دکترسیدصدرالدین موسوی

(عضو هیأت علمی پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی)

مسعود درودی

(کارشناسی ارشد علوم سیاسی)

چکیده :

بومی­ سازی علوم انسانی چندی است یه یکی از رویکردها  و دغدغه­ی اندیشمندان جوامع غیرغربی در حوزه آکادمیک تبدیل شده است. جوامع غیرغربی درصددند از رهگذر بومی­سازی به تولید نظریات و اندیشه­هایی در علوم انسانی دست یابند که به فراخور مسائل و مشکلات نظری و عملی آن جامعه و کشور باشد. از طرفی مطالعات پسا­استعماری یکی از حوزه­های مطالعاتی جدید درباره­ی مسائل کشورهای غیر غربی و فرهنگ آنهاست. این نگرش انتقادی در تعریفی اجمالی به مجموعه­ای از رهیافت­های نظری اشاره دارد که با تاکید بر پیامدهای استعمارگران به تحلیل گفتمان استعماری می­پردازد. ازجهتی نقد پسااستعماری درپی فهم موقعیت کنونی ازطریق بازاندیشی، واکاوی وتحلیل انتقادی تاریخ استعماری گذشته است به تاریخ، که بیش از آن­که درباره­ی هند، آفریقا وآمریکای لاتین، خاورمیانه واروپا باشد دربرگیرنده­ی خیال پروری­ها، سرهم­بندی­ها ودریافت­های یک­جانبه­ی غربی درمورد «غرب » و«شرق» است. نظریه و نقد پسااستعماری در قالب مطالعات پسااستعماری بیش از هر چیز به تحلیل گفتمان استعماری و به چالش کشیدن سوژه­ی امپریالیستی و هژمونی انسان غربی مربوط می­شود. از طرفی دیگر از جمله تأکیدات مطالعات پسااستعماری، تأکید بر علم بومی در برابر علم استعماری است که به مثابه ابزار مهمی در جهت سیاست­های استعماری در طول تاریخ استعمارگری به حساب می­آمده است. حال با  توجه به این مقدمه کوتاه در باب مطالعات پسااستعماری، تلاش ما در این مقاله این خواهد بود تا نشان دهیم که در چارچوب این مطالعات می­توان به علم بومی- اسلامی دست یافت. علمی که ساختارشکنی و واسازی از علم غربی، یکی از ابزار توسعه و گسترش آن محسوب می­شود. لذا با توجه به این امر می­توان بر مطالعات پسااستعماری به منزله­ی یکی از زمینه­های تئوریک علم بومی-اسلامی در جمهوری اسلامی ایران تکیه کرد.

واژگان کلیدی : مطالعات پسااستعماری، بومی­سازی، علم بومی، علم غربی، ساختارشکنی و واسازی

*این مقاله با هماهنگی کنگره بین المللی علوم انسانی اسلامی در شماره هفتادم فصلنامه روش شناسی علوم انسانی حوزه و دانشگاه منتشر شده است.

فهرست منابع :

• ترنر، جاناتان (۱۳۸۴) : شرق­شناسی، پست­مدرنیسم و جهانی­شدن، ترجمه: محمدعلی­محمدی، تهران : یادآوران
• شاهمیری، آزاده (۱۳۸۹) : نظریه و نقد پسااستعماری، چاپ اول، تهران : نشر علمی
• کریمی، جلیل (۱۳۸۶) : «مقدمه­ای بر مطالعات پسااستعماری»، مجله زریبار، شماره ۶۳
• کریمی، جلیل (۱۳۸۸) : « اندیشه انتقادی پسااستعماری» در درآمدی بر علوم انسانی انتقادی به اهتمام مسعود آریایی­نیا، تهران : پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم و تحقیقات
• بوین،علی، رطانسی،علی (۱۳۸۰) : «پست مدرنیسم و جامعه: نظریه و سیاست پست­مدرنیسم»، در : پست مدرنیته و پست مدرنیسم؛ تعاریف،نظریه­ها و کاربست­ها، ترجمه و تدوین: حسینعلی نوذری، تهران : نقش جهان
• ساعی، احمد (۱۳۸۵) : « مقدمه­ای بر نقد و نظریه پسااستعماری»، فصلنامه سیاست دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، شماره ۷۳، پاییز
• گاندی، لیلا (۱۳۸۸) : پسااستعمارگرایی، ترجمه: مریم عالم­زاده و همایون کاکاسلطانی، چاپ اول، تهران : پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی
• میلز، سارا (۱۳۸۸) : گفتمان، ترجمه: فتاح محمدی، چاپ دوم، زنجان : نشر هزاره سوم
• قاسمی، محمدعلی (۱۳۸۸) : « پسااستعمارگرایی و امکان تأسیس علوم انسانی غیرغربی» در درآمدی بر علوم انسانی انتقادی به اهتمام مسعود آریایی­نیا، تهران : پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم و تحقیقات
• جیمسون، فردریک (۱۳۸۹) : پست مدرنیسم: منطق فرهنگی سرمایه­داری متأخر، مترجمان: مجید محمدی، فاطمه گیوه­چیان، فرهنگ رجایی، تهران : نشر هرمس
• هایدگر، مارتین (۱۳۷۵) : «عصر تصویر جهان»،ترجمه: یوسف اباذری، ارغنون، شماره ۱۱ و ۱۲، پاییز و زمستان
• هایدگر، مارتین (۱۳۸۱) : « نامه درباره­ی انسان­گرایی»ترجمه : عبدالکریم رشیدیان، در لارنس کهون (ویراستار) متون برگزیده از مدرنیسم تا پست مدرنیسم، ویراستار فارسی: عبدالکریم رشیدیان، تهران : نشر نی
• درودی، مسعود ( ۱۳۹۰) : مفهوم «استعمار» در گفتمان سیاسی امام خمینی(س) براساس رویکرد پسااستعماری، پایان نامه کارشناسی ارشد علوم سیاسی، تهران: پژوهشکده امام خمینی(س) و انقلاب اسلامی

منابع انگلیسی :

• Ashcroft, Bill, Gareth,Griffith, and Helen Tiffin (2007) : Post-colonial Studies ; The Key Concepts, London : Routledge 2 Edition
• Ashcroft, Bill, Gareth,Griffith, and Helen Tiffin (1989) : The Empire Writes Back : Theory and Practice in Postcolonial Literature, London: Routledge
• K.A (1990) : In My Father House : Africa in the Philosophy of culture, Methuen, London
• Bhabha, Homi (2004) : The Location of Culture, London : Routledge Classics
• Chakrabarty, D (1992) : ‘Postcolonialty and the artifice of history : Who Speak for “Indian Pasts?” , Representation, Vol.37
• Deleuze, G & Guartari, F (1986) : Kafka: Toward a Minor Literature, trans. Dana Polan, University of Minnesota Press, Minneapolis
• Foucault, M (1977) : Language, Counter-Memory, Practice : Selected Essays and Interviews by Michel Foucault, ed. Donald F. Bouchard. Cornell University Press, Ithaca
• Foucault, M ( 1980) : power/knowledge : Selected Interviews and Other Writings 1972-1977, ed. Cohn Gordon, Harvester Press, Hertfordshire
• Habermas, J (1972) : Knowledge and Human Intereste,trans. Jeremy J.Shapiro, Heinemann, London
• McLeod, John (2007) : The Routledge Companion to Postcolonial Staudies, London: Routledge
• Fanon,F (1989) : Black Skin, White Masks , trans: Charles Lam Markmann, Grove Press, NewYork
• O`Hanlon, R & Washbrook, D (2002) : “ After Orientalism : Culture, Criticism, and Politics in the Third world” , Postcolonialism : Critical  Concepts in Literary and Cultural Studies, London and NewYork , Routled
• Partha Nath Mukherji & Chandan Sengupla (eds) (2004) : Indigeneity and Universality in Social Science : A South Asian Response. New Delhi : Sage Publication
• Syed Farid Alatas (1996) : “ The Theme of Relevance In the Third World Human Science” . Singapore Journal Geography, Vol.16 Issue 2
• Syed Farid Alatas (2000) : Academic in Social Science : Reflection on India Malaysia, American Studies International, june 2000, Vol XXXVIII, No.2,
• Syed Farid Alatas (2003) : Dependency and The Global Division Of Labour in the Social Science. Current Sociology. Vol.51, No.6
• Frow,J (1990) : ‘ The Social production of knowledge and the Discipline of English’, Meanjin, Vol.29, No.2