محمود حکمت‌نیا،

دانشیار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

چکیده

هر نظام معرفتی ناظر بر حقوق دارای قواعد اصلی و پایه است که نقش اساسی در ترسیم ساختار نظام حقوقی، راه‌حل‌های مسائل نوپدید آن، تفسیر قواعد حقوقی و ترسیم نهادهای جدید متناسب با نیازها ایفا می‌کنند. این قواعد خارج از نظام حقوقی و با رویکرد فرانگر و انتقادی شناسایی می‌شود و توسعه می‌یابد تا در سطوح بعدی، به قواعد مستنبط از آن به‌صورت حقوق موضوعه و مدون یا به‌عنوان مصدر صدور رأی در نظام حقوقی غیرمدون استناد شود. روش‌شناسی این امر را می‌توان با عنوان روش‌شناسی قواعد بنیادین حقوق به معنای چگونگی فهم و توسعه قواعد بنیادین براساس نظریه‌ها و مکاتب گوناگون بررسی کرد. در این راستا تلاش می‌شود ابتدا به بررسی امکان تمسک به قواعد بنیادین از دیدگاه مکاتب مختلف حقوقی و نظام حقوقی اسلام پرداخته شود، سپس از‌طریق بررسی دیدگاه‌های مختلف درباره روش تعیین مرز مفاد قواعد بنیادین حقوقی، جداسازی آنها از دیگر، قواعد ارائه قالب‌های خردمندانه برای فهم مفاد و فرایند شکل‌گیری آنها، به بحث درباره مفاد قواعد بنیادین خواهیم پرداخت. در مرحله بعد عقل و وحی در دیدگاه‌هایی همچون مقصدگرایی به‌عنوان منبع قواعد بنیادین مطرح شده است. در مرحله بعد، چهار نظریه در روش دستیابی به قواعد بنیادین بررسی شده و درنهایت درباره روش‌شناسی توسعه قواعد بنیادین و چگونگی استخراج قواعد حقوقی جزئی از آنها در دو رویکرد توسعه عرضی و طولی قواعد سخن گفته خواهیم گفت.

کلیدواژه: روش‌شناسی حقوق، قواعد بنیادین، نظریه تجزیه و ترکیب، نظریه گفتمان، ابزارگرایی، توسعه قواعد بنیادین

کتاب‌نامه

1. احمدی، امید. ۱۳۹۲٫ «مبانی نظری مشروعیت قانون». رساله جهت اخذ درجه دکتری در رشته حقوق عمومی. به راهنمایی محمد راسخ و حسین رحمت‌الهی. دانشگاه تهران پردیس فارابی.
2. اصفهانی، شیخ محمدتقی. بی‌تا. هدایهًْ‌المسترشدین. بی‌جا.
3. آلتمن، اندرو. ۱۳۸۵. درآمدی بر فلسفه حقوق. ترجمه بهروز جندقی. قم. مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
4. پیوزی، مایکل. ۱۳۸۴٫ یورگن هابرماس. ترجمه احمد تدین. تهران. نشر هرمس.
5. دراهوس، پیتر. ۱۳۹۱٫ فلسفه مالکیت فکری. ترجمه محمود حکمت‌نیا و همکاران. تهران. انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.‌
6. دفتر همکاری حوزه و دانشگاه. ۱۳۷۳٫ مبانی جامعه‌شناسی. تهران. انتشارات سمت.
7. رالز، جان. ۱۳۸۳. عدالت به‌مثابه انصاف. ترجمه عرفان ثابتی. ت‍ه‍ران‌. ق‍ق‍ن‍وس‌‏‫.
8. ـــــــــ. ۱۳۸۷. نظریه عدالت. ترجمه محمدکمال سروریان و مرتضی بحرانی. تهران. پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی. ‏‫‏
9. الزرکشی. بی‌تا. البحرالمحیط. ج۵٫ الکویت. وزاره الاوقاف والشؤون الاسلامیه.
10. عطیه، جمال‌الدین محمد. ۲۰۰۸٫ نحو تفعیل مقاصد الشریعه. الولایات المتحده الأمیرکیه. المعهد العالمی للفکر الاسلامی.
11. القحطانی، مسفر بن علی. ۲۰۰۸٫ الوعی المقاصدی. بیروت. الشبکه العربیه للابحاث و النشر.
12. مظفر، محمدرضا. ۱۳۷۰٫ اصول الفقه. ج۱٫ قم. انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
13. هابرماس، یورگن. ۱۳۸۴٫ نظریه کنش ارتباطی. ترجمه کمال پولادی. تهران. انتشارات روزنامه ایران.
14. هابز، توماس. ۱۳۸۱٫ لویاتان. ترجمه حسین بشیریه. تهران. نشر نی.
15. Aquinas, Thomas. Summa Theologica. Part II. Treatise on Law. Q. 94. a.2.
16. Bastiat, Frederic. 2001.The Law. Foundation for Economic Education.
17. Finnis, John. 2011. Natural Law and Natural Rights. Oxford University Press.
18. Fuller, L. 1964. The Morality of Law. Yale Un. Press.
19. Green, Leslie. 2010.’Law as a Means’. in P Cane (ed.). The Hart-Fuller Debate in the Twenty-First Century. Hart Publishing. Oxford.
20. Habermas, Jürgen. 1998. Between Facts and Norms: Contributions to a Discourse Theory of Law and Democracy. MIT Press.
21. Harris, Phil. 2007. An Introduction to Law. Cambridge University Press.
22. Kainz, Howard P. 2004. Natural Law: An Introduction and Re-examination. Open Court Publishing.
23. Morgan, Michael L. 2006. The Essential Spinoza: Ethics and Related Writings. Hackett Publishing.
24. Neumann, Ulrich. 2013. ‘Discourse Theory’. in: Christopher Berry Gray (ed). The Philosophy of Law: An Encyclopedia. Routledge.
25. Pavell, Ivan. 2013. On The Wrong Track: How the West is becoming similar to the Soviet Union. AuthorHouse.
26. Quevedo, Steven M. 1985. ‘Formalist and Instrumentalist Legal Reasoning and Legal Theory’. 73 Cal. L. Rev. 119.
27. Spinoza, Baruch. 1984. Ethics. Commodius Vicus.
28. Taekema, Sanne. 2003. The Concept of Ideals in Legal Theory. Springer.
29. Tolk, Andreas. 2012. Epistemology. and Teleology for Modeling and Simulation: Philosophical Foundations for Intelligent M&S Applications. Springer.
30. Watson, Alan. 2001.The Evolution of Western Private Law. The Johns Hopkins University Press.
31. Wollheim, Richard. “Natural Law”. in The Encyclopedia of Philosophy. Pual Edwards(edt).Vol. 5. New York.