محمدحسین خلوصی

سطح چهار جامعه المصطفی العالمیه، دکترای فلسفه سیاسی اسلامی، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی ره، ایران، قم

 M.kholoosi@yahoo.com

چکیده

سازمان‌دهی حقوق و تعهدات متقابل فرد و جامعه از بسترهای فکری فیلسوفان سیاسی بوده است. یکی از منظم‌ترین مباحث فلسفی درباره شهروندی در فلسفه سیاسی کلاسیک، مربوط به ارسطوست. ارسطو در کانون مباحث شهروندی، مؤلفه اعتدال را قرار می‌دهد. او حقوق و تعهدات متقابل فرد و جامعه را بر اساس اصل اعتدال صورت‌بندی می‌کند. پیوند کمال و فضیلت با مؤلفه اعتدال، از ویژگی‌های بنیادین شهروندی در نظام فلسفی ارسطوست. فارابی نیز به عنوان بنیان‌گذار فلسفه سیاسی اسلامی با سه عنصر بنیادین به شهروندی می‌پردازد که عبارت‌اند از: حقیقت، فضیلت و سعادت. او حقیقت را در مرکز نظام شهروندی خود قرار می‌دهد و ارتباطی وثیق میان شریعت و فلسفه برقرار می‌کند. شهروندی حقیقت‎گرایانه فارابی بر اساس تعامل نزدیک شریعت و فلسفه بازسازی می‌گردد. معرفت ناب حاصل‌شده از این تعامل است که به عنوان مؤلفه بنیادین در مرکزیت گفتمان شهروندی در فلسفه فارابی قرار می‌گیرد. حقوق و تعهدات متقابل فرد و جامعه در درون نظم مبتنی بر حقیقت سازمان‌دهی می‌گردد تا با رساندن شهروند به فضیلت، سعادت او را میسر سازد. براین‎اساس ارزش‌هایی چون آزادی، برابری، عدالت، مالکیت، قانون‌مداری و دیگر مؤلفه‌های شهروندی با توجه به اقتضائات حاصل از تعامل نزدیک حقیقت، فضیلت و سعادت، کانون توجه قرار می‌گیرد. در این نوشتار، مفهوم شهروندی با استفاده از توصیف، مقایسه و ارزیابیِ مبتنی بر تحلیل عقلی، بررسی می‌شود.

کلیدواژگان: شهروندی، فلسفه سیاسی، حقیقت، اعتدال، عدالت، آزادی، ارسطو، فارابی.

منابع

1. ارسطو (۱۳۶۸). اخلاق نیکوماخوس. ترجمه ابوالقاسم پورحسینی. تهران: دانشگاه تهران.
2. ارسطو (۱۳۷۱). اخلاق نیکوماخوس. ترجمه محمدحسن لطفی. تهران: طرح نو.
3. ارسطو (۱۳۷۰). اصول حکومت آتن. ترجمه و تحشیه از باستانی پاریزی. تهران: امیرکبیر. چاپ سوم.
4. ارسطو (۱۳۹۰). سیاست. ترجمه حمید عنایت. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی. چاپ هفتم.
5. اشتراوس، لئو (۱۳۸۱). فلسفه سیاسی چیست؟. ترجمه فرهنگ رجائی. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی. چاپ دوم.
6. خلوصی، محمدحسین (۱۳۹۶). شهروندی در فلسفه سیاسی اسلامی. رساله دکتری. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
7. دیوید راس، ویلیام (۱۳۷۷). ارسطو. ترجمه مهدی قوام صفری. تهران: فکر روز.
8. فارابی، ابونصر (۱۳۶۶). السیاسه المدنیه. تحقیق فوزی متری نجار. تهران: نشر الزهراء.
9. فارابی، ابونصر (۱۹۹۱). المله. تحقیق محسن مهدی. بیروت: دارالمشرق. چاپ دوم.
10. فارابی، ابونصر (۱۹۹۶). آراء اهل المدینه الفاضله. بیروت. دارالمشرق. چاپ هفتم.
11. فارابی، ابونصر (۱۹۹۳). فصول منتزعه. تحقیق فوزی متری نجار. بیروت: دارالمشرق. چاپ دوم.
12. فلامکی، محمد منصور (۱۳۶۷). فارابی و سیر شهروندی در ایران. تهران: نقره.
13. کلوسکو، جورج (۱۳۸۹). تاریخ فلسفه سیاسی. ترجمه خشایار دیهیمی. تهران: نشر نی.
14. گالستون، میریام (۱۳۸۶). سیاست و فضیلت، فلسفه سیاسی فارابی. ترجمه حاتم قادری. تهران: بقعه.
15. گای، ماری (۱۳۸۸). شهروند در تاریخ اندیشه غرب. ترجمه عباس باقری. تهران: فرزان.
16. Derek, Benjamin Heater. (2004). A Brief History of Citizenship. New York: New York University Press.
17. Miller, Fred (1995). Nature, Justice and Rights in Aristotle’s Politics. New York: Oxford.
18. Mulgan, Richard (1997). Aristotle’s Political Theory. London: Oxford.
19. Paul J. Weithman, Paul j. (2002). Religion and the Obligations of Citizenship. UK.
20. Rosenthal, Erwin (1962). Political Thought in Medieval Islam. New York. Cambridge.
21. Rosler, Andres (2005). Political Authority and Obligation in Aristotle. London. Oxford.
22. Collins, Susan D. (2006). Aristotle and the Rediscovery of Citizenship. New York. Cambridge University Press.