً دانش مرتبط نیز با صبغۀ اسلامی تولید خواهد شد.

کلیدواژه‌ها:

شبکۀ علوم، سکولار، اسلامی، گرایش‌های اجتماعی، کل متغیر، اراده‌های اجتماعی، مکانیسم تکامل اجتماعی، نظام ارزش‌های اجتماعی، قدرت.

کتابنامه

اعتماد، شاپور. ۱۳۸۷٫ دیدگاه‌ها و برهان‌ها. تهران: نشرمرکز. چاپ دوم.

ابن ابی‌الحدید. ١٣٩۴. شرح نهج‌البلاغه. ترجمۀ غلامرضا لایقی. تبریز:انتشارات کتاب نیستان.

پارسانیا، حمید. ۱۳۹۲٫ «نظریه و فرهنگ: روش‌شناسی بنیادین تکوین نظریه‌های علمی». مجلۀ راهبرد فرهنگ. شمارۀ ۲۳٫ صص ۲۸-۷٫

پیروزمند، علیرضا. ۱۳۷۳٫ «مقدمه‌ای بر جهت‌داری علوم». پژوهش منتشرنشده. قم: فرهنگستان علوم اسلامی.

تریگ، راجر. ۱۳۸۶٫ فهم علم اجتماعی. ترجمۀ شهناز مسمی‌پرست. تهران: نشرنی. چاپ دوم.

حسینی الهاشمی، منیرالدین. ۱۳۷۹٫ «روش تحقیق در مبانی تغذیه». پژوهش منتشرنشده. کد پژوهش ۴۳۸٫ قم: فرهنگستان علوم اسلامی.

ـــــــــــــــ . ۱۳۷۸٫ «روش تنظیم برنامه تحقیقات کتابخانه‌ای». پژوهش منتشرنشده. کد پژوهش ۴۱۰٫ قم: فرهنگستان علوم اسلامی.

ـــــــــــــــ . ۱۳۷۶٫ «سلسه مباحث استراتژی امنیت ملی». پژوهش منتشرنشده. کد پژوهش ۳۱۱٫ قم: فرهنگستان علوم اسلامی.

ـــــــــــــــ . ۱۳۸۶٫ «کلیاتی پیرامون فلسفۀ روش». پژوهش منتشرنشده. قم: فرهنگستان علوم اسلامی.

ـــــــــــــــ . ۱۳۶۵٫ «مباحثی پیرامون زمینه تحقیق در موضوع شناسی اسلامی». پژوهش منتشرنشده. کد پژوهش ۱۰۵٫ قم: فرهنگستان علوم اسلامی.

خاکی قراملکی، محمدرضا. ۱۳۹۷٫ «نگاه فلسفۀ تاریخی به تناسبات و الزامات شبکۀ قدرت و تمدن‌سازی». دومین همایش ملی تمدن نوین اسلامی. تهران: دانشگاه شاهد. صص ۹۶-۵۷٫

داوری اردکانی، رضا. ۱۳۸۶٫ دربارۀ علم. جلد دوم. تهران: هرمس.

ــــــــــــــــــــــــــــــ. ۱۳۹۷٫ «مدعیان و منتقدان علم دینی باهم قرابت دارند». مجلۀ نامه فرهنگستان علوم. شمارۀ ۴٫

دریفوس، هیوبرت؛ رابینو، پل.  ۱۳۸۴٫ میشل فوکو فراسوی ساختگرایی و هرمنوتیک. ترجمۀ حسین بشیریه. تهران: نشرنی. چاپ چهارم.

سارتن، جورج. ۱۳۷۶٫ سرگذشت علم. ترجمۀ احمد بیرشک. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی. چاپ سوم.

فرکلاف، نورمن. ۱۳۷۹٫ تحلیل انتقادی گفتمان. ترجمۀ فاطمه شایسته‌پیران. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها.

لیوتار، ژان _ فرانسوا. ۱۳۸۱٫ وضعیت پست‌مدرن. ترجمۀ حسینعلی نوذری. تهران: انتشارات گام نو. چاپ دوم.

مارکوزه، هربرت. ۱۳۶۲٫ انسان تک ساحتی. ترجمۀ محسن مؤیدی. تهران: امیرکبیر. چاپ سوم.

مانهایم، کارل. ۱۳۸۰٫ ایدئولوژی و اتوپیا. ترجمۀ فریبرز مجیدی. تهران: انتشارات سمت. چاپ اول.

مرعشی، سید جعفر. ۱۳۷۷٫ نظام فکری (درآمدی بر مدیریت توسعۀ اجتماعی). تهران: سازمان مدیریت صنعتی. چاپ اول.

مولکی، مایکل. ۱۳۷۶٫ علم و جامعه‌شناسی معرفت. ترجمۀ حسین کچوئیان. تهران: نشر نی. چاپ اول.

میرباقری، محمدمهدی. ۱۳۸۳٫ «نظام فکری». پژوهش منتشرنشده . قم: فرهنگستان علوم اسلامی.

ـــــــــــــــــــــــــــــ. ۱۳۹۳٫ علم دینی دیدگاه‌ها و تحلیل‌ها (علم دینی از نگاه فرهنگستان علوم اسلامی). قم: مجمع عالی حکمت.