علی ابراهیم‌پور

کارشناسی ارشد مدیریت راهبردی فرهنگ دانشگاه باقرالعلوم و طلبۀ درس خارج حوزۀ علمیۀ قم. قم. ایران.

montazer.mahdy@gmail.com

چکیده

«چندوجهی‌بودن» مسائل و موضوعات، مستلزم «چند بعدی ‌شدن» رویکردها و زوایای مطالعه و تحقیق از لحاظ معرفت‌شناسی و روش‌شناسی است؛ ازاین‌رو شناخت پدیده‌های پیچیده، جز در پرتو رهیافت‌های تلفیقی و میان‌رشته‌ای ممکن نیست. «جریان اجتماعی» نیز، یکی از پدیده‌های اجتماعی است که هویتی چندوجهی دارد. چراکه مطابق تعریف برگزیده، جریان پدیدۀ اجتماعیِ پویا و سیال با هویتی شبکه‌ای (=سیستمی) غیررسمی، متشکل از مجموعۀ اصول و فروض معرفتی (=نظام مشترک معنایی) است که جمعیتی نظام‌ یافته(=مدیریت شده) براساس آن عمل می‌کنند و اثر می‌گذارند. بنابراین، برای شناخت آن به‌صورت علمی و ارتقای جریان‌شناسی، از محصولی ژورنالیستی به دانش، نیازمند تنقیح روش‌شناسی آن هستیم.

مطالعات میان‌رشته‌ای، بینش‌های رشته‌ها و روش‌های تخصصی را در راستای فهم پدیده‌ای پیچیده به‌صورت منظم و روش‌مند به خدمت می‌گیرد. از جمله مراحل مهم فرایند این مطالعات انتخاب دانش‌ها و روش‌های بالقوه مرتبط با موضوع است تا محقق با بررسی آن‌ها به کفایت نظری در موضوع دست یابد. درصورتی‌که روش‌ها و دانش‌های دخیل در شناخت ابعاد موضوع پیچیده به‌خوبی احصا و بررسی نشوند، نتیجۀ مطالعه نیز به همان نسبت ناقص و ناکارآمد خواهد بود.

در این مقاله تلاش شده است با روش توصیفی ـ تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای، منابع، علوم و روش‌هایی که در فرایند مطالعۀ میان‌رشته‌ای جریان‌شناسی به آن‌ها نیاز داریم احصا و بررسی شود و با نشان دادن جایگاه هر کدام در فرایند تحقیق قدمی در مسیر تنقیح روش‌شناسی جریان‌شناسی برداشته شود. مطابق این بررسی، جریان‌شناسی به علوم و منابع معرفتی نیازمند است که می‌توان آن‌ها را در سه بسته، «بستۀ الگویی»، «بستۀ محتوایی» و «بستۀ روشی»، تقسیم‌بندی کرد.

کلیدواژه‌ها:

جریان، جریان‌شناسی، روش میان‌رشته‌ای، روش‌شناسی، مدیریت، روش تاریخی، جامعه‌شناسی معرفت.

کتابنامه

آخوند خراسانى، محمد کاظم بن حسین. ۱۴۰۹ه.ق. کفایه الأصول. قم: مؤسسه آل‌البیت علیهم‌السلام. چاپ اول.

آرون، ریمون. ۱۳۸۶٫ مراحل اساسی سیر اندیشه در جامعه شناسی. ترجمۀ باقر پرهام. تهران: انتشارات علمی فرهنگی. چاپ هشتم.

ابراهیم‌پور، علی. ۱۳۹۷الف. «بررسی تحلیلی نظریه‌های مطرح درمفهوم‌شناسی «جریان»و «جریان‌شناسی»». همایش بین‌المللی جریان‌شناسی فرهنگی در عرصۀ بین‌الملل. جامعه‌المصطفی. قم.

ـــــــــــــــ. ۱۳۹۷ب. «تحلیل عناصر و ابعاد حقیقت چندبعدی اجتماعی ـ معرفتی «جریان» به‌مثابۀ موضوع دانش جریان‌شناسی». همایش بین‌المللی جریان‌شناسی فرهنگی در عرصۀ بین‌الملل. جامعه‌المصطفی. قم.

ابن سینا. ۱۴۰۴ه.ق. الاهیات شفا. تصحیح سعید زاید. قم: مکتبه آیه الله المرعشى‏.

ابن شهید ثانى، حسن بن زین الدین. بی‌تا. معالم الدین و ملاذ المجتهدین‏. قم: دفتر انتشارات اسلامی. چاپ نهم.

اژدری زاده، حسین. ۱۳۹۰٫ جامعه‌شناسی معرفت در قرآن. قم: مؤسسۀ امام خمینی. چاپ اول.

استوتزل، ژان. ۱۳۷۴٫ روان شناسی اجتماعی. ترجمۀ علیمحمد کاردان. تهران: نشر دانشگاه تهران. چاپ ششم.

اسکات، ریچارد. ۱۳۹۳٫ سیستم‌های عقلایی، طبیعی و باز. ترجمۀ دکتر حسن میرزایی اهرنجانی. تهران: سمت. چاپ هفتم.

اسمیت، فیلیپ دانیل؛ رایلی، الگزندر. ۱۳۹۴٫ نظریه فرهنگی. ترجمۀ محسن ثلاثی. تهران: نشر علمی. چاپ اول.

اعرافی، علیرضا. ۱۳۹۵٫ هرمنوتیک. قم: نشر اشراق و عرفان. چاپ اول.

امام خمینى، روح الله‏. ۱۴۱۰ه.ق. الرسائل. جلد۲٫ قم: مؤسسۀ مطبوعاتی اسماعیلیان‏. چاپ اول.

انصارى، مرتضى بن محمدامین. ۱۴۲۸ه.ق. فرائد الأصول.‏ جلد۴. قم: مجمع الفکر الاسلامی. چاپ نهم.

الوانی، سیدمهدی. ۱۳۸۸٫ مدیریت عمومی. تهران: نشر نی. ویراست سوم.چاپ سی‌وهفتم.

الهی‌راد، صفدر. ۱۳۹۵٫ آشنایی با هرمنوتیک. تهران: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره): سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت). چاپ اول.

ایمان، محمدتقی. ۱۳۹۳٫ روش‌شناسی تحقیقات کیفی. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه. چاپ دوم.

ایمان، محمدتقی؛ محمدیان، منیژه. ۱۳۸۷٫ «روش‌شناسی نظریه‌ی بنیادی». فصلنامۀ روش‌شناسی علوم انسانی. دوره ۱۴٫ شماره ۵۶٫

بارون، رابرت؛ برن، دان؛ برنسکامپ، نیلا. ۱۳۸۸٫ روان‌شناسی اجتماعی. ترجمۀ یوسف کریمی. تهران: نشر روان. چاپ دوم.

بدار، ژوزه دزیل؛ لامارش، لوک. ۱۳۹۲٫ روان‌شناسی اجتماعی. ترجمۀ حمزه گنجی. تهران: نشر ساوالان. چاپ دهم.

برازو، ژاک. ۱۳۸۷٫ دانش میان‌رشته‌ای و تحصیلات عالیه. ترجمۀ توحیده ملاباشی. در کتاب: چالش‌ها و چشم‌اندازهای مطالعات میان‌رشته‌ای. لیسا لاتوکا و دیگران. ترجمه و تدوین سیدمحسن علوی‌پور و همکاران. تهران: نشر پژوهشکدۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی. چاپ اول.

پاکتچی، احمد. ۱۳۹۱٫ روش تحقیق با تکیه بر حوزه علوم قرآن و حدیث. تهران: دانشگاه امام صادق‌(ع). چاپ اول.

توسلی، غلامعباس. ۱۳۹۰٫ نظریه‌های جامعه‌شناسی. تهران: سمت. چاپ هفدهم.

توکل، محمد. ۱۳۷۰٫ جامعه‌شناسی علم. تهران: نص. چاپ اول.

جعفریان، رسول. ۱۳۹۰٫ جریان‌ها و سازمان‌های مذهبی ـ سیاسی ایران. تهران: نشر علم. چاپ اول.

جوادی آملی، عبدالله. ۱۳۸۶٫ رحیق مختوم. جلد ۱٫ قم: نشر اسرا. چاپ سوم.

ــــــــــــــــــــــ. ۱۳۸۷٫ فلسفه صدرا. جلد ۱٫ قم: نشر اسرا. چاپ اول.

حاجیلو، حسین‌علی. ۱۳۸۳٫ «معرفی روشهای تحلیل داده‌های کیفی با تأکید بر روش تحلیل محتوا». فصلنامۀ مدیریت فردا. شمارۀ ۷و۸٫

خسروپناه، عبدالحسین. ۱۳۹۲٫ «جریان‌شناسی تفریح من است!». ۱۴/۱۰/۱۳۹۲٫ مصاحبه با پایگاه علمی تحلیلی گذار. Gozaar.ir. (برداشت در مرداد ۱۳۹۳)

ــــــــــــــــــــــــ. ۱۳۹۲٫ فلسفه علوم انسانی (بنیادهای نظری). قم: نشر تعلیم و تربیت اسلامی. چاپ اول.

ــــــــــــــــــــــــ. ۱۳۹۳٫ در جست‌وجوی علوم انسانی اسلامی. جلد اول. قم: نشر معارف. چاپ اول.

ــــــــــــــــــــــــ. ۱۳۹۴٫ روش‌شناسی علوم اجتماعی. تهران: مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفه ایران. چاپ اول.

خواص، امیر. ۱۳۹۳٫ درس‌نامه تفکر نقدی. قم: مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره). چاپ دوم.

خورسندی طاسکوه، علی.۱۳۹۶٫ گفتمان میان‌رشته‌ای دانش. تهران: پژوهشکدۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی. چاپ دوم.

رابینز، استیون. ۱۳۹۶٫ تئوری سازمان: ساختار و طرح سازمانی. ترجمۀ سیدمهدی الوانی و حسن دانایی‌فرد. تهران: انتشارات صفار. چاپ چهل‌وششم.

رابینز، استیون؛ جاج، تیموتی. ۱۳۹۶٫ رفتار سازمانی. ترجمۀ مهدی زارع. تهران: انتشارات نص. چاپ هفتم.

رپکو، آلن .۱۳۹۶٫ پژوهش میان‌رشته‌ای: نظریه و فرایند. ترجمۀ محسن علوی‌پور، مجید کرمی، هدایت‌الله اعتمادی‌زاده‌دریکوندی و علی‌اکبر نورعلیوند. تهران: پژوهشکدۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی. چاپ دوم.

رضائیان، علی. ۱۳۸۴٫ اصول مدیریت. تهران: سمت. چاپ هفدهم.

ـــــــــــــــ. ۱۳۸۷٫ مبانی مدیریت رفتار سازمانی. تهران: سمت. چاپ نهم.

ـــــــــــــــ. ۱۳۹۵٫ مبانی سازمان و مدیریت. تهران: سمت. چاپ نوزدهم.

رضوانی، روح‌الله. ۱۳۸۹٫ «تحلیل محتوا». دو فصلنامۀ عیار پژوهش در علوم انسانی. سال دوم. شماره اول.

زرین‌کوب، عبدالحسین. ۱۳۸۱٫ تاریخ در ترازو. تهران: امیرکبیر. چاپ هفتم.

سالاری‌فر، محمدرضا و همکاران. ۱۳۹۳٫ روان‌شناسی اجتماعی با نگرش به منابع اسلامی. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه. ویراست دوم. چاپ پنجم.

ساوی، زین‌الدین عمربن سهلان. ۱۳۸۳ش/۱۴۲۵ق. البصائر النصیریه. تقدیم و تحقیق حسن مراغی. تهران: شمس تبریزی. چاپ اول.

سبحانى تبریزى، جعفر. ۱۴۱۴ه.ق. المحصول فی علم الاُصول. جلد۴‏. تقریرات محمود جلالى مازندرانى. قم: مؤسسه امام صادق. چاپ اول.

سبزواری، ملاهادی. ۱۳۷۹ب. شرح المنظومه. جلد۵٫ تصحیح علامه حسن‌زاده. تهران: نشر ناب. چاپ اول (موجود در نرم‌افزار جامع حکمت اسلامی نور).

ستوده، هدایت‌الله. ۱۳۹۲٫ روان‌شناسی اجتماعی. تهران: نشر آوای نور. چاپ شانزدهم.

سجادی، محمدصادق؛ عالم‌زاده، هادی. ۱۳۸۹٫ تاریخ نگاری در اسلام. تهران: سمت. چاپ یازدهم.

سلطانی، سیدعلی اصغر. ۱۳۸۳٫ تحلیل گفتمان به‌مثابه نظریه و روش. فصلنامۀ نشریه علوم سیاسی. زمستان. شماره ۲۸٫

شریفی، احمدحسین. ۱۳۹۵٫ روش‌شناسی علوم انسانی اسلامی. تهران: نشر آفتاب توسعه. چاپ اول.

شفیعی، عباس؛ خدمتی، ابوطالب؛ آقاپیروز، علی. ۱۳۹۱٫ رفتار سازمانی با رویکرد اسلامی (سطح گروه). قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه. چاپ سوم.

صدر، محمد باقر.۱۴۱۷ه.ق. بحوث فی علم الأصول. جلد۷‏. تقریرات محمود هاشمى شاهرودى. قم: مؤسسه دائره‌ معارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت علیهم‌السلام. چاپ سوم.

طاهری، سیدصدرالدین. ۱۳۷۹٫ «بررسی انتقادی و مقایسه اصول فقه اسلامی و بینش هرمنوتیکی». فصلنامۀ قبسات. دورۀ ۵، شمارۀ ۱۷٫

عقیلی، سیدوحید؛ لطفی حقیقت، امیر. ۱۳۸۹٫ «کاربرد روش تحلیل گفتمان در علوم رفتاری». فصلنامۀ دانشنامه. شمارۀ ۱۲٫

علیدوست، ابوالقاسم. ۱۳۹۴٫ فقه و عرف. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی. چاپ پنجم.

ع‍ل‍ی‍زاده، ‌ع‍ب‍دال‍رض‍ا؛ اژدری‌زاده، ‌ح‍س‍ی‍ن؛ کافی، م‍ج‍ی‍د‌؛ زی‍رن‍ظر ت‍وک‍ل، م‍ح‍م‍د. ۱۳۸۵٫ جامعه‌شناسی معرفت (جستاری در تبیین رابطه ساخت و کنش اجتماعی و معرفت‌های بشری). قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه. چاپ دوم.

فاضلی، محمد. ۱۳۸۳٫ «گفتمان و تحلیل گفتمان انتقادی». پژوهش‌نامۀ علوم انسانی و اجتماعی. شمارۀ ۱۴٫

فرامرر قراملکی، احد. ۱۳۹۲٫ روش‌شناسی مطالعات دینی. مشهد: نشر دانشگاه علوم اسلامی رضوی. چاپ هشتم.

فرامرر قراملکی، احد؛ سیاری، سعیده. ۱۳۸۹٫ مطالعات میان‌رشته‌ای: مبانی و رهیافت‌ها. دو فصلنامۀ فلسفه و کلام اسلامی. سال۴۳٫ شمارۀ۲٫

فوردمن، رابرد و همکاران. ۱۳۸۷٫ پرسش از میان‌رشتگی. ترجمۀ ارکان شریفی. در کتاب: چالش‌ها و چشم‌اندازهای مطالعات میان‌رشته‌ای. لیسا لاتوکا و دیگران. ترجمه و تدوین سیدمحسن علوی‌پور و همکاران. تهران: نشر پژوهشکدۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی. چاپ اول.

ق‍طب‌ال‍دی‍ن‌ ش‍ی‍رازی‌، م‍ح‍م‍ود ب‍ن‌ م‍س‍ع‍ود. ۱۳۸۳٫ شرح حکمه الاشراق‏. اهتمام عبدالله نورانى و مهدى محقق‏. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگى. چاپ اول.

کار، ئی‌ایچ. ۱۳۸۷٫ تاریخ چیست؟ ترجمۀ حسن کامشاد. تهران: نشر خوارزمی. چاپ ششم.

کازر، لوئیس؛ استر، نیکو؛ مجا، ولکر؛ مرتن، رابرت‌ک؛ مانهایم، کارل. ۱۳۸۹٫ جامعه‌شناسی معرفت (سیر تاریخی، نظریه‌ها و چشم‌اندازها). ترجمۀ جواد افشارکهن. تهران: نشر پژواک. چاپ اول.

کوزر، لوئیس؛ روزنبرگ، برنارد. ۱۳۹۱٫ نظریه‌های بنیادی جامعه شناختی. ترجمۀ فرهنگ ارشاد. تهران: نشر نی. چاپ پنجم.

گلدمن، آلون. ۱۳۹۵٫ معرفت‌شناسی اجتماعی (از مجموعه دانش‌نامه فلسفه استنفورد). ترجمۀ مهدی رعنایی. تهران: نشر ققنوس. چاپ اول.

گ‍ل‍وور، دی‍وی‍د؛ اس‍ت‍راب‍ری‍ج، ‌ش‍ی‍لاف؛‌ ت‍وک‍ل‌، م‍ح‍م‍د. ۱۳۸۸٫ جامعه‌شناسی معرفت و علم. ترجمۀ ش‍اپ‍ور ب‍ه‍ب‍ی‍ان، حامد حاجی‌حیدری، جمال محمدی، محمدرضا مهدوی‌زاده و حسن ملک. تهران: سمت. چاپ چهارم.

مانهایم، کارل. ۱۳۸۰ . ایدئولوژی و اتوپیا مقدمه‌ای بر جامعه‌شناسی شناخت. ترجمۀ فریبرز مجیدی. تهران: سمت. چاپ اول.

متین، منصور. ۱۳۸۸٫ تفکر میان‌رشته‌ای. قم: بوستان کتاب. چاپ اول.

ــــــــــــــ. ۱۳۹۲٫ فرهنگ اصطلاحات میان‌رشته‌ای. قم: بوستان کتاب. چاپ اول

محمدپور، احمد. ۱۳۹۲٫ روش تحقیق کیفی ضدروش. دو جلد. تهران: جامعه‌شناسان. چاپ دوم.

محمدپور، احمد. ۱۳۹۲ب. روش تحقیق کیفی ضدروش۲٫ تهران: جامعه‌شناسان. چاپ دوم.

مصباح یزدی، محمدتقی. ۱۳۹۱٫ شرح الاهیات شفا. جلد ۱٫ تحقیق و نگارش محمدباقر ملکیان. قم: مؤسسۀ امام خمینی.

مطهری، مرتضی. ۱۳۷۷الف. مجموعه آثار. جلد ۵٫ قم و تهران: صدرا. چاپ هشتم

ـــــــــــــــــ. ۱۳۷۷ب. مجموعه آثار. جلد ۷٫ قم و تهران: صدرا. چاپ هشتم

مظفر، محمدرضا. ۱۴۳۳ه.ق. المنطق. تعلیقۀ غلامرضا فیاضی. قم: مؤسسۀ نشر اسلامی. چاپ نهم.

مفتخری، حسین. ۱۳۹۳٫ مبانی علم تاریخ. تهران: سمت. چاپ چهارم.

مکارم شیرازى، ناصر. ۱۴۲۸ه.ق. انوار الأصول.‏ جلد۳٫ تقریرات احمد قدسی. قم: مدرسه الامام علی‌بن ابی‌طالب. چاپ دوم.

ملاصدرا. ۱۹۸۱٫ الحکمه المتعالیه فى الاسفار العقلیه الاربعه. جلد۱‏. بیروت: دار احیاء التراث‏. چاپ سوم.

ـــــــــ. ۱۳۸۷٫ سه رسائل فلسفی. تصحیح سیدجلال آشتیانی. قم: نشر دفتر تبلیغات اسلامی. چاپ سوم.

ملائی توانی، علیرضا. ۱۳۹۰٫ درآمدی بر روش پژوهش در تاریخ. تهران: نشر نی. چاپ چهارم.

ملکیان، مصطفی. ۱۳۷۳٫ تفکر نقدی. جزوه درس‌گفتار سال‌های ۱۳۷۲-۱۳۷۳٫ دانلود از وبلاگ «bidgoli1371.blogfa.com »

منادی، مرتضی. ۱۳۸۵٫ «روش تحلیل محتواى متن گفتارى و نوشتارى در علوم رفتارى و اجتماعى». فصلنامۀ روش‌شناسی علوم انسانی. دورۀ ۱۲٫ شمارۀ ۴۸٫

مورن، جو. ۱۳۸۷٫ میان‌رشتگی. ترجمۀ داوود حاتمی. تهران: پژوهشکدۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی. چاپ اول.

موسوی، آرش. ۱۳۹۰٫ درآمدی بر روان‌شناسی علم. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه. چاپ دوم.

مولکی، مایکل. ۱۳۸۹٫ علم و جامعه‌شناسی معرفت. ترجمۀ حسین کچویان. تهران: نشر نی. چاپ سوم.

مهدی‌زاده، سیدمحمد. ۱۳۹۳٫ نظریه‌های رسانه (اندیشه‌های رایج و دیدگاه‌های انتقادی). تهران: انتشارات همشهری. چاپ چهارم.

نائینى، محمد حسین. ۱۳۷۶٫ فوائد الاُصول. جلد۴‏. تقریرات محمد على کاظمى خراسانى. قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم‏. چاپ اول.

ن‍ص‍ی‍رال‍دی‍ن‌ طوس‍ی‌، م‍ح‍م‍دب‍ن‌ م‍ح‍م‍د. ۱۳۷۵٫ شرح الاشارات و التنبیهات. جلد ۱٫ قم: نشر البلاغه. چاپ اول.

واعظی، احمد. ۱۳۸۹٫ درآمدی بر هرمنوتیک. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی. چاپ ششم.

ـــــــــــــــ. ۱۳۹۰٫ نظریه تفسیر متن.قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه. چاپ اول.

وینسنت، اندرو. ۱۳۹۵٫ نظریه‌های دولت. ترجمۀ حسین بشیریه. تهران: نشر نی، تهران. چاپ یازدهم.

یوسف‌زاده، حسن؛ اسلامی‌تنها، اصغر؛ غمامی، سیدمحمدعلی. ۱۳۹۴٫ درآمدی بر ارتباطات جمعی از منظر اسلامی: الگوی رسانۀ مطلوب. قم: مؤسسۀ امام خمینی. چاپ اول.