عباس چهاردولی

دانشیار دانشگاه و پژوهشگاه عالی دفاع ملی و تحقیقات راهبردی. تهران. ایران.

tvm_abbas@yahoo.com

علیرضا پیروزمند

دانشیار فرهنگستان علوم اسلامی  قم. قم. ایران.

andishe.ar@gmail.com

حسین تاج­آبادی

دانشیار دانشگاه مالک اشتر. تهران. ایران.

ht171819@gmail.com

حمیدرضا رضایی

دکتری فلسفه علم، پژوهشگر و مدرس حوزه علم و تکنولوژی

dr.rezaei1966@gmail.com 

حسین عسکری(نویسنده مسئول)

 دانشجوی دکتری مدیریت راهبردی دانش دانشگاه و پژوهشگاه عالی دفاع ملی و تحقیقات راهبردی. تهران. ایران.

askari128@yahoo.com

چکیده

با توجه به نقش تمدن‌‌‌سازی و اعتبار سرمایه‌‌‌ای علوم ‌‌‌انسانی موجود در جوامع غربی، گروهی از دانش‌‌‌پژوهان ذیل پارادایم دانش‌‌‌شناسی سکولار، نظریه‌‌‌ها و الگوهایی را برای کاربردی‌‌‌سازی علوم انسانی موجود ارائه کرده‌‌‌اند. در همین راستا، با مطالعه‌‌‌ای روشمند می‌‌‌توان به دوازده نظریه و الگوی زیر دست یافت که علاوه‌بر ادعاهایی در عرصۀ تولید دانش، کاربردی‌‌‌سازی دانش از دغدغه‌‌‌های اصلی آن‌ها به‌شمار می‌‌‌رود. این الگوها را به جهت فصل مشترک، می‌‌‌توان ذیل سه الگوی اول، دوم و سوم تولید دانش صورت‌‌‌بندی و تحلیل کرد.

در این پژوهش با روش تحقیق توصیفی‌ـ‌تحلیلی و بهره‌‌‌مندی از دو راهبرد پژوهشی «خلاصۀ اسناد و مدارک (فیش‌‌‌برداری)» و «تفکر پایان تا آغاز»، پس از مفهوم‌‌‌شناسی حوزۀ کاربردی‌‌‌سازی و مفاهیم هم‌‌‌پیوند با آن همانند تجاری‌‌‌سازی، سودمندسازی، کارآمدی و کارکردگرایی، الگوها و نظریه‌‌‌های پیش‌‌‌گفته با توجه به ارزش‌‌‌های پارادایم دانش‌‌‌شناسی اسلامی و برخی دانش‌‌‌پژوهان منتقد غربی همانند ژان فرانسوا لیوتار موردارزیابی انتقادی قرار گرفته‌‌‌اند.

سیطرۀ نگاه‌‌‌های ماتریالیستی، کالایی و بنگاهی و تقویت منفعت‌‌‌گرایی و نسبیت‌‌‌گرایی به دانش و انکار حقیقت‌‌‌گرایی و ضعف اخلاق و معنویت و نگاه اومانیستی و ابزاری به عالَم، آدم و علم و دانش ازجمله اشتراکات و نتایج نظریه‌‌‌ها و الگوهای کاربردی‌‌‌سازی در علوم انسانی موجود است.

کلیدواژه‌ها:

علوم ‌‌‌انسانی موجود، علوم ‌‌‌انسانی اسلامی، پارادایم دانش‌‌‌شناسی سکولار، پارادایم دانش‌‌‌شناسی اسلامی، الگوها و نظریه‌‌‌های کاربردی‌‌‌سازی، ارزیابی انتقادی.

کتابنامه

آل‌‌‌حسینی، فرشته؛ باقری، خسرو، ۱۳۸۵٫ «دانش در تنگنای کاربردپذیری؛ نگاهی انتقادی از منظر تعلیم و تربیت». مجلۀ روان‌شناسی و علوم تربیتی. سال سی‌و‌ششم. شمارۀ ۳ و ۴٫

اخوان کاظمی، بهرام. ۱۳۹۰٫ «تحقق علم نافع، راهبردی بنیادین در اصلاح و اعتلای علمی کشور». فصلنامۀ معرفت در دانشگاه اسلامی. سال پانزدهم. شماره ۴٫ زمستان. (شمارۀ پیاپی ۴۹).

استیس، والتر ترنس. ۱۳۷۱٫ گزیده‌‌‌ای از مقالات استیس (ده مقالۀ گزیده دربارۀ علم، فلسفه، ارزش و اخلاق). ترجمۀ عبدالحسین آذرنگ. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. چاپ اول.

امیری طهرانی، سید محمدرضا. ۱۳۹۵٫ «تأملی دربارۀ دوگانۀ علوم اجتماعی نظری و کاربردی». همایون‌‌‌نامه؛ نکوداشت کوشش‌‌‌های علمی و فرهنگی دکتر ناصر تکمیل همایون. جلد ۲٫ به کوشش بهرنگ ذوالفقاری. تهران: نگارستان اندیشه. چاپ اول.

باقری نوع‌‌‌پرست، خسرو. ۱۳۹۱٫ «تأملی بر روابط فرهنگ بازار و دانشگاه». مجلۀ علوم تربیتی دانشگاه شهید چمران اهواز. دورۀ ششم. شمارۀ ۲٫ پاییز و زمستان.

بزرگمهری، مجید. ۱۳۸۷٫ «کاربردی­سازی علوم سیاسی بر اساس نیازهای عینی بازار کار». پژوهشنامۀ علوم­ سیاسی، سال سوم، شمارۀ ۳٫ تابستان.

پارسا‌‌‌زاده، احمد. ۱۳۹۳٫ «کالای علم؛ اشاره‌‌‌ای دربارۀ نگرش اقتصادی به علم». ماهنامۀ سورۀ اندیشه. شمارۀ ۸۰ و ۸۱٫ آذر و دی.

پایا، علی. ۱۳۸۸٫ «مدل‌‌‌ها و تجویزها؛ رابطه میان برداشت‌‌‌های تازه از چیستی و ظرفیت‌‌‌های علوم انسانی با سیاست‌گذاری‌‌‌ها». علوم انسانی و ماهیت تمدن‌‌‌سازی آن. به اهتمام علی خورسندی طاسکوه. تهران: پژوهشکدۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری. چاپ اول.

حشمت‌‌‌زاده، محمدباقر. ۱۳۸۳٫ «چیستی و هستی علوم انسانی؛ برخی موانع و راهکارها». فصلنامۀ قبسات. سال نهم. شمارۀ ۳۴٫ زمستان.

حیاتی، زهرا. ۱۳۹۵٫ درآمدی بر کاربردی‌‌‌سازی علوم انسانی در ایران. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

خاکی قراملکی، محمدرضا. ۱۳۹۰٫ تحلیل هویت علم دینی و علم مدرن. قم: کتاب فردا. چاپ اول.

خورسندی طاسکوه، علی. ۱۳۸۸الف. «علوم انسانی و جهت‌‌‌گیری‌‌‌های معرفت‌‌‌شناختی آن». علوم انسانی و ماهیت تمدن‌‌‌سازی آن. به اهتمام علی خورسندی طاسکوه. تهران: پژوهشکدۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری. چاپ اول.

ـــــــــــــــــــــــــ . ۱۳۸۸ب. علوم انسانی و ماهیت تمدن‌‌‌سازی آن، (مقدمه). تهران: پژوهشکدۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری. چاپ اول.

دانایی­فرد، حسن؛ حسینی، سید یعقوب. ۱۳۸۹٫ «مدل مفهومی برای ساخت نظریه­های کاربردی در علوم اجتماعی: چگونه دنیای معنابخشی کارورزان و اندیشمندان را به هم پیوند دهیم؟». فصلنامۀ روش‌شناسی علوم انسانی. سال پانزدهم. شمارۀ ۶۴ و ۶۵٫ پاییز و زمستان.

دلانتی، جرارد. ۱۳۸۶٫ دانش در چالش؛ دانشگاه در جامعۀ دانایی. ترجمۀ علی بختیاری‌‌‌زاده. تهران: پژوهشکدۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری. چاپ اول.

دیلتای، ویلهلم. ۱۳۸۹٫ مقدمه بر علوم انسانی. ترجمۀ منوچهر صانعی دره‌‌‌بیدی. تهران: ققنوس. چاپ دوم.

ذاکر صالحی، غلامرضا. ۱۳۸۳٫ دانشگاه ایرانی (درآمدی بر جامعه‌‌‌شناسی آموزش عالی). تهران: انتشارات کویر. چاپ اول.

ربانی خوراسگانی، علی؛ قاسمی، وحید؛ ربانی، رسول؛ ادیبی سده، مهدی؛ افقی، نادر. ۱۳۹۰٫ «تحلیل جامعه‌‌‌شناختی شیوه‌‌‌های تولید علم؛ تأملی در رویکردهای نوین». فصلنامۀ تحقیقات فرهنگی. دورۀ چهارم. شمارۀ ۴٫ زمستان.

رحیمی سجاسی، داوود. ۱۳۹۰٫ شیوه‌‌‌های تولید دانش (درآمدی بر تولید دانش بومی). قم: دانشگاه باقرالعلوم علیه‌‌‌السلام و مؤسسۀ بوستان کتاب. چاپ اول.

رشید حاجی خواجه‌‌‌لو، صالح. ۱۳۹۰٫ «به‌سوی پارادایمی جدید از علم؛ تأملی انتقادی در باب ماهیت فراعلمی الگوی دوم تولید علم». فصلنامۀ راهبرد فرهنگ. شمارۀ ۱۴ و ۱۵٫ تابستان و پاییز.

زاهدی کیوان. پاییز ۱۳۸۸٫ «بررسی فراگشت آموزش و پژوهش میان‌‌‌رشته‌‌‌ای؛ نیاز دیروز، رویکرد امروز، زیرساخت فردا». فصلنامۀ مطالعات میان‌‌‌رشته‌‌‌ای در علوم انسانی. شمارۀ ۴٫

شمشیری، بابک. ۱۳۸۷٫ «آگاهی‌‌‌بخشی و نقادی؛ بنیادی‌‌‌ترین کارکردهای علوم انسانی». مجموعه مقالات کنگرۀ ملّی علوم انسانی. جلد ۷٫ به اهتمام دکتر مظفر نامدار. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

شیری، حامد. ۱۳۹۳٫ «توسعۀ پایدار و تحول در کارکرد دانشگاه‌‌‌ها؛ ارزیابی نظریه‌‌‌های نوین». مجموعه مقالات دوّمین همایش آموزش عالی و توسعۀ پایدار. تهران: مؤسسۀ پژوهش و برنامه‌‌‌ریزی آموزش عالی.

شیخ صدوق، ابی‌‌‌جعفر محمد بن علی ‌‌‌بن الحسین بن بابویه القمی. بی‌‌‌تا. ثواب الاعمال و عقاب الاعمال. جلد ۱٫ تحقیق علی‌‌‌اکبر غفاری. تهران: مکتبه الصدوق.

علی‌‌‌تبار فیروزجایی، رمضان. ۱۳۸۹٫ «نقد مبانی علم سکولار». فصلنامۀ کتاب نقد. شمارۀ ۵۵ و ۵۶٫ تابستان و پاییز.

علیزاده، عبدالرضا. بهار ۱۳۸۳٫ «گذری بر دیدگاه‌‌‌های برخی از متفکران و جامعه‌‌‌شناسان معرفت». جامعه‌‌‌شناسی معرفت (مجموعه مقالات). زیرنظر محمد توکل. قم: پژوهشکدۀ حوزه و دانشگاه.

فاضلی، نعمت‌‌‌الله. ۱۳۸۷٫ فرهنگ و دانشگاه (منظرهای انسان‌‌‌شناسی و مطالعات فرهنگی). تهران: ثالث. چاپ اول.

فراستخواه، مقصود. بهار ۱۳۸۸٫ «مقایسۀ سه گذرگاه معرفتی دربارۀ دانش بومی در ایران با تأکید بر تحولات مفهومی، ساختی و کارکردی علم». مجلۀ مطالعات اجتماعی ایران. دورۀ سوم. شمارۀ ۱٫

ـــــــــــــــــ‌. زمستان ۱۳۹۰٫ «میان‌‌‌رشته‌‌‌گرایی و ظهور علم جلودار سرحدّی؛ بررسی خاستنگاه، ظرفیت‌‌‌ها و بایسته‌‌‌های میان‌‌‌رشته‌‌‌ای شدن». فصلنامۀ مطالعات میان‌‌‌رشته‌‌‌ای در علوم انسانی. دورۀ چهارم. شمارۀ ۱٫

فروند، ژولین. ۱۳۹۳٫ نظریه‌‌‌های مربوط به علوم انسانی. ترجمۀ علی‌‌‌محمد کاردان. تهران: مرکز نشر دانشگاهی. چاپ ششم.

قانعی‌‌‌ راد، محمدامین. ۱۳۸۱٫ «شیوۀ جدید تولید دانش؛ ایدئولوژی و واقعیت». مجلۀ جامعه‌‌‌شناسی ایران. دورۀ چهارم. شمارۀ ۳٫

قانعی راد، محمدامین؛ ملکی، امیر؛ محمدی، زهرا.زمستان ۱۳۹۲٫ «تحوّل فرهنگی در علم؛ از علم دانشگاهی تا علم پسادانشگاهی». فصلنامۀ تحقیقات فرهنگی ایران. دوره ششم. شمارۀ ۴٫

ــــــــــــــــــــ‌.‌. ۱۳۹۵٫ الگوی چهاروجهی برای ارزیابی توسعۀ علوم انسانی. تهران: پژوهشکدۀ مطالعات فرهنگی اجتماعی. چاپ اول.

قبادی، حسین‌‌‌‌علی. ۱۳۹۳٫«پژوهش کاربردی در علوم انسانی». علوم انسانی از دیدگاه صاحب‌‌‌نظران (مجموعه مصاحبه‌‌‌ها و گفت‌‌‌وگوها). تدوین فیروزه اصغری. تهران: پژوهشکدۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری. چاپ اول.

قدیر دانش، محمد. پاییز ۱۳۸۹٫ «ویژگی‌‌‌های علم مدرن با تأکید بر علوم انسانی». فصلنامۀ معرفت فرهنگی اجتماعی. شمارۀ ۴٫

قهرمانی، محمد؛ ابوالقاسمی، محمود؛ پرندی، منصور. ۱۳۹۴٫ تجاری‌‌‌سازی نتایج تحقیقات دانشگاهی (مفاهیم، مبانی و چالش‌‌‌ها). تهران: مرکز چاپ و انتشارات دانشگاه شهید بهشتی. چاپ اول.

گال، مردیت؛ بورگ، والتر؛ گال، جویس. ۱۳۸۶٫ روش‌‌‌های تحقیق کمّی و کیفی در علوم تربیتی و روان‌‌‌شناسی. جلد ۲٫ ترجمۀ احمدرضا نصر. تهران: دانشگاه شهید بهشتی و انتشارات سمت. چاپ دوم.

گلوور، دیوید؛ استرابریج، شیلاف؛ توکل، محمد. ۱۳۸۸٫ جامعه‌‌‌شناسی معرفت و علم. مترجمان شاپور بهیان، حامد حاجی حیدری؛ جمال محمدی؛ محمدرضا مهدی‌زاده؛ حسن ملک. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌‌‌ها (سمت). چاپ چهارم.

گیبونز، مایکل. زمستان ۱۳۸۷٫ «آیندۀ آموزش عالی در دنیای جهانی‌شده». جهانی‌‌‌شدن و دانشگاه‌‌‌ها: سپهر نو و کنشگران نوین (مجموعه مقالات). زیرنظر گیل برتون و میشل لامبرت. ترجمۀ حمید جاودانی. تهران: پژوهشکدۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری. چاپ اول.

لیوتار، ژان فرانسوا. ۱۳۸۰٫ وضعیت پست‌‌‌مدرن؛ گزارشی دربارۀ دانش. ترجمۀ حسین‌‌‌علی نوذری. تهران: گام نو. چاپ اول.

مالپاس، سایمون. ۱۳۸۸٫ ژان فرانسوا لیوتار. ترجمۀ بهرنگ پورحسینی. تهران: مرکز.

محمدپور، احمد. ۱۳۹۰٫ فراروش (بنیان‌‌‌های فلسفی و عملی روش تحقیق ترکیبی در علوم اجتماعی و رفتاری). تهران: انتشارات جامعه‌‌‌شناسان. چاپ سوم.

نامداریان، لیلا؛ دوران، بهزاد. ۱۳۹۵٫ «نقد و بررسی کتاب تجاری‌‌‌سازی تحقیق با تأکید بر حوزۀ علوم انسانی». پژوهشنامۀ پردازش و مدیریت اطلاعات. دورۀ سی‌و‌یکم. شمارۀ ۳٫ بهار.

نعمتی شمس‌‌‌آباد، حسن‌‌‌علی؛ گائینی، ابوالفضل. ۱۳۹۳٫ از مبانی نظری تا نظریه‌‌‌های مدیریت دانش؛ «بسط مدل مفهومی تأثیرپذیری مدیریت دانش از تئوری دانش». دوفصلنامۀ اسلام و مدیریت. شمارۀ ۵٫ بهار و تابستان.

وبر، ماکس. ۱۳۸۲٫ دین، قدرت، جامعه. ترجمۀ احمد تدین. تهران: هرمس.

ورام ‌‌‌بن أبی‌‌‌فراس، ابی‌‌‌الحسین. بی‌‌‌تا. تنبیه الخواطر و نزهه النواظر. جلد ۲٫ بیروت: دارالتعارف و دارصعب.

یانگ، روی. ۱۳۸۹٫ «جهانی‌شدن و توسعۀ آموزش عالی؛ کاوشی منتقدانه». ترجمۀ بابک حمیدیا، سمیه تصدیقی. دانشگاه و جهانی‌‌‌شدن (مجموعه مقالات). تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری. چاپ اول. زمستان.

Barnet, R. 2000. Realizing the university intoan Age of supercomplexity. London, The Society for Research into Higher Education and open university.

Carayanis, Elias; Campbell, David. 2009. “Mode 3 and Quadruple Helix: Toward A 21st Century. Fractal Innovation Ecosystem”. International Journal of Technology. Management. vol. 46. No. 3 – 4.

Gibbons, M. ‍‍Camill, L & Helga Nowotny. 1994. The New Production of Knowledge: The Dynamics of Science and Research in contemporary Societies. London Sage Publications.

Scott, Peter. 2000. A tale of three revolutions? science, society and the university. in highe educationre- formed- falmer press.