بررسی تطبیقی در مفهوم و مبانی طراحی اشیا از منظر ایرانی- اسلامی (نمونه پژوهش: ظروف خانگی قرون اولیه اسلامی)
پردیس بهمنی
عضو هیئت علمی دانشکده هنر و معماری دانشگاه علم و صنعت ایران
bahmanip@iust.ac.ir
چکیده
اشیا نقش درخور توجهی در زندگی و به تبع آن، تمدن و فرهنگ دارند. انسان همواره کاربر اشیاست و علاوه بر کاربردهایی که از هر شیء انتظار می‌رود، به نقش، شکل و تزئینات آن نیز توجه می‌شود و در ادراک و ارتباط انسان و اشیا مهم است. هدف اصلی این پژوهش، بررسی عوامل مؤثر بر طراحی ظروف خانگی به عنوان زیرمجموعه اشیای مورد استفاده در قرون اولیه اسلامی ایران است.
روش تحقیق این پژوهش در گروه تحقیقات کیفی و به صورت تاریخی – تفسیری است. با توجه به رویکرد زمینهگرایی، سه مقوله ساختار ظاهری، ساختار عملکردی و ساختار محتوایی برای طراحی ظروف خانگی طراحی شد. سپس ابتدا اوضاع اجتماعی سده‌های مورد نظر کانون بررسی و تحقیق قرار گرفت و آن‌گاه طبقه‌بندی ظاهری و محتوایی ظروف خانگی، جداگانه بررسی شد.
به نظر می‌رسد در بسیاری از ظروف خانگی، سنت‌های کهن و باورهای اسلامی در نقش و فرم‌های نمادین مرتبط با آب و نور با هم ترکیب شده‌اند. برای مثال نقوش هندسی عناصر طبیعت مانند آب، زمین و خورشید، در کنار نقوش گیاهی به صورت نقوش اسلیمی و برگ و نیم‌برگ به‌ویژه در ترکیب با نقوش کتیبه‌ای به چشم می‌خورند و نقوش حیوانی نیز در تنوعی از تجرد و انتزاع به تصویر کشیده شده‌اند که به نظر می‌رسد در تفکر نمادین طراحان ریشه داشته است. نقوش انسانی نیز علاوه بر تصویرگری شاهان و جنگجویان، شخصیت‌های اسطوره‌ای مرتبط با آب و نور را می‌نمایانند. در نهایت نگارنده کلمه مخفف «ماناک» را برای معرفی مبانی طراحی اشیا در قرون اولیه اسلامی ارائه می‌کند.
کلیدواژگان: طراحی، نقش و نماد، زمینهگرایی،ظروف خانگی، قرون اولیه اسلامی، هنراسلامی، ماناک.
منابع
- ایمان، محمدتقی (۱۳۹۰). مبانی پارادایمی روشهای کمی و کیفی تحقیق در علوم انسانی. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
- برزین، پروین (۱۳۴۲). نقوش انسان بر روی ظروف سفالین از قرن ۳ تا ۸ هجری، مجله هنر و مردم. ۱۳: ۴۲-۴۸٫
- زرین‌کوب، عبد الحسین (۱۳۷۳). ایران در اوایل عهد اسلامی، تهران: انتشارات امیر کبیر.
- فرای، ریچارد (۱۳۶۳) عصر زرین فرهنگ ایران. ترجمه مسعود رجب‌نیا. تهران: انتشارات سروش. چاپ دوم.
- لاکهارت، لارنس، و جکسون، پیتر (۱۳۸۸). تاریخ ایران کمبریج. ترجمه تیمور قادری. تهران: نشر مهتاب.
- متز، آدام (۱۳۶۲). تمدن اسلامی در قرن چهارم هجری یا رنسانس اسلامی. ترجمه علیرضا ذکاوتی قراگزلو. تهران: انتشارات امیر کبیر.
- هنرفر، لطف‌الله (۱۳۵۰). فرهنگ‌دوستی و هنرپروری در آیین پادشاهان ایران از آغاز دوران اسلامی تا پایان صفویه، مجله هنر و مردم، ۱۰۷ و ۱۰۸: ۴-۲۱٫
- هورنر، کریس (۱۳۸۱). آشنایی با فلسفه هنر. ترجمه شهاب‌الدین قندهاری. تهران: انتشارات سراج.
- Rapaport, A. (1977). Human Aspect of Urban Form, New York: Program Press.
