عباس فتحیه

پژوهشگر پژوهشکدهٴ علوم عقلی پژوهشگاه علوم وحیانی معارج (اسراء).

چکیده

حقیقت و گوهر علم و دین، معرفت موجّه است؛ پس علم و دین دوگانگی هویت ندارند، چه رسد به تقابل و تعارض. تمایز سنخ مسایل علم و دین نیز تفکیکی نارواست. با توجه به بسط روزافزون معرفت علمی و دینی، نمی‌توان حوزهٴ این دو را به حدّی متوقف نمود که خود علم و دین به رسمیتش نمی‌شناسند. همچنین تفکیک با روش و منبع شناخت (به این معنا که دین، نقلی است و علم، عقلی) نادرست است؛ چون علم و دین به هر دو منبع متکی‌اند.

با تبیین جایگاه و قلمرو عقل، شهود، تجربه و نقل، تعارضات احتمالی ره‌آورد این مدارک معرفتی دفع می‌شود. بنابراین، راهکار دینی کردن معرفت علمی و علمی کردن معرفت دینی (به معنای دست‌یابی به صدق و یقین حد اکثری در گزاره‌های دینی و علمی) استفادهٴ حد اکثری و شایسته از عقل و نقل قطعی در فرایند کسب معرفت است.

کلیدواژگان: علم و دین، عقل و نقل، تقابل، تعامل، تمایز، دینی کردن علم

فهرست منابع

• قرآن کریم
• عهد عتیق (تورات)
• انصاری، مرتضی بن محمد أمین، فرائد الأصول، مجمع الفکر الإسلامی، قم، ۱۴۲۳ ه.ق.
• پترسون، مایکل، و دیگران، عقل و اعتقاد دینی، طه، قم، ۱۳۷۶ه.ش.
• جوادی آملی، عبد الله، تسنیم، ج ۲، اسراء، قم، ۱۳۷۹ه.ش.
• جوادی آملی، عبد الله، توحید در قرآن، اسراء، قم، ۱۳۸۳ ه.ش.
• جوادی آملی، عبد الله، رحیق مختوم، ج ۱ (۱-۱)، اسراء، قم، ۱۳۸۶ه.ش.
• جوادی آملی، عبد الله، رحیق مختوم، ج ۱۰ (۵-۲)، اسراء، قم، ۱۳۸۶ه.ش.
• جوادی آملی، عبد الله، سرچشمهٴ اندیشه، ج ۱، اسراء، قم، ۱۳۸۴ ه.ش.
• جوادی آملی، عبد الله، منزلت عقل در هندسهٴ معرفت دینی، اسراء، قم، ۱۳۸۶ ه.ش.
• جوادی آملی، عبد الله، وحی و نبوت، اسراء، قم، ۱۳۸۸ ه.ش.
• حسن زادهٴ آملی، حسن، وحدت از دیدگاه عارف و حکیم، تشیع، قم، ۱۳۸۳٫
• حکیمی، محمدرضا، مکتب تفکیک، دلیل ما، قم، ۱۳۸۴ ه.ش.
• سروش، عبد الکریم، علم چیست؟ فلسفه چیست؟، طلوع آزادی، تهران، ۱۳۷۶٫
• شریف الرضی، محمد بن حسین، نهج البلاغه، هجرت، قم، ۱۴۱۴ ه.ق.
• صدر الدین، محمد بن ابراهیم، الحکمه المتعالیه، شرکت دار المعارف الإسلامیه، تهران، ۱۳۷۹ ه.ش.
• فروغی، محمد علی، سیر حکمت در اروپا، انتشارات صفی علیشاه، تهران، ۱۳۶۱ه.ش.
• متقی هندی، کنز العمال، مؤسسه الرساله، بیروت، ۱۴۰۹ ه.ق.
• مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، صدرا، قم.