سیدمجیدهاشمی طغرالجردی

دکترای معماری و استادیار دانشگاه ولی‌عصر (عج) رفسنجان مأمور در دانشگاه شهید رجایی تهران.

sm.hashemi50@gmail.com

چکیده

شناخت ارکان معماری شهر سنتی در گرو شناخت علوم اسلامی و قواعد حقوقی انتظام بخش به آن می‌باشد. تعالیم اسلامی به سه حوزه مرتبط عقاید، اخلاق و فقه تقسیم شده است. اخلاق به عنوان نظام کنترل کنندۀ رفتارها به تعریف حقوق فرد و جامعه پرداخته و فقه الگوهای رفتاری مطابق با شریعت را بیان می‌نماید. نظر به اینکه هر فضا متناسب با الگوی رفتاری ساکنینش شکل می‌گیرد، ساز و کار تفسیر و اجرای شریعت در فرآیند معماری و شهرسازی شهرهای سنتی رخ داده و محیط آنها در واقع به عنوان تعاملی بین این علوم و فرایند برنامه ریزی و اجرا محسوب می‌گردد. این مقاله برای فهم دلایل نابسامانی در شهرهای معاصر ایران با این سؤال روبرو بوده که مابین علوم اسلامی با حقوق مدنی و همچنین ضوابط و مقررات معماری و شهرسازی معاصر ایران چه رابطه‌ای وجود دارد؟ این پژوهش که با روش مطالعات تحلیلی- توصیفی شروع شده، نشان می‌دهد که قوانین معاصر همانند قانون مدنی در هماهنگی با اخلاق و فقه شکل گرفته ولی جدائی این رابطه در تدوین ضوابط معماری و شهرسازی معاصر موجب توزیع نامتعادل ثروت شده و مهمترین دلیل شکل‌گیری حکومت اسلامی که رعایت عدالت اجتماعی و گسترش دوستی مابین مردم می‌باشد را به شدت مورد تعرض قرار داده است. در شریعت اسلامی مسلمانان موظف شده‌اند هر یک از رفتارهای خود را در ترازوی صفاتی چون «واجب»، «مستحب»، «مباح»، «حرام» و «مکروه» قرار داده، درستی یا نادرستی آنرا سنجیده، نسبت به انجام یا دوری از آن اقدام نمایند لذا عمل حرامی همانند تعرض به حریم خصوصی خانه دیگران اصولاً با طبیعت انسان ناسازگار است. این مقاله با تطبیق نتایج نشان داده، برای سهولت فروش تراکم که یکی از مهمترین دلایل نابسامانی کلان شهرهای ایران از جمله تهران می‌باشد ساختار کمیسیون ماده «۵» تغییر یافته و با نبودن نهاد فقهی حقوقی همانند شورای نگهبان در شورای عالی شهرسازی این شورا از منظر حقوقی و شرعی دچار مشکل جدی شده است. لازم به ذکر است که هیچ قاعده و قانونی در حوزه زندگی شهری نباید رذایل اخلاقی را رشد دهد و فضایل اخلاقی چون توجه به حلال و پرهیز از حرام را در نزد مردم کوچک و حقیر جلوه دهد.

کلید واژگان : قواعد اخلاقی- حقوقی، حلال و حرام، عدالت اجتماعی، کمیسیون ماده «۵» شورای عالی، قانون مدنی

منابع

 قرآن کریم.۱۳۷۴٫ ترجمه ناصرمکارم شیرازی، تهران و قم: دارالقرآن کریم «دفترمطالعات تاریخ ومعارف اسلامی».

1. اصغری، سیدمحمد. ۱۳۸۸، عدالت به مثابۀ «قاعده»، همراه با قواعد: «لاضرر»، «لاحرج»، «عدل و انصاف» و …، انتشارات اطلاعات، تهران.
2. بحرینی، نسرین. ۱۳۸۹، مبانی اخلاقی آزمون سازی در نظام آموزشی ایران. چاپ در کتاب «اخلاق کاربردی در ایران و اسلام»، پژوهشکدۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم.
3. پژوهشکده توسعۀ کالبدی ۱۳۸۶، پژوهش و تدوین قانون جامع شهرسازی و معماری ایران، مدیر پژوهش سیدرضاهاشمی مرکز تحقیقات معماری و شهرسازی وزرات مسکن و شهرسازی.
4. جامع تفاسیر نور (سی دی دائره المعارف چندرسانه‌ای قرآن کریم). ۱۳۸۴، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، مرکز پخش، تهران و قم.
5. جوادی آملی، عبدالله. ۱۳۸۴، شریعت در آئینه معرفت، انتشارات اسراء، قم.
6. جوادی آملی، ۱۳۹۳، تفسیر موضوعی قرآن کریم، مبادی اخلاق در قرآن، ناشر مرکز چاپ اسراء، قم.
7. چیتیک، ویلیام. ۱۳۸۴، عوالم خیال ابن عربی و مسئله اختلاف ادیان، مترجم کاکایی، هرمس، تهران.
8. شفیعی سروستانی، ابراهیم. ۱۳۸۵، قانون گذاری در نظام جمهوری اسلامی، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم.
9. شیخی، محمد. ۱۳۸۰، طرح جامع تحقیقات شهرسازی و معماری ایران، مرکز تحقیقات معماری و شهرسازی وزرات مسکن و شهرسازی.
10. عبدالستار عثمان، محمد. (۱۳۷۶) مدینه اسلامی، مترجم علی چراغی، انتشارات امیرکبیر، تهران.
11. عسگری، یدالله. ۱۳۸۶، قابل دسترسی در سایت حقوق: (http://hoghough85.blogfa.com/post-77.asp)
12. علی‌آبادی، محمد. ۱۳۸۰، تأثیر فرهنگ اسلامی بر معماری خانه و محله، مرکز تحقیقات معماری و شهرسازی وزرات مسکن و شهرسازی.
13. علی‌آبادی، محمد. ۱۳۸۴، خانه‌های دل (بحثی در تبیین بعضی از اصول ساختاری از دیدگاه تفکر اسلامی)، اسوه، شماره اول، سال اول، تهران.
14. علی‌آبادی ۱، محمد. و هاشمی‌طغرالجردی، سیدمجید. ۱۳۸۹، حریم بصری در فرهنگ ایران اسلامی و تأثیر آن در طراحی و ساخت خانه در شهر کرمان، چاپ در کتاب «اخلاق کاربردی در ایران و اسلام»، پژوهشکدۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم.
15. علی‌آبادی ۲، محمد. و هاشمی‌طغرالجردی، سیدمجید. ۱۳۸۹، ضرورت رویکردی نو به قوانین و مقررات معماری اسلامی، نشریۀ علمی- پژوهشی انجمن علمی معماری و شهرسازی ایران، شماره اول.
16. قراملکی، احد فرامرز ۱۳۸۵، روش شناسی مطالعات دینی (تحریری نو)، انتشارات دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد مقدس.
17. فرامرز قراملکی، احد فرامرز. ۱۳۸۷، در آمدی بر اخلاق حرفه‌ای، انتشارات سرآمد، تهران
18. قراملکی، احد فرامرز. فلاح، محمد جواد. ۱۳۸۹، نقش راهبردی رساله الحقوق امام سجاد (ع) در اخلاق کاربردی. چاپ در کتاب «اخلاق کاربردی در ایران و اسلام»، پژوهشکدۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم
19. قوه قضائیه، معاونت آموزش. ۱۳۸۸٫ حقوق شهروندی در امور حقوق عمومی. انتشارات جنگل.
20. فصیحی‌زاده، علیرضا. ۱۳۸۰، اذن و آثار حقوقی آن، مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی پژوهشکده فقه و حقوق، ناشر بوستان کتاب، قم.
21. کاشانی، سیدمحمود، ۱۳۹۱،، «حقوق مالکانه در پرتو مقررات شهرسازی»، مجله تحقیقات حقوقی، شماره ۷۵.
22. کاتوزیان، ناصر. ۱۳۷۶، مقدمه حقوق، شرکت سهامی انتشار، تهران.
23. کاتوزیان، ناصر. ۱۳۸۲، الزام‌های خارج از قرارداد: ضمان قهری، جلد اول و دوم، انتشارات دانشگاه تهران، شماره ۵۵ و ۶۴٫
24. کاتوزیان، ناصر. ۱۳۸۴، کلّیات حقوق، نظریه عمومی، شرکت سهامی انتشارات، تهران.
25. کاتوزیان، ناصر. ۱۳۸۶، دورۀ مقدماتی حقوق مدنی: اموال و مالکیّت، نشر میزان، تهران.
26. کاتوزیان، ناصر. ۱۳۸۷، قانون مدنی در نظم کنونی، انتشارات دادگستر، تهران.
27. کاشانی، سیدمحمود. ۱۳۹۰، «حقوق مالکانه در پرتو مقررات شهرسازی»، مجله تحقیقات حقوقی، شماره ۷۵.
28. گروت، لیندا. و وانگ، دیوید. ۱۳۸۴، روش‌های تحقیق در معماری، ترجمه علیرضا عینی‌فر، انتشارات دانشگاه تهران.
29. لاوسون، برایان ۱۳۸۷، طراحان چگونه می‌اندیشند. ترجمه حمید ندیمی. انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
30. مطهری، مرتضی. ۱۳۸۸، مجموعه آثار، انتشارات صدرا، تهران، و سی دی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی قم.
31. نصر، سیدحسین. ۱۳۷۵، جوانان مسلمان و دنیای متجدد، انتشارات طرح نو.
32. نصر، سیدحسین، ۱۳۸۴، مسلمان امروزی و دگرگونی معماری محیط شهری اسلامی، مترجم مهدی عباس زاده، (فصلنامه آبادی، شماره ۴۸).
33. نقره‌کار، عبدالحمید. و علی‌محمد، رنجبرکرمانی. و مهدی، حمزه نژاد. ۱۳۸۷، درآمدی بر هویت اسلامی در معماری و شهرسازی، ناشر دفتر معماری و طراحی شهری وزارت مسکن و شهرسازی
34. نوحی، حمیدرضا. ۱۳۸۴، قواعد فقهی در آثار امام خمینی (ره)، چاپ و نشر عروج (وابسته به مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، تهران.
35. هاشمی طغرالجردی، سید مجید. فارسیان، محمد رضا. ۱۳۹۳٫ تعیین تراکم ساختمانی و تراکم فروشی، معاونت زیربنایی مجلس شورای اسلامی، قابل دسترس در سایت مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی. http://rc.majlis.ir.
36. هاشمی طغرالجردی، سیدمجید. ۱۳۹۵٫ طرح پژوهشی «آسیب‌شناسی ضوابط و مقررات معماری و شهرسازی معاصر، نمونه موردی: بررسی ضوابط و مقررات مرتبط با حریم و منظر خانه‌های کرمان». اداره کل راه و شهرسازی کرمان.
37. Almond, Brenda, Applied Ethics, Routledge Encyclopedia of philosophy, London and New York, Routledge, 1998.
38. Beauchamp Tom L, The Nature of applied ethics, In: A companion To Applied Ethics, R.G. Freyand Chistopher heath Wellman (Ed), oxford, Blackwell, 2005.
39. Gifford, R. (1998)“Environmental Psychology, Principles And Practice”, Privacy And Human Behavior, allyn and bacon.
40. Hansson, Mats G. (2008) The Private Sphere: An Emotional Territory And Its Agent, Respect for Private Life as a Complement to the Consent, Sweden, Uppsala University.