الگوی تاریخ‌پژوهی مبتنی بر آیات و روایات و اصول کلامی امامیه: چیستی، چرایی، چگونگی
رسول رضوی
دانشیار گروه کلام دانشگاه قرآن و حدیث، ایران، تهران
razavi.r@chmail.ir
محمد پارچه‌باف دولتی
عضو گروه کلام دانشگاه قرآن و حدیث و استاد مشاور رساله
muhammaddowlati@gmail.com
ایمان روشن‌بین
دانشجوی دکترای کلام امامیه، دانشگاه قرآن و حدیث پردیس تهران، ایران، تهران
Iman_roshanbin@yahoo.com
چکیده
امروزه بحث تاریخ فکر به یکی از دغدغه‌های محققان تبدیل شده و رویکرد غالب نگرش فلسفی در فضای دانشگاهی درباره باور امامت‌شناختی، تاریخی است و کمتر منازعات کلامی را برمی‌تابند. به عبارت دیگر دنیای مدرن، بیشتر تمایل دارد ماهیت تشیع را با رویکرد تاریخی بشناسد. ازاین‌رو برای اثبات اصالت تاریخی یک باور امامتی، نخستین ادوار تاریخی شیعه از مهم‌ترین بخش‌های شناخت و تحلیل این مکتب به شمار می‌آید. در طول تاریخ، قدرت حاکم و گفتمان غالب، متعلق به پیروان مکتب خلفا بوده و لذا شواهد پرشماری وجود دارد که تاریخ‌نگاری در منابع اولیه، تحت تأثیر باورهای کلامی و تعلقات سیاسی و قومی مورخان سنی‌مذهب بوده است. ازاین‌رو در نقل گزارش‌های تاریخی بین عامه و خاصه و گاه بین خود عامه با اختلاف در محتوا روبه‌روییم. نکته مهم آن است که این اختلاف‌ها در محتوا، مستندی برای باورهای غلط می‌شود و یا باورهای غلط را ایجاد می‌کند. از سوی دیگر نقل نادرست گزارش تاریخی، شواهد موجود تاریخ بر باورهای کلامی را از بین می‌برد و سبب ایجاد شبهات کلامی با پوشش تاریخی می‌شود.
بنابراین باید روش و الگویی ارائه داد تا با گردآوری گزارش‌های تاریخی قرآن و سنت به عنوان متقن‌ترین و قطعی‌ترین تاریخ مکتوب وحیانی و با تکیه بر باورهای کلامی شیعه و مطالعات تطبیقی میان منابع تاریخی و رمزگشایی از گفتمان غالب، به تاریخ قطعی دست یابیم؛ تاریخی که اصالت تاریخی باور امامیه را از میان نخستین ادوار به اثبات رساند و مبین باورهای شیعی باشد. به چنین پژوهشی «تاریخ‌پژوهی مبتنی بر آیات و روایات و اصول کلامی امامیه» گفته می‌شود که بازگوکننده تاریخ درخور اعتماد و اتکایی است و بررسی آن گویای شواهدی بر باورهای کلامی شیعی است و مطالعه‌اش حاوی استخراج مستندات باورهای کلامی امامیه و تحلیلش مبیّن باورهاست. همچنین این تاریخ قطعی، به‌خودی‌خود منبعی برای باورسازی به صورت مستقل خواهد بود. این مقاله به دنبال پاسخ به چیستی، چرایی و چگونگی «الگوی تاریخ‌پژوهی مبتنی بر آیات و روایات و اصول کلامی امامیه» است.
کلیدواژگان: الگوی تاریخ‌پژوهی، قرآن، سنت، اصول کلامی امامیه، عقل، رمزگشایی منابع عامه.
منابع
- قرآن کریم
- نهج‌البلاغه
- ابطحی، سیدعبدالحمید (۱۳۹۴). تبیین تاریخی در مورد باور شیعیان به علم الهی امامان و آگاهی ایشان به مغیبات. رساله دکتری. دانشگاه پیام نور.
- برنجکار، رضا (۱۳۹۱). روش‌شناسی علم کلام. قم: مؤسسه علمی و فرهنگی دارالحدیث.
- برنجکار، رضا (۱۳۷۴). معرفت فطری خدا. تهران: مؤسسه نبأ.
- ابن‌هشام، عبدالملک‌بن‌هشام (۱۳۷۵). السیره النبویه. ترجمه سیدهاشم رسولی محلاتی. قم: کتابچی.
- اب‍ن‌ح‍ن‍ب‍ل، احمد بن محمد (۱۳۱۳ق). المسند. مصر. بیروت: دار صادر.
- ابوزهره، محمد (بی‌تا). تاریخ المذاهب الاسلامیه. قاهره: دارالفکر العربی.
- انصاری، شیخ مرتضی (۱۳۷۲). فرائد الاصول. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
- بخاری، محمدبن اسماعیل (بی تا)، صحیح البخاری. بیروت: دارالمعرفه.
- بهرامپور، شعبانعلی (۱۳۷۹). تحلیل انتقادی گفتمان. تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها.
- تفتازانی، سعد الدین مسعود بن عمر (۱۳۷۱). المقاصد و شرح المقاصد. تحقیق دکتر عبدالرحمن عمیره. قم: انتشارات شریف رضی.
- ترمذی، محمد بن عیسی (بی‌تا). صحیح ترمذی. تحقیق احمد محمد شاکر. بیروت: دارالکتب العلمیه.
- تمیمى آمدى، عبد الواحد بن محمد (۱۴۱۰ ق)، غرر الحکم و درر الکلم – قم.
- جعفریان، رسول (۱۳۷۳). حیات فکری و سیاسی ائمه:. ج۱و۲٫ تهران: سازمان چاپ و انتشارات تهران.
- حلبی شافعی، ابوالفرج (۱۳۲۰ق). السیره الحلبیه، بی جا.
- خوئی، سیدابوالقاسم (۱۴۳۰ ق)، البیان فی تفسیر القرآن، قم:موسسه احیاء آثار الامام الخویی.
- ـــــــــــــــــــ (بی تا)، مصباح الاصول، تقریر السید محمد الواعظ الحسینی، قم: منشورات مکتبه الداوری.
- روشن‌بین، ایمان (۱۳۹۰). تأثیر باورهای کلامی ابن هشام بر تألیف السیره النبویه. تهران: دانشگاه قرآن و حدیث.
- سلیمی، معصومه (۱۳۹۲). بن‌مایه‌های قرآنی بصائر الدرجات. تهران: دانشگاه قرآن و حدیث.
- صدوق، محمدبن على (۱۳۷۶ ش)، الأمالی، تهران: کتابچى.
- طبری، محمد بن جریر (۱۳۸۷). تاریخ الامم والملوک. قاهره: دارالمعارف.
- عاملی، جعفر مرتضی (۱۴۲۶ق). الصحیح من سیره النبی الأعظم. قم: دار الحدیث.
- علی بن ابی طالب ()، غرر الحکم،
- عسقلانی، احمد بن علی بن حجر (۱۳۰۰). فتح الباری. بیروت: دارالمعرفه.
- مجلسی، محمدباقر (۱۴۰۳ق). بحار الأنوار. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
- مفید، محمد بن محمد (۱۴۱۳ق). الاختصاص. تصحیح غفاری. قم: المؤتمر العالمی لالفیه الشیخ المفید.
- مفید، محمد بن محمد (۱۴۱۴ق). اوائل المقالات. بیروت: دارالمفید.
