سید مهدی ساداتی نژاد[۱]

 .[۱]عضو هیئت علمی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران

چکیده

این مقاله با تأکید بر مبانی معرفتی و هنجاری به مقایسه تطبیقی دو گفتمان سیاست اسلامی و غربی پرداخته است. سؤال اصلی مقاله این است که در دو دیدگاه اسلامی و غربی چه خط تمایز اساسی به امر سیاست وجود دارد. برای فهم تمایز گفتمان‌های سیاسی و مقایسه تطبیقی آنها، بررسیِ دو مؤلفه مقومات معرفتی و همچنین، دلالت‌ها و تضمنات هنجاری اهمیت خاصی دارد. در یک نگاه کلی می‌توان اذعان کرد وجه مشترک هر دو گفتمان اسلامی و غربی، داشتن برنامه برای سامان جامعه است؛ ولی به‌دلیل تفاوت‌های جوهری دو گفتمان، توصیفات و تجویزات سیاست اسلامی و غربی دو مسیر کاملاً جداگانه را رهنمون می‌شوند که این تفاوت ناشی از مبانی معرفتی و هنجاری آنها است. این دو گفتمان در مبانی معرفتی، که مشتمل بر هستی‌شناسی، معرفت‌شناسی و انسان‌شناسی است از دو آبشخور گوناگون بهره می‌گیرند و غایات و نتایج متفاوتی را برای زندگی سیاسی انسان ترسیم می‌کنند؛ این تفاوت در شکل‌دادن به مؤلفه دوم (دلالت‌ها و تضمنات هنجاری) خود را نشان می‌دهد؛ به همین دلیل باید‌ها و نبایدهای سیاست در اندیشه اسلامی و غربی دو مسیر متمایز و حتی متخالف را فراروی پیروان خود قرار می‌دهند و هرکدام نظام سیاسی متناسب با معتقدات خود را پایه‌گذاری می‌کنند. بر‌اساس نتایج این نوشته می‌توان اذعان کرد جوهری‌ترین تمایز دو گفتمان، نگاه خداباورانه و انسان‌محورانه‌ای است که در تمامی شئون سیاست جاری است و دو گفتمان را در مبانی، اصول، غایات و روش‌ها در دو مسیر متفاوت قرار می‌دهد. باوجود آنکه هر دو دیدگاه دغدغه سعادت دنیوی را مبنا قرار می‌دهند در گفتمان اسلامی این سعادت بدون توجه با امر آخرت قابل ‌تعریف نخواهد بود.

کلیدواژه‌ها: گفتمان سیاست اسلامی، سیاست غربی، مبانی معرفتی، هنجاری.

کتابنامه

قرآن کریم.

نهج‌البلاغه.۱۳۷۹٫ ترجمه محمد دشتی

ابن‌خلدون، عبدالرحمن. ۱۳۵۹٫ مقدمه. ترجمه محمد پروین گنابادی. ج ۱٫ تهران. بنگاه ترجمه و نشر کتاب. چاپ چهارم.

تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد. ۱۳۷۸٫ غررالحکم و دررالکلم. ترجمه سیّدهاشم رسولى محلاّتى. تهران. دفتر نشر فرهنگ اسلامى.

حکیمی، محمّدرضا، علی حکیمی و محمد حکیمی. ۱۳۷۵٫ الحیاه. تهران. دفتر نشر فرهنگ اسلامی.

خمینی، روح‌الله. ۱۳۷۷٫ صحیفه امام. ج۲۱٫ تهران. مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.

خمینی، روح‌الله، ۱۳۷۸٫ ولایت فقیه حکومت اسلامی. تهران. مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.

زنجانی، عمید. ۱۳۸۴٫ مبانی اندیشه سیاسی اسلام. تهران. پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.

طباطبایی مؤتمنی، منوچهر. ۱۳۸۲٫ حقوق اساسی. تهران. نشر میزان.

طبری، محمد بن جریر. ۱۳۶۲٫ تاریخ طبری (تاریخ الرسل و الملوک). ترجمه ابوالقاسم پاینده. تهران. انتشارات اساطیر.

عبدالرازق، علی. ۱۳۴۴ ق. الاسلام و اصول الحکم. قاهره. مطبعه السلفیه.

غزالی، ابوحامد محمد. ۱۳۸۶٫ احیاءالعلوم‌الدین. ج ۱٫ ترجمه مؤیدالدین محمد خوارزمی. تهران. انتشارات علمی فرهنگی.

فارابی، ابونصر محمد بن محمد. ۱۳۶۸٫ احصاء العلوم. ترجمه حسین خدیو جم. تهران. انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.

کاپلستون، فردریک. ۱۳۷۶٫ تاریخ فلسفه از بنتام تا راسل. ترجمه بهاءالدین خرمشاهی. جلد ۸٫ تهران. انتشارات علمی فرهنگی.

گفت‌وگوهای رامین جهانبگلو. ۱۳۸۰٫ ایران و مدرنیته. تهران. نشر گفتار. چاپ دوم.

گفتارهایی از عبدالکریم سروش، محمد مجتهد شبستری، مصطفی ملکیان و محسن کدیور. ۱۳۸۱٫ سنت و سکولاریسم. تهران. مؤسسه فرهنگی صراط.

ماکیاولی، نیکولو. ۱۳۷۴٫ شهریار. ترجمه داریوش آشوری. تهران. نشر پرواز.

مجتهدی، کریم. ۱۳۸۸٫ آشنایی ایرانیان با فلسفه‌های جدید غرب. تهران. سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.

مجلسی، محمدباقر. ۱۴۰۳ق. بحارالانوار. بیروت. مؤسسه الوفا.

محمدی ری‌شهری، محمد. ۱۳۷۹٫ میزان الحکمه (ترجمه فارسی). ترجمه حمیدرضا شیخی. قم. انتشارات دارالحدیث. چ دوم.

ـــــــــــــــــــــــــــ. ۱۴۲۱ق. موسوعه الإمام علی بن أبی‌طالب (ع) فی الکتاب و السنّه و التاریخ. بمساعده السیّد محمدکاظم الطباطبایی و السیّدمحمود طباطبایی‌نژاد. قم. انتشارات دارالحدیث.

مصباح یزدی، محمدتقی. ۱۳۸۸٫ پرسش‌ها و پاسخ‌ها. ج۱٫ قم. مؤسسه امام خمینی.

میل، جان استوارت. ۱۳۸۸٫ فایده‌گرایی. ترجمه مرتضی مردیها. تهران. نشر نی.

المنقری، نصر بن‌ مزاحم. ‌بی‌تا. وقعه صفین. [منبع الکترونیکی] تحقیق‌ و شرح‌ عبدالسلام‌ محمد هارون. مؤسسه تحقیقات و نشر معارف اهل‌البیت (ع).

نصر، سیدحسین. ۱۳۷۹٫ نیاز به علم مقدس. ترجمه حسن میانداری. تهران. مؤسسه فرهنگی طه.

یثربی، سیدمحمد، ۱۳۸۲٫ سیری در رساله حقوق امام سجاد. تهیه و تنظیم قاسم نصیرزاده. قم. انتشارات فرهنگ آفتاب.