دکتر تقی ابراهیمی سالاری

عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد

نفیسه صالح‌نیا

نویسنده مسئول، کارشناسی ارشد علوم اقتصادی مشهد

چکیده

بازار نهادی اجتماعی است که به‌طور ‌مستقیم و غیر‌مستقیم بر چرخه تولید، ثروت، مصرف و رفاه جامعه تأثیرگذار است. به همین‌دلیل اقتصاددانان از بازار انتظار کارایی و کارآمدی دارند. کارایی مبنایی‌ترین بحث مدل بازار سرمایه‌داری رقابتی است. در این مدل بازار رقابت کامل کاراترین بازار بوده و برای رقابت (کامل) باید آزادی و اطلاعات کامل، اصل نفع‌پرستی مطلق و دیگر شرایط حاکم شود. در چنین بازاری، عدالت و اخلاق مفهومی غیراساسی است؛ درمقابل، نظام اسلامی هرچند بازار را به‌عنوان نهادی اقتصادی مؤثر می‌شمارد، مسیر کارآمدی بازار را با مبنا قراردادن اخلاق‌ـ‌عدالت طراحی می‌کند. بازار اسلامی با اتکا بر تقدم اصل منافع متقابل اجتماعی به‌جای منافع فردی، مدلی از بازار را نشان می‌دهد که درصدد است نظم بازار و اصلاح رفتار عاملین اقتصادی را از این‌طریق فراهم آورد.

در چند دهه اخیر، تئوری بازارهای با اطلاعات نامتقارن، موضوعی مهم در تحقیقات اقتصادی بوده‌است. اقتصاد اطلاعات نیز با بررسی نقش بازارها و سایر نهادهای اقتصادی در فرآوری و انتقال اطلاعات، بخشی از نارسایی‌های بازار و سایر نهادها را ناشی از اطلاعات پرهزینه می‌داند و بسیاری از ویژگی‌های آنها نیز در واکنش به اطلاعات پرهزینه است. وجود رانت اطلاعاتی حاکی از وجود مخارج بیش‌از‌حد برای کسب اطلاعات است و بازارهایی که در آن اطلاعات ناقص است، کارا نیستند.

بررسی بازار اسلامی و نگاه کلی به احکام مربوط به مبادلات نشان می‌دهد که اسلام به‌دنبال ایجاد بازاری است که همه عوامل در آن شفاف عمل کرده و هیچ‌گونه ابهامی درباره هیچ‌یک از عناصر بازار وجود نداشته باشد؛ بازاری که در آن مجموعه اطلاعات در زمینه‌های گوناگون مانند ملکیت، قیمت‌گذاری، نوع و مقدار کالا، طرفین قرارداد، تدوین قرارداد، هدف قرارداد، ابزار سنجش، قوانین و مقررات کاملاًشفاف باشد.

در این مقاله پس از بررسی مبانی نظری موجود درباره بازار، عدم تقارن اطلاعات و مشکلات آن بررسی و با برشمردن برخی ویژگی‌های بازار اسلامی درباره نقش اسلامی‌بودن بازار در کاهش عدم تقارن اطلاعات بحث شده است. درنتیجه می‌توان گفت درصورت به‌کارگیری صحیح قواعد اسلامی در بازار، بازار اسلامی می‌تواند در دستیابی به عدالت و رفاه جامعه نسبت‌به سایر بازارها موفق‌تر عمل کند.

کلید‌واژه‌ها: بازار، عدم تقارن اطلاعات، بازار اسلامی، بازار سرمایه‌داری.

کتاب‌نامه

نهج‌البلاغه. ترجمه و شرح فیض الاسلام. نامه ۶۹٫

اکبریان، رضا و دیانتی، محمدحسین. ۱۳۸۶٫ «ویژگی‌های بازار اسلامی و نقش دولت در آن». پنجمین همایش دوسالانه اقتصاد اسلامی.

اکرمی، ابوالفضل. ۱۳۷۵٫ «بازار در تمدن اسلامی». فصلنامه پژوهشی دانشگاه امام صادق(ع). بهار ۱۳۷۵٫ شمارهسوم.

أنیس الزرقا، محمد. ۱۳۸۳٫ «اسلامی‌کردن علم اقتصاد: مفهوم و روش؛ ترجمه: منصور زراءنژاد». اقتصاد اسلامی. شماره ۱۵٫

ایروانی، جواد. ۱۳۸۳٫ اخلاق اقتصادی: قرآن و حدیث. مشهد. دانشگاه علوم رضوی. چاپ اول.

پورفرج، علیرضا. ۱۳۸۶٫ «تبیین ابعاد بازار بهینه اسلامی و مقایسه با بازار سرمایه‌داری (یک رهیافت نظری)». پنجمین همایش دوسالانه اقتصاد اسلامی.

دفتر همکاری حوزه و دانشگاه. ۱۳۷۹٫ درآمدی بر اقتصاد اسلامی. تهران. سمت.

رجایی، سید محمد کاظم. ۱۳۸۶٫ «بازار سازگار با مبانی اسلامی در مقایسه با بازار رقابت کامل». پنجمین همایش دوسالانه اقتصاد اسلامی.

ــــــــــــــــــــــ .۱۳۸۹٫ «ویژگی‌های بازار اسلامی در نظریه و عمل». معرفت اقتصادی. شماره دوم.

زراءنژاد، منصور. ۱۳۸۲٫ «تأملی در ویژگی‌های بازار ازنظر اسلام و تاریخ مسلمانان». پژوهش‌های اقتصادی. شماره ۷و۸٫

حر عاملی، محمدبن الحسن. ۱۴۰۳٫ وسائل الشیعه. قم. آل البیت.

حساس، یحیی و مرشید خیرالهی، یگانه. ۱۳۸۷٫ حاکمیت شرکتی و شفافیت. ماهنامه حسابدار. ش ۲۰۳، ص ۷۵٫

خلیلیان اشکذری، محمدجمال. ۱۳۹۰٫ «شاخص‌های ارزیابی تسهیل مبادلات در بازار اسلامی». معرفت اقتصادی. شماره دوم.

معیدفر، سعید. ۱۳۷۷٫ بررسی میزان اخلاق کار و عوامل فردی و اجتماعی مؤثر بر آن. تهران. موسسه کار و تأمین اجتماعی. چاپ اول.

موسویان، سید‌عباس. ۱۳۷۶٫ «پس‌انداز و سرمایه‌گذاری در اقتصاد اسلامی». پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی. چاپ اول.

موسوی‌خمینی، روح‌الله. ۱۳۶۸٫ المکاسب المحرمه. قم. موسسه اسماعیلیان.

میرجلیلی، حسین. ۱۳۸۶٫ اقتصاد اطلاعات نامتقارن. تهران. انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی.

میرمحمد، سیدعباس‌زاده. ۱۳۷۴٫ وجدان کار: رهیافت عملی و کاربردی. ارومیه. ارشیا. چاپ اول.

B.curtis Eaton, Diane F. Eaton and Douglas W.Allen, Microeconomics, fifth edition. prentice Hall.2002. p.273.

Hayek, F.A. (1978) Liberalism; in his New Studies in Philosophy, Politics, Economics and the History of Ideas, London: Routledge and Kegan Paul.

Hayek,F.A, “The Use of Knowledge in society”.American Economic Review, xxxv. No.4. September 1945.pp.519-530.

Stiglitz, Joseph.”The contributions of the economics of information to twentieth century economics”.The Quarterly Journal of Economics. November 2000. pp. 1441-1471.

Stigler, G.(1987). Competition ,In The new Palgrave dictionary of Economics, Edited by John Eatwell Murray Milgate Peter Newman, in for Volume, Volume3.Pablished in Japan, by Maruzen Company Limited. P. 50

____________ . ۲۰۰۲٫”Information”.in: The concise Encyclopedia of Economics. Edited by David Henderson.In: www.econlib.org/library/enc/Information.html.

____________ .”Information and the change in the paradigm in Economics”.The American Economists. Part1,Vol. 47, No.2 Fall 2003 and Part 2, Vol. 48, No.1, Spring 2004.