مهران رضائی

دانشجوی دکتری حکمت متعالیه، دانشگاه اصفهان و مدرس دانشگاه مازندرا

دکتر محمد بیدهندی،

دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه اصفهان،

چکیده

پژوهش حاضر درپی تبیین چیستی و چرایی بحث از «فلسفه فعل انسان» و «بهره‌گیری از رویکرد ارائه مدل‌های مفهومی» است. برمبنای این دو، مسئله نهایی موردبررسی، تبیین نظریه ملاصدرا در باب فلسفه فعل است که مشتمل بر سه سؤال اساسی است؛ بررسی فرایند صدور فعل از انسان و اینکه چه مبادی معرفتی و غیرمعرفتی‌ای در آن فرایند دخیل است؟

این پژوهش از نوع «تحقیقات بنیادی» است که در آن از روش «تحلیل محتوا» استفاده شده است. برمبنای مسائل، این مقاله از سه بخش اصلی تشکیل یافته است: ۱٫ فلسفه فعل؛ ۲٫ رویکرد ارائه مدل‌های مفهومی در فلسفه؛ ۳٫ فلسفه فعل انسان ازمنظر ملاصدرا برمبنای رویکرد ارائه مدل‌های مفهومی.

در شئون گوناگون زندگی انسان، «فعل» جایگاه ویژه‌ای دارد و همین مطلب، ما را به سمت ایجاد مطالعات منسجمی حول «فلسفه فعل» سوق می‌دهد؛ ازسویی، اغماض مطالب فلسفی و از‌سوی‌دیگر، کارآمدی مدل‌های مفهومی در روان‌سازی و شفاف‌سازی مطالب رهنمون‌گر ما در بهره‌گیری از مدل‌های مفهومی در عرصه فلسفه است. برمبنای آثار ملاصدرا، از مراحل صدور فعل، تقریرات مختلفی می‌توان ارائه داد که قابل تبیین اجمالی و تفصیلی هستند. مبادی معرفتی شامل حواس ظاهر، حس مشترک، خیال، وهم، حافظه، متصرفه و قوه عاقله و همچنین مبادی غیرمعرفتی شامل ملکات، خواطر(الهام ملک‌ ـ وسواس شیطان)، گناه، تعصب، عادت و طبیعت است.

کلیدواژه‌ها: فعل انسان، فلسفه فعل، ملاصدرا، مدل‌ مفهومی، مبادی معرفتی، مبادی غیرمعرفتی.

کتاب‌نامه

قرآن کریم.

ابن رشد.۱۹۹۳م. ‏تهافت التهافت‏. بیروت‏. دارالفکر.

ابن کمونه. ۱۴۰۲ ه ق. الجدید فى الحکمه. مقدمه و تحقیق و تعلیق از حمید مرعید الکبیسى. ‏بغداد. جامعه بغداد.

ابن‌سینا، حسین بن عبدالله. ۱۴۰۴٫ الشفاء(الطبیعیات). به تحقیق سعید زاید. قم‏. مکتبه آیه الله المرعشى‏.

ـــــــــــــــــــــــــ.۱۳۷۹٫ النجاه من الغرق فى بحر الضلالات. مقدمه و تصحیح از محمد تقى دانش پژوه‏. تهران‏. انتشارات دانشگاه تهران‏. چاپ دوم.

الاسفراینى النیشابورى، فخر الدین. ۱۳۸۳ ه.‌ش. شرح کتاب النجاه لابن سینا(قسم الالهیات). تهران. انجمن آثار و مفاخر فرهنگى‏. ‏

اکبری، رضا و رضائیان، سید هادی. بهار و تابستان ۱۳۹۰٫ «خواطر رحمانی و خواطر شیطانی از دیدگاه ملاصدرا». مطالعات اسلامی‌ـ فلسفه و کلام. دانشگاه فردوسی مشهد. سال چهل‌و‌سوم. شماره پیاپی ۲/۸۶٫

ایمانی، محسن و بابائی، محمد اسماعیل. پاییز و زمستان ۱۳۸۷٫ «ارزش‌شناسی فارابی و دلالت‌های آن در تربیت اخلاقی‌(با تأکید بر اهداف، اصول و روش‌ها)». مجله تربیت اسلامی(پژوهشگاه حوزه و دانشگاه). شماره ۷.

بهمنیار بن المرزبان‏. التحصیل‏. ۱۳۷۵ ه‌.ش. ‏تصحیح و تعلیق از استاد شهید مرتضى مطهرى. تهران. انتشارات دانشگاه تهران‏.

بی‌نام، «زبان مدل‌سازی یکپارچه». پاییز ۱۳۹۲٫ http://fa.wikipedia.org/wiki/.

بیابانگرد، اسماعیل. فروردین ۱۳۷۵ ه‌.ش. «بررسی نظریات دانشمندان مختلف در مورد عادت‏ به‌عنوان یک شیوه تربیتی». مجله تربیت. شماره ۱۰۷.

جوادی آملی، عبدا الله. ۱۳۸۹ ه‌ش. تفسیر انسان به انسان. محقق محمد حسین الهی زاده. قم. مؤسسه اسراء. چاپ پنجم.

حسین زاده، محمد. تابستان ۱۳۸۵٫ «حواس باطنی از منظر معرفت شناسی». معرفت فلسفی. مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره). شماره ۱۲٫

رضائی، مهران. ۱۳۹۱٫ مبادی معرفتی و غیرمعرفتی فعل انسان ازمنظر ملاصدرا. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشکده الهیات، معارف اسلامی و ارشاد دانشگاه امام صادق(ع).

رضائی، مهران؛ تبرائی، زهرا. پاییز و زمستان ۱۳۹۱٫ «جایگاه حواس ظاهری و حس مشترک در ادراکات و افعال انسان». مجله علمی تخصصی بلاغ مبین. شماره ۳۰ و ۳۱٫

رضائی، مهران؛ صادقی حسن آبادی، مجید؛ رستم‌پور، احمد. بهار و تابستان ۱۳۹۲٫ «تحلیل جایگاه خیال و وهم در گسترۀ ادراکات و افعال انسان ازمنظر صدرالمتألهین». حکمت صدرایی. سال اول. شماره دوم.

سجادى، سید جعفر. ۱۳۷۳‌ه‌ش. ‏‏فرهنگ معارف اسلامى‏. تهران‏. انتشارات دانشگاه تهران‏. چاپ سوم‏.

شیرازی، سید رضی. ۱۳۸۷ ه‌ش. درس‌های شرح منظومه حکیم سبزواری. ویرایش و تنظیم ف‌. فنا. تهران. مؤسسه انتشارات حکمت. چاپ دوم.

شیروانی، علی. ۱۳۸۸‌ه‌ش. ‏ترجمه و شرح نهایهًْ الحکمه. قم. بوستان کتاب قم. چاپ نهم.

شیخ الاشراق. ۱۳۷۵ ه‌ش. مجموعه مصنفات شیخ اشراق. تصحیح و مقدمه هانرى کربن و سید حسین نصر و نجفقلى حبیبى‏. تهران. مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى‏. چاپ دوم‏.

صدرالدین شیرازی. محمد ابراهیم. بی‌تا. الحاشیه على الهیات الشفاء. قم‏. انتشارات بیدار.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ. ۱۳۴۰ ه‌ش‏. رساله سه اصل‏. به تصحیح و اهتمام دکتر سید حسین نصر. تهران. دانشگاه علوم معقول و منقول تهران‏.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ.. ۱۳۵۴ ه‌ش. المبدأ و المعاد. به تصحیح سید جلال الدین آشتیانى‏. تهران. انجمن حکمت و فلسفه ایران.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ. ۱۳۶۰ ه‌ش. الف. اسرار الآیات. مقدمه و تصحیح از محمد خواجوى‏. تهران. انجمن حکمت و فلسفه.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ. ۱۳۶۰ ه‌ش. ب. الشواهد الربوبیهًْ فى المناهج السلوکیهًْ. تصحیح و تعلیق از سید جلال الدین آشتیانى‏. مشهد. المرکز الجامعى للنشر. چاپ دوم‏.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ. ۱۳۶۳ ه‌ش. مفاتیح الغیب. مقدمه و تصحیح از محمد خواجوى‏. تهران. مؤسسه تحقیقات فرهنگى‏.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ. ۱۳۶۶ ه‌ش- الف. تفسیر القرآن الکریم. تحقیق محمد خواجوی. قم. انتشارات بیدار. چاپ دوم.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ. ۱۳۶۶ ه‌ش‏- ب. شرح أصول الکافی لصدر المتألهین‏. تهران‏. مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ. ۱۳۷۵ ه‌ش‏. مجموعه رسائل فلسفى صدر المتألهین‏. تهران‏. انتشارات حکمت.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ. ۱۳۸۷ ه‌ش. سه رسائل فلسفى‏. مقدمه و تصحیح و تعلیق از سید جلال الدین آشتیانى قم. دفتر تبلیغات اسلام‏. چاپ سوم.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ. ۱۴۲۲ ه ق . شرح الهدایهًْ الاثیریهًْ. تصحیح از محمد مصطفى فولادکار. بیروت. موسسه التاریخ العربى.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ. ۱۹۸۱ م. الحکمهًْ المتعالیهًْ فى الاسفار العقلیهًْ الاربعهًْ. بیروت. دار احیاء التراث‏. چاپ سوم.

طاهری، اسحاق. ۱۳۸۸‌ه‌ش. نفس و قوای آن از دیدگاه ارسطو. ابن سینا و صدرالمتألهین. قم. بوستان کتاب قم. چاپ دوم.

العامرى، ابو الحسن‏. ۱۳۷۵ ه‌ش. رسائل ابو الحسن عامرى. تهران. مرکز نشر دانشگاهى. ‏

اللوکرى، ابو العباس. ۱۳۷۳ ‏ه‌ش. بیان الحق بضمان الصدق. تهران‏. مؤسسه بین‌المللى اندیشه و تمدن اسلامى‏.

محدّث نورى. ۱۴۰۸‌ه‌ق. مستدرک الوسائل‏. قم. مؤسسه آل‌البیت لإحیاء التراث.

محقق سبزوارى. ۱۳۶۰ ه‌ش. التعلیقات على الشواهد الربوبیهًْ. تصحیح و تعلیق از سید جلال الدین آشتیانى‏. مشهد. المرکز الجامعى للنشر. چاپ دوم.

ـــــــــــــــ. ۱۳۶۹- ۱۳۷۹ ه‌ش. شرح المنظومه. تهران. نشر ناب.

ـــــــــــــــ. ۱۳۸۳ ه‌ش. اسرار الحکم. تصحیح از کریم فیضى. قم. مطبوعات دینى.

مصلح، جواد. ۱۳۸۹ ه‌ش. ترجمه و تفسیر الشواهد الربوبیه. تهران. انتشارات سروش. چاپ پنجم.

هوشنگی، حسین؛ رضائی، مهران. پاییز و زمستان ۱۳۹۱٫ «تحلیل دیدگاه ملاصدرا درباره سعادت در پرتو حرکت جوهری». نامه‌ حکمت(پژوهشنامه فلسفه دین). سال دهم. شماره دوم.

Chalmers, David. 2002. Philosophy of mind: Contemporary and classic reading. Oxford University Press. New York.

Connor, Timothy & Sandis, Constantine. 2011. A Companion to the Philosophy of Action – Blackwell Companions to Philosophy. a John & Sons Ltd Publiciation.

Kim, Jaeg Won. 1996. Mind in physical world. Westview Press. March.