نقش غیبت امام عصر (عجل‌اللّه تعالی فرجه) در دولت‌سازی
محسن مهاجرنیا
عضو هیئت‌علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی. تهران. ایران.
Mohajernia99@Yahoo.com
چکیده
اگرچه واژۀ دانش اصطلاح عامی است، دوگانۀ نص و دانش بیانگر آن است که نص از منبع وحی و عصمت تولید شده است و دانش در سامانۀ عقلی و بشری تکوّن یافته است. با غیبت امام عصر (عج‌اللّه تعالی فرجه) و انقطاع چشمۀ جاری نصوص، به دلایل و ضرورت‌های استمرار زندگی و بقای رسالت و دین و مکتب اهل‌بیت (علیهم‌السلام)، جامعۀ اسلامی نیازمند تولید دانش‌هایی شد تا براساس آن حیات سیاسی خویش را مدیریت کند. زمینه‌های اعتقادی و باورهای دینی اهالی اندیشه را به سمت بازسازی ارشادات دینی درخصوص سبک زندگی و الگوی رفتاری جدید رهنمون کرد، اما بسترهای تاریخی و شرایط سیاسی عینی مسیر ناهمواری را فراروی آن‌ها قرار داد. تزاحم الگوی مطلوب آن‌ها با الگوی نامطلوب مخالفان مباحث و منازعات فراوانی را به‌وجود آورد و به تبع آن تبدیل به هنجارهای رایج و ایدئولوژیک در جامعه شد. در چنین شرایط پیچیده‌ای، متفکران می‌بایست با تصرف در آن‌ها و بازسازی الگوی مطلوب خویش سبک زندگی سیاسی را در قالب نظام مطلوب عصر غیبت بازسازی می‌کردند. تلاش موفقیت‌آمیز آن‌ها زمانی به ثمر نشست که توانستند با بازشناسی و بازخوانی نصوص غیبت و اجتهاد در منابع، دو دانش جدید با عنوان «نص‌شناسی» و «فقه سیاسی» را تولید کنند و براساس آن‌ها الگوی «دولت نیابت» و «ولایت فقیه» را استنباط کنند و با ضرورت زمانه تطبیق دهند. اندیشه‌ورزی آن‌ها در چنین شرایطی سبب شد تا در دو حوزۀ «باورها» و «عقلانیت» هم دو دانش «کلام سیاسی» و «فلسفۀ سیاسی» تکوّن یابند و در سایۀ عنصر غیبت به کمک نصوص و فقه سیاسی بشتابند و با تمرکز بر ولایت فقیه، مکتب اهل‌بیت (علیهم‌السلام) را از میان چالش‌های دشوار و آزمون‌های سخت عبور دهند.
کلیدواژه‌ها:
دانش سیاسی، فلسفۀ سیاسی، فقه سیاسی، کلام سیاسی، غیبت امام عصر (عجل‌اللّه تعالی فرجه).
کتابنامه
ابن ادریس. ۱۳۹۰٫ کتاب السرائر. جلد ۳٫ قم: انتشارات اسلامی، وابسته به جامعۀ مدرسین.
امام خمینی، سید روح‌الله. ۱۳۷۵٫ ولایت فقیه. تهران: امیرکبیر.
ـــــــــــــــــــــــــ. ۱۳۷۶٫ کتاب البیع. جلد ۲٫ تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام.
الخوئی، ابوالقاسم،۱۳۸۵، الموسوعه الامام الخوئی، قم: موسسه احیاء آثار الامام الخوئی.
جوادی آملی. عبدالله. ۱۳۹۵٫ ولایت فقیه ولایت عدالت و فقاهت. قم: مرکز نشر اسراء.
حلی، حسن‌بن یوسف. ۱۴۱۲٫ تذکره الفقهاء. قم: مؤسسۀ آل البیت لاحیاء التراث.
ــــــــــــــــــــــــ. ۱۴۱۳٫ مختلف الشیعه. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
ربانی گلپایگانی، علی. بی‌تا. خلافت و امامت در کلام اسلامی. قم: بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود.
شهید ثانی. ۱۴۱۳٫ مسالک الافهام. جلد ۱٫ قم: مؤسسه المعارف الاسلامیه.
شیخ انصارى، مرتضی‌بن محمد امین. ۱۳۷۵٫ المکاسب المحرمه. قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
شیخ مفید، محمدبن نعمان. ۱۳۷۱ق. تصحیح الاعتقادات. تبریز: بینا.
ــــــــــــــــــــــــــــ. ۱۴۱۳٫ المقنعه. قم: کنگرۀ جهانی هزاره شیخ مفید.
ــــــــــــــــــــــــــــ. ۱۴۱۴الف. الافصاح فى الامامه، سلسله مولفات المفید. جلد ۸٫ بیروت: دارالمفید. الطبعه الثانیه.
ــــــــــــــــــــــــــــ. ۱۴۱۴ب. اوائل المقالات، سلسله مولفات المفید. جلد ۷٫ بیروت: دارالمفید. الطبعه الثانیه.
ــــــــــــــــــــــــــــ. ۱۴۱۴ج. النکت الاعتقادیه، سلسله مولفات المفید. جلد ۱۰٫ بیروت: دارالمفید.
صافی گلپایگانی، لطف‌الله. ۱۴۱۵ ق. ضروره وجود الحکومه او ولایه القهاء فی عصر الغیبه. قم: بینا.
طوسى، ابوجعفر محمدبن حسن. ۱۴۱۷٫ الغیبه. قم: مؤسسه المعارف الاسلامیه. الطبعه الثانیه.
علم الهدى، سید مرتضى. ۱۴۱۲٫ «المقنع فى الغیبه». تحقیق السید محمد على الحکیم. تراثنا. السنه السابعه. ش ۲۷٫ ربیع الاخر.
ـــــــــــــــــــــــــ. ۱۳۸۳٫ امامت و غیبت (المقنع فی الغیبه). قم: انتشارات مسجد جمکران.
فارابى، ابونصر. ۱۳۴۸٫ احصاءالعلوم. ترجمۀ حسین خدیو جم. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
ـــــــــــــــ. ۱۹۶۴م. السیاسه المدنیه. تحقیق و تعلیق دکتر فوزى مترى نجار. بیروت: مطبعه الکاثولیکیه.
ـــــــــــــــ. ۱۹۶۷م. الملّه. تحقیق دکتر محسن مهدى. بیروت: دارالمشرق.
ـــــــــــــــ. ۱۹۷۱م. فصول منتزعه. تحقیق دکتر فوزى مترى نجار. بیروت: دارالمشرق.
ـــــــــــــــ. ۱۹۹۰م. الحروف. تحقیق دکتر محسن مهدى. بیروت: انتشارات دارالمشرق.
ـــــــــــــــ. ۱۹۹۱م. آراء اهل المدینه الفاضله. تحقیق از البیر نصرى نادر. بیروت: دارالمشرق.
ـــــــــــــــ. ۱۴۰۳ق. تحصیل السعاده. تحقیق دکتر جعفر آل یاسین. بیروت: دارالاندلس.
کاشف الغطاء، محمد حسین. بی‌تا. الفردوس الاعلی. تعلیق محمد علی قاضی طباطبائی. تبریز: دار أنوار الهدی.
محقق حلی، نجم‌الدین جعفربن الحسن. ۱۴۰۹٫ شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام. تهران: نشر استقلال.
محقق کرکی. ۱۴۰۸٫ جامع المقاصد. جلد ۲٫ قم: مؤسسۀ آل البیت (ع). چاپ اول.
ــــــــــــ. ۱۴۰۹٫ رسائل الکرکی. تحقیق الشیخ محمد الحسون با إشراف السید محمود المرعشی. قم: مکتبه آیه الله العظمى المرعشی النجفی.
ــــــــــــ. بی‌تا. نفحات اللاهوت فی لعن الجبت و الطاغوت. تقدیم: محمد هادی امینی. تهران: مکتبه نینوی الحدیثه.
مطهرى، مرتضى. ۱۳۶۵٫ آشنایى با علوم اسلامى، بخش کلام. قم: انتشارات اسلامى.
مهاجرنیا، محسن. ۱۳۷۷٫ «فقه و رهبری در اندیشۀ سیاسی فارابی». قم: فصلنامۀ علوم سیاسی، وابسته به دانشگاه باقرالعلوم (ع). شمارۀ ۱٫
ــــــــــــــــــ.۱۳۹۷٫ «تلاقی سه دانش سیاسی اسلامی و تحول نظریۀ ولایت فقیه». فصلنامۀ علوم سیاسی، وابسته به دانشگاه باقرالعلوم (ع). تابستان. شمارۀ ۸۲٫
ــــــــــــــــــ. ۱۳۸۰الف. اندیشۀ سیاسی فارابی. قم : بوستان کتاب.
ــــــــــــــــــ. ۱۳۸۰ب. دولت در اندیشۀ سیاسی فارابی. تهران: مؤسسۀ فرهنگی دانش و اندیشۀ معاصر.
ــــــــــــــــــ. ۱۳۸۸، اندیشه سیاسی متفکران مسلمان ۳ جلد ، تهران : پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
منتظری، حسینعلی. ۱۳۷۴٫ البدر الزاهر (تقریرات درس آیت‌الله بروجردی). قم: مکتب آیه الله العظمی المنتظری
نجفی، محمد حسن. ۱۹۸۱م. جواهرالکلام فی شرح شرائع الاسلام. تحقیق عباس قوچانی. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
نراقی، احمد، ۱۴۱۵ق، مستند الشیعه ، قم : مؤسسه آل البیت علیهم‌السلام لإحیاء التراث
