فاطمه امین­ پور[۱]

[۱]. کارشناسی ارشد جامعه ­شناسی از دانشگاه باقرالعلوم(ع)

چکیده

روش ­شناسی از مباحث پایه و اساسی است که در فرایند تولید علوم انسانی و اجتماعی، نخستین و ابتدایی ­ترین مرحله به شمار می ­رود. در حوزه علوم اجتماعی با روش­های مختلف شناخت اجتماعی مواجه هستیم که کاملاً غربی بوده و مبتنی بر هستی ­شناسی، انسان­ شناسی و معرفت­شناسی غربی شکل گرفته­ اند؛ یعنی کاملاً با مبانی و اصول اسلامی ناسازگارند.

روش­ شناسی اجتماعی در اندیشه قرآن که کاملاً متمایز از روش­ شناسی اجتماعی غربی است، هدف بررسی در این مقاله می­باشد. این مقاله ضمن بررسی روش­ شناسی اجتماعی قرآن با روشی تحلیلی و با عطف به مبانی هستی­ شناختی، انسان­ شناختی و معرفت­ شناختی قرآنی، این روش را «رئالیسم توحیدی» می­ نامد که بر اصول خاصی استوار است؛ از جمله اینکه تعدد و نیز تعامل ابزارهای معرفتی (حس، عقل و وحی) در آن به چشم می­خورد. به دلیل بهره­ گیری از چنین ویژگی­ای روش­ شناسی اجتماعی قرآن دارای جامعیت نظری بوده و واجد کلیه رویکردهای تبیینی و توصیفی، خرد و کلان، تجربی، تفهمی و انتقادی می­ باشد. در این زمینه هیچ نوع تقابل معرفتی به چشم نمی­ خورد؛ چرا که کلیه رویکردها بر اساس نوعی وحدت روش ­شناختی و با یک عقبه توحیدی تعریف می ­شوند. این ویژگی ممتاز روش ­شناسی قرآن است که روش­های سکولار غربی فاقد آن هستند. روش­شناسی اجتماعی قرآن به دلیل بهره ­گیری از ابزار وحی و تعامل آن با حس و عقل قابلیت­ های افزون­تری را در مقایسه با روش­ شناسی غربی داراست؛ قابلیت فهم و درک عمیق­ تر و دستیابی به ضرورت­های بیشتری در واقعیت اجتماعی.

واژگان کلیدی: روش­ شناسی اجتماعی، وحی، عقل، حس، رئالیسم توحیدی، رویکردهای جامعه­ شناختی

فهرست منابع

• قرآن کریم، ترجمه ناصر مکارم شیرازی.

1. افروغ، عماد، ۱۳۷۹، فرهنگ ­شناسی و حقوق فرهنگی، تهران: مؤسسه فرهنگ و دانش.
2. ——–، ۱۳۸۵، گفتارهای انتقادی، تهران: سوره مهر.
3. بیرو، آلن، ۱۳۶۶، فرهنگ علوم اجتماعی، باقر ساروخانی، تهران: کیهان.
4. پارسانیا، حمید، زمستان ۱۳۸۳، «روش شناسی و اندیشه سیاسی»، فصلنامه علوم سیاسی، شماره ۲۸٫
5. ———-، ، ۱۳۸۷، جزوه کلاس”اندیشه اجتماعی اسلام”، دانشگاه باقرالعلوم.
6. تاجدینی، علی، ۱۳۸۲، فرهنگ جاودان المیزان، تهران: مهاجر.
7. تنهایی، حسین ابوالحسن، ۱۳۷۹، جامعه شناسی نظری اسلام، تهران: سخن گستر.
8. ————–، ۱۳۶۱، تفسیر نمونه، مشهد: آستان قدس رضوی.
9. جوادی آملی، عبدالله، ۱۳۸۰، معرفت شناسی در قرآن، قم: مرکز مدیریت حوزه علمیه.
10. ریتزر، جورج، ، ۱۳۷۹، نظریه­های جامعه ­­شناسی در دوران معاصر، محسن ثلاثی، تهران: انتشارات علمی.
11. سایر، آندرو،۱۳۸۵، روش در علوم اجتماعی، ترجمه عماد افروغ، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی (با مقدمه دکتر حمید پارسانیا)
12. شایان مهر، علیرضا، ۱۳۷۷، دایره المعارف تطبیقی علوم اجتماعی، تهران: کیهان.
13. طباطبایی، محمد حسین،۱۳۷۴، تفسیر المیزان، ترجمه محمد باقر موسوی همدانی، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه.
14. لیتل، دانیل، ۱۳۷۳، تبیین در علوم اجتماعی، عبدالکریم سروش، تهران: مؤسسه فرهنگی صراط.
15. مصباح یزدی، محمدتقی، ۱۳۷۲، جامعه و تاریخ از دیدگاه قرآن، قم: سازمان تبلیغات اسلامی.
16. مکارم شیرازی، ناصر، ۱۳۶۱، تفسیر نمونه، مشهد: آستان قدس رضوی.