دکتر سید سعید زاهد

دانشیار بخش جامعه‌شناسی و برنامه‌ریزی اجتماعی

چکیده

بحث آزادی یکی از مباحث مهم در تدوین الگوی اسلامی‌ـ‌ایرانی پیشرفت است؛ ازاین‌رو، در این مقاله به آن می‌پردازیم. آزادی ازجمله نیازهای فطری هر انسان است. انسان‌ها برای رفع نیاز‌های خود جهان اطراف را با سه وسیلۀ شناخت(حس و عقل و قلب) دریافت می‌کنند. حس اطلاعات را جمع‌آوری می‌کند، عقل دسته‌بندی و قلب آنها را باور می‌کند. نقطۀ اتکای انسان در رفتارها و باورهای او است. دریافت‌های قلبی گرایش و جهت رفتارهای انسان را می‌سازند، دریافت‌های عقلی به تبیین راه مبادرت می‌ورزند و در حس و بیرون رفتارها شکل خود را پیدا می‌کنند. تنظیم این سه منظومه دریافت‌های قلبی، عقلی و حسی، حاصل تجربیات زندگی فردی در چهارچوب زمینۀ فرهنگی است که انسان در آن جامعه‌پذیر می‌شود. در هفت‌ سال اول زندگی، میدان‌‌دار شناخت حس، در هفت ‌سال دوم میدان‌دار عقل و در هفت سال سوم میدان‌دار قلب است. در هفت سال سوم، قوۀ اختیار انسان رشد می‌کند و تنظیم منظومه‌های حسی، عقلی و قلبی را به‌عهده می‌گیرد. به همین دلیل گفته می‌شود انسان فطرتاً نیاز به آزادی دارد تا بتواند براساس نیازهای فطری خود، نظام دریافت‌هایش را درست تنظیم کند؛ ازاین‌جهت، با توجه به ارزش‌های اسلامی، زمانی امر آزادی در فرد شکل می‌گیرد که او خود را از قیدها و وابستگی‌های غیرفطری رها کند و در زمینۀ اجتماعی درمقابل قیود غیرفطری تحمیلی ایستادگی کند. این ایستادگی دو جنبۀ فردی و اجتماعی دارد: اول اینکه نگذارد آن قیود از درون و بیرون او را محدود کنند و دوم اینکه به اصلاح جامعه بپردازد تا این قیدها همنوعان او را محدود نکنند. بر مصلحان آزادی‌خواه اجتماعی است که نظام اجتماعی را به‌گونه‌ای تنظیم کنند که افراد آن جامعه به‌راحتی از قیود غیرفطری رها و به‌سوی رفع نیازهای فطری راهبر شوند که متضمن رشد و تعالی آنان است.

کلیدواژه‌ها: پرستش، سرمایه‌داری، کمونیستی، شناخت، فرهنگ، تربیت.

کتاب‌نامه

قرآن کریم.

خامنه‌ای، سیدعلی. آبان ۱۳۹۰٫ بیانات. khamenei.ir.

زاهد، سیدسعید. ۱۳۷۰٫ مبانی روش تفکر اجتماعی در اسلام. تهران. بهینه.

ـــــــــــــــ. ۱۳۸۴٫ «در باب توسعۀ فرهنگی». راهبرد یاس. تهران. مؤسسه یاس.

ـــــــــــــــ. ۱۳۹۰٫ «مقایسه پرستش فردی و اجتماعی». پژوهشنامه مطالعات تطبیقی فرهنگ اسلام و ایران. دو فصلنامه علمی‌تخصصی. سال اول. شماره ۱٫ تابستان.

علامه طباطبائی، سید محمد حسین. ۱۴۱۷ ق. تفسیر المیزان. ترجمه سید محمد باقر موسوی همدانی. ۲۰ جلد. قم. دفتر انتشارات اسلامی.

مصباح یزدی، محمدتقی. ۱۳۸۱٫ دین و آزادی. قم. مرکز مطالعات و پژوهش‌های فرهنگی.

مطهری، مرتضی. ۱۳۸۹٫ مجموعۀ آثار. جلد۲۵٫ قم. انتشارات صدرا.