از حکمت عملی تا ادراکات اعتباری علامه طباطبایی ره و بنیادگذاری فلسفی علوم انسانی ـ اسلامی

مالک شجاعی جشوقانی

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

چکیده

در این مقاله درصدد هستیم تا ضمن نگاهی به خاستگاه بحث از علوم انسانی اسلامی و بومی در غرب و جهان اسلام، بر کارنامه تلاش‌های صورت‌گرفته در ایران معاصر (با تأکید بر سه دهه پس از پیروزی انقلاب اسلامی) مروری داشته باشیم. با توجه به اینکه معضل اصلی در وضع کنونی را تنقیح‌نکردن مبانی نظری بحث تحول در علوم انسانی از افق سنت فکری اسلامی تشخیص داده‌ایم، در بخش دوم با مطالعه‌ای تطبیقی ضمن بازخوانی طرح فکری مؤسس علوم انسانی مدرن غربی (ویلهلم دیلتای[۱] آلمانی)، به تأمل در باب امکانات و محدودیت‌های سنت فکری اسلامی با تأکید بر بحث حکمت عملی و سیر تاریخی آن تا علامه طباطبایی^ره و نظریه ادراکات اعتباری ایشان می‌پردازیم. در گام نهایی تفاوت‌های پارادایمیک این دو طرح بیان خواهد شد؛ تفاوت‌هایی که تأمل در باب آن، راه برون‌رفت از وضع کنونی علوم انسانی در ایران معاصر را هموارتر خواهد کرد.

کلیدواژه‌ها: علوم انسانی-اسلامی، فلسفه علوم انسانی، ویلهلم دیلتای، حکمت عملی، علامه طباطبایی^ره، ادراکات اعتباری.

[۱] Wilhelm Dilthey.

منابع

ایمان، محمدتقی و احمد کلاله ساداتی. ۱۳۹۲٫ روش‌شناسی علوم انسانی نزد اندیشمندان مسلمان. قم. انتشارات پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
بستانی، احمد. تابستان ۱۳۸۸٫ «توانایی‌های سیاسی فلسفه اسلامی». نقد و نظر. شماره ۵۴٫٫
پازوکی، شهرام. ۱۳۸۳٫ «تاریخی‌گری و نسبت آن با بنیادهای نظری تاریخ هنر». فصلنامه خیال. فرهنگستان هنر. ش۱۰٫ ص۴-۱۳٫
جوادی آملی، عبدالله. بهار ۱۳۹۳٫ مفاتیح‌الحیات.قم. نشر اسراء. چ۱۷۱٫
دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی. ۱۳۸۸٫ منشور فرهنگی انقلاب اسلامی (مجموعه موضوعی رهنمودها و دیدگاه‌های رهبر معظم انقلاب اسلامی در عرصه فرهنگ). تهران. دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی.
دیلتای، ویلهلم. ۱۳۸۸٫ مقدمه بر علوم انسانی. ترجمه منوچهر صانعی دره‌بیدی. تهران. انتشارات ققنوس.
سبحانی، محمدتقی. بهار و تابستان ۱۳۸۶٫ درآمدی بر جریان‌شناسی اندیشه اجتماعی دینی در ایران معاصر. فصلنامه نقد و نظر. ش ۴۵ و ۴۵٫٫
شجاعی جشوقانی، مالک. زمستان «دیلتای و بنیادگذاری علوم انسانی» در فصلنامه علمی پژوهشی روش‌شناسی علوم انسانی. سال نوزدهم. شماره ۷۷٫ص۶۵-۹۲٫
ــــــــــــــــــــــ . ۱۳۹۳٫ بنیادهای فلسفی علوم انسانی در دیلتای و امکان آن در فلسفه اسلامی متأخر.رساله دکتری در گروه فلسفه دانشگاه تهران. (منتشرنشده).
طالب‌زاده، سیدحمید. ۱۳۸۹٫ «نگاهی دیگر به ادراکات اعتباری امکانی برای علوم انسانی». فصلنامه جاویدان خرد. شماره ۱٫
طباطبایی، جواد. ۱۳۷۴٫ ابن‌خلدون و علوم اجتماعی. تهران. طرح نو.
طباطبایی، محمدحسین. ۱۳۷۴٫ اصول فلسفه و روش رئالیسم. با حواشی استاد مطهری. قم. انتشارات صدرا.
ـــــــــــــــــــــ . ۱۳۸۷٫ بدایه الحکمه. ترجمه و شرح علی شیروانی. دارالفکر.
ـــــــــــــــــــــ . ۱۳۶۲٫ رسائل سبعه. قم. انتشارات بنیاد فکری علمی علامه طباطبایی^ره.
ـــــــــــــــــــــ . ۱۴۲۴ ق. نهایه الحکمه. تصحیح شیخ عباس زارعی سبزواری. قم. مؤسسه نشر اسلامی.
غفاری، حسین. «جایگاه فلسفه دین در سنت فلسفه اسلامی به روایت ابن‌سینا». پژوهشنامه فلسفه دین. ش ۲٫
قربانی، قدرت‌الله. ۱۳۹۲٫ نظریه‌های علم مسیحی در جهان غرب. قم. پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
کریچلی، سایمون. ۱۳۸۷٫ فلسفه قاره‌ای. ترجمه خشایار دیهیمی. تهران. نشر ماهی.
مصباح، عبدالرئوف. ۱۳۹۰٫ «ابتکارات و نوآوری‌های فلسفی علامه طباطبایی^ره». فصلنامه کوثر معارف. سال هفتم. شماره ۱۷. ص۱۵۹-۱۸۸٫
مصلح، علی‌اصغر. ۱۳۹۲٫ ادراکات اعتباری علامه طباطبایی^ره و فلسفه فرهنگ. تهران. روزگار نو.
مطهری، مرتضی. ۱۳۷۲٫ جامعه و تاریخ. تهران. انتشارات صدرا.
ـــــــــــــــ . ۱۳۷۲٫ فطرت. تهران. انتشارات صدرا.
موسی‌خانی، محمد و همکاران. بهار و تابستان ۱۳۹۲٫ «مدیریت دانش دینی (دین‌بنیان): طرح مسئله «مدیریت دانش» در «تمدن دینی»». در فصلنامه تخصصی اسلام و مدیریت سال دوم شماره ۳. ص۴۲-۴۷٫
میراحمدی، منصور. ۱۳۸۹٫ «بررسی تطبیقی اعتباریات در رساله‌های منطقی علامه طباطبایی». فصلنامه آیین حکمت. شماره ۵.
Bambach, 1995, Heidegger, Dilthey and the Crisis of Historicism, Ithaca: Cornell University Press.
Dilthey, Wilhelm, 1996, Hermeneutics and the study of History. (Selected Works Vol. 4) ed. by Rudolf A. Makkreel and Frithjof Rodi. Princeton: Princeton University Press.
Ritter, Joachim , Karlfried Gründer, Gottfried Gabriel, 1971 – ۲۰۰۷٫Historisches.