قربان‌علی فکرت

دانش‌پژوه مقطع دکتری جامعه‌شناسی، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، قم، ایران

qa.fekrat@gmail.com

چکیده

جامعه‌شناسی از همان بدو تأسیس با معضل تکثر نگرشی و روشی پیوند خورده است؛ کنت و دورکیم و تا حدودی اسپنسر پدیده‌های اجتماعی را بسان پدیده‌های طبیعی می‌پنداشتند و ازهمین‌رو روش‌های پذیرفته‌شده در علوم طبیعی را برای مطالعه پدیده‌های اجتماعی تجویز می‌کردند و تبیین و مهار و پیش‌بینی را به‌یکسان هدف آن دو در نظر می‌گرفتند؛ درحالی‌که زیمل و وبر برداشت متفاوتی از پدیده‌های اجتماعی و به تعبیر دیگر موضوع جامعه‌شناسی داشتند و هم از‌این‌رو روش و نیز اهداف متفاوت برای علوم اجتماعی تعریف کردند. به موازات گذشت زمان، تکثر پارادایمی در جامعه‌شناسی جنبه پروبلماتیک به خود گرفت و برخی از جامعه‌شناسان بزرگ را وادار به واکنش کرد. در نوشتار فرارو، نخست به چگونگی و چرایی تکثر پارادایم‌ها در جامعه‌شناسی پرداخته شده و دو نمونه از بنیانی‌ترین دوگانگی‌های جامعه‌شناسی را به بحث گرفته‌ایم. سپس چند دسته از مهم‌ترین و به‌روزترین واکنش‌های انجام‌شده را که سعی در فراروی از این دوگانگی‌ها و شکاف‌ها دارند بررسی کرده‌ایم. درنهایت، ضمن ارزیابی گذرا از مساعی فوق و نشان دادن پاره‌ای از محدودیت‌ها و کاستی‌های هر کدام، به نوعی تلاش نظری نوصدرایی در جهت حل شکاف محوری در علوم اجتماعی – ساختار و عاملیت- و مفهوم‌سازی متفاوت از جامعه اشاره کرده‌ایم.

کلیدواژگان: تکثر پارادایمی، نظریه‌ های جامعه‌ شناسی، عاملیت و ساختار، تفسیر و اثبات، رویکرد تلفیقی، رویکرد نو صدرایی.

منابع

1. اباذری، یوسف (۱۳۷۷). خرد جامعه‌شناسی. تهران: طرح نو.
2. ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمد (۱۳۴۷). مقدمه. ج۱٫ ترجمه: پروین گنابادی. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
3. استونز، راب (۱۳۸۱). متفکران بزرگ جامعه‌شناسی. ترجمه: مهرداد میردامادی. تهران: نشر مرکز. چاپ دوم.
4. اسکیدمور، ویلیام (۱۳۸۵). تفکر نظری در جامعه‌شناسی. ترجمه: علی‌محمد حاضری [و دیگران]. تهران: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
5. پارسانیا، حمید (۱۳۹۰). روش‌شناسی انتقادی حکمت صدرایی قم: کتاب فردا.
6. پارسانیا، حمید (۱۳۹۲). جهان‌های اجتماعی. قم: کتاب فردا. چاپ دوم.
7. پوپر، کارل (۱۳۷۹). اسطوره چارچوب: در دفاع از علم و عقلانیت. ترجمه: علی پایا. تهران: طرح نو.
8. پیوزی، مایکل (۱۳۷۸). هابرماس. ترجمه: احمد تدین. تهران: هرمس.
9. جلایی‌پور، حمیدرضا، و محمدی، جمال (۱۳۸۸). نظریه‌های متأخر جامعه‌شناسی. تهران: نشر نی. چاپ دوم.
10. جنکینز، ریچارد (۱۳۸۵). پیر بوردیو. ترجمه: لیلا جوافشانی و حسن چاوشیان. تهران: نشر نی.
11. چالمرز، آلن اف. (۱۳۸۵). چیستی علم: درآمدی بر مکاتب علم‌شناسی فلسفی. ترجمه: سعید زیباکلام. تهران: سمت. چاپ هفتم.
12. خراسانی، محمدکاظم (۱۴۲۰). کفایه الاصول. قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
13. فی، برایان (۱۳۸۶). فلسفه امروزین علوم اجتماعی. ترجمه: خشایار دیهیمی. تهران: طرح نو. چاپ سوم.
14. کرایب، یان (۱۳۸۶). نظریه اجتماعی کلاسیک. ترجمه: شهناز مسمی‌پرست. تهران: نشر آگه. چاپ چهارم.
15. کرایب، یان، و بنتون، تد (۱۳۸۹). فلسفه علوم اجتماعی: بنیادهای فلسفی تفکر اجتماعی. ترجمه: شهناز مسمی‌پرست و محمود متحد. تهران: نشر آگه. چاپ سوم.
16. کرایب، یان (۱۳۷۸). نظریه اجتماعی مدرن: از پارسونز تا هابرماس. ترجمه: شهناز مسمی‌پرست. تهران: نشر آگه.
17. کسل، فیلیپ (۱۳۸۷). چکیده آثار آنتونی گیدنز. ترجمه: حسن چاوشیان. تهران: ققنوس.
18. مصباح یزدی، محمدتقی (۱۳۶۸). جامعه و تاریخ از دیدگاه قرآن. تهران: مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی.
19. مطهری، مرتضی (۱۳۷۵). جامعه و تاریخ. تهران: صدرا. چاپ هشتم.
20. نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد (۱۳۵۶). اخلاق ناصری. تهران: نشر طوس.
21. Bourdieu, Pierre (1990). The Logic of Practice. Trans by Richard Nice. Stanford, CA: Stanford University Press.
22. Durkheim, E. (1982). The Rules of sociological Method. edited with an introduction by Steven Lukes. translated by W. D. Halls. 1st American edition. New York: The Free Press.
23. Giddens, (2009). Sociology. 6^th edition. Polity Press.
24. Outhwaite, (2000-2003). ??? in The Blackwell Companion to Major Contemporary Social Theorists, ed. by G. Ritzer, Blackwell, Publishing. p. 228.