به گزارش دبیرخانه دائمی کنگره بین المللی علوم انسانی اسلامی، دکتر عطاءالله رفیعی ، دبیر علمی کنگره ، در مراسم اختتامیه چهارمین کنگره بین المللی علوم انسانی اسلامی و سومین دوره جایزه جهانی علوم انسانی اسلامی، که ۴ آبان ماه در مدرسه امام کاظم (ع) قم برگزار شد.گفت : نظریات علوم انسانی بر مفروضاتی استوار است که می توانند از سوی مکاتب فلسفی مختلف توضیحات متفاوت پیدا کنند .
متن سخنرانی دکتر عطاءالله رفیعی ، به این شرح است :
بسم الله الرحمن الرحیم
مقدم همه میهمانان ارجمند، اساتید و پژوهشگران حوزه و دانشگاه و همه دغدغه مندان تولید اندیشه نوین اسلامی را در این محفل علمی و معنوی گرامی می دارم. از همگان به ویژه از همه محققانی که در طول این دوره بیش از پنج ساله در تکون این جریان علمی نقش ایفا نمودند و نیز از همه مراکز علمی حوزوی و دانشگاهی سپاسگذاریم. بسیار متأسف شدیم که از توفیق استفاده از محضر مرجع عالیقدر شیعه حضرت آیت الله العظمی سبحانی دامت برکاته به دلیل فوت همشیره معظم له محروم شدیم. از خدای بزرگ غفران و علو درجات برای آن مرحومه و صبر و اجر را برای خانواده محترم ،به ویژه حضرت آیت الله سبحانی طلب میکنیم. هرچند قرئت پیام معظم له توسط برادر عزیز ما محقق گرانمایه جناب آقای دکتر محمدرضائی تا حدودی جبران مافات خواهد بود. اما پیداست که حضور و افاده معظم له در این محضر ارزشمند آثار بی جایگزین را در پیشبرد روند تکاملی این حرکت بر جای می گذاشت.
کنگره چهارم را در حالی برگذار می کنیم که مجموعه مقالات کنگره اول در قالب ۵ جلد که حاوی۹۰ مقاله تایید شده از میان ۶۳۸ چکیده مقاله و مقاله و مجموعه مقالات کنگره دوم در قالب۷ جلد حاوی ۱۱۱ مقاله تأیید شده از میان ۵۴۲ چکیده مقاله و مقاله رسیده و نیز مجموع مقالات کنگره سوم که حاوی ۹۷ مقاله تأیید شده در قالب ۶ جلد از میان ۵۶۹ چکیده مقاله و مقاله رسیده منتشر شده است.
در کنار این کار بزرگ مقالات برگزیده و در حقیقت در سطحی بالاتر در طی چند شماره مجله تحقیقات بنیادین و تحقیقات کاربردی علوم انسانی منتشر شده و می شود. تا کنون دو جلد کتاب نظریه ، با یک فرایند داوری سخت و با برگزاری نشست های علمی متعدد در عالی ترین سطح تولید علم در فضای علوم انسانی اسلامی منتشر شده است.
ماهیت این نهاد و جریان علمی با یک روند تکاملی و طبیعی در حال رشد است. کنگره چهارم در حالی برگزار می شود که مطالعات انجام شده نشان می دهد که سهم اساتید حوزه ها و اعضاء هیئت علمی دانشگاه ها و سهم مقالات نظریه پردازانه در کل کار رو به افزایش است. ارتباط ما با جا معه علمی نهادینه شده است به نحوی که به تدریج به تبلیغات متعارف، کمتر وابسته است. با توجه به آنچه که عرض شد و آنچه که به دلیل ضیق وقت از آن گذشتم؛
برای کنگره پنجم علاوه بر تداوم فرایند قبلی فعلا انجام اموری ضروری به نظر می رسد. کار نخست شناسایی و مدیریت و کمک به نقش آفرینی جوانترهای علمی دراین عرصه است. به این منظور با مدد خدای بزرگ به دنبال تحقق و تاسیس مجمع جوانان نخبه علمی در قلمرو علوم انسانی اسلامی خواهیم بود.
در اتباطات بین المللی با خلاء دردناک عدم تبدیل و ترجمه دستاوردهای علوم انسانی اسلامی برای جهان علم و جهان اسلام روبه رو هستیم. برهمین اساس ضمن تداوم ارتباط علمی متقابل با خارج از ایران در آینده نزدیک و با لطف خدای بزرگ مجله ی Islamic humanities را منتشر خواهیم کرد.
البته همچنان فرایند نظریه پردازی را در قالب کتاب نظریه و نشست های مجمع اساتید برجسته علوم انسانی اسلامی و ارتباط با پیش کسوتان این حوزه علمی ادامه خواهیم داد. از نظر شورای سیاست گذاری علمی کنگره باید محتوای کار ما به سوی حل مسائل جامعه مبتنی بر مبانی معارف اسلامی جهت گیری شود.
از آن سو که این محفل علمی در فضای حوزه علمیه قم برگزار شده است برای توجه بیشتر همه ی حوزویان فرصت را غنیمت میشمارم و نکاتی را به صراحت در قلمرو مناسبات علوم انسانی و علوم حوزوی به استحضار می رسانم:
باید باور کنیم که علوم انسانی متعارف از محصولات پر قدرت دوران جدید حیات غرب است که از سوی انسان عالم غربی جدید برای تبیین واقعیت انسان عامل غربی جدید تولید شده است .بنا براین جامعه شناسی و اقتصاد و سایر علوم انسانی گزارشی است از تحقق فلسفه زندگی غربی در عینیت و واقعیت زندگی انسان غربی.
این مبنا دستاوردهای علوم انسانی تداوم اجتماعی فلسفه زندگی غربی را نمایان ساخته است. هم اکنون علوم انسانی متعارف به مثابه فلسفه، دین و ایدئولوژی ایفای نقش میکند. راه حل اساسی این مشکل تولید علوم انسانی مبتنی بر مبانی و معارف قرآن کریم است اما با این همه درسهای فراوانی برای آموختن ما از تجربه غرب وجود دارد. این درس ها زمانی برای ما مفیدند که ما نخواهیم همیشه شاگرد بمانیم. اما حوزویان چگونه می توانند برای رهیدن از محدودیت های علوم انسانی و استفاده از قابلیت های آن نقش ایفا کنند؟
نظریات علوم انسانی بر مفروضاتی استوار است که می توانند از سوی مکاتب فلسفی مختلف توضیحات متفاوت پیدا کنند . فلسفه اسلامی به ویژه حکمت صدرایی به دلیل آنکه محتوای آن بر مدار صیرورت انسانی تدوین شده باید برای تحقق این منظور فراوری شود.
از سوی دیگر از آن رو که موضوع علوم انسانی تبیین واقعیت کنش انسانی است، فرضیات آن با صورت بندی دنیای درونی کنشگر شکل می گیرد. با این رویکرد علاوه بر فلسفه اسلامی علم اخلاق اسلامی از ظرفیت بالایی برای صورت بندی دنیای ذهنی کنشگربرخوردار است.
این مطالب را از زبان کسی میشنوید که علاوه بر تحصیلات حوزوی با تجربه ی تحصیل و تدریس در رشته ی اقتصاد و تجربه ی مدیریتی در این زمینه تمام ذهن و زندگی اش مصروف مطالعه و تفکر در همین بستر علمی است.
ظرفیت بی بدیلی در فلسفه ی اسلامی و علم اخلاق اسلامی برای نظریه پردازی در این حوزه ی علمی وجود دارد.
علوم انسانی مبتنی بر مبانی قرآنی و دانش های فلسفی و کلامی می توانند بستر و زمینه ی مناسبی را برای نظریه پردازی فقهی فرآهم آورند بعلاوه علوم انسانی عرف و متعارف واقعیت زندگی اجتماعی را در اختیار تفقه واقع نگر و مسئول در برابر جامعه قرار خواهد داد. ضمن آنکه آثار و پیامدهای تحقق عملی احکام فقهی با روشهای علوم انسانی و اجتماعی نمایان خواهند شد.
آثار و نتایجی که ممکن است در صورت اطلاع از آن در ماهیت نظریات فقهی اثرگذار باشند. البته از آن سو که بخش عظیمی از نظام اعتباریات فرد و جامعه اسلامی را فقه و اخلاق اسلامی می سازند، مدل سازی کنش انسانی در جوامع اسلامی با مفروض انگاری آموزه های اخلاقی و فقهی برای آنانکه فقط به دنبال علم بومی هستند نیز باید مورد توجه باشد. اما و در هر صورت تولید علوم انسانی مبتنی بر مبانی و معارف قرآن کریم و درترابط با دانش های متعارف حوزوی راهی است که در این دوره حیات اسلام و انسان و با استفاده از فرصت بی نظیر نظام مقدس جمهوری اسلامی و برای کمک به آن ضروتی اجتناب ناپذیر است.
نشست اصلی کنگره چهارم با مشارکت حدود ۴۰ مرکز علمی حوزوی و دانشگاهی روز سه شنبه ی گذشته با ارائه حدود هشتاد مقاله از میان ۴۷۳ چکیده مقاله و مقاله ی رسیده و نیز مقالات نظریه پردازانه و با حضور پرشور و شکوه دانشگاهیان و حوزویان برگزار شد. در این نشست ارزشمند که به عنوان آیین اختتامیه چهارمین کنگره بین المللی علوم انسانی اسلامی است، سومین جایزه جهانی علوم انسانی اسلامی به سه تن از شخصیت هائی که دارای تجربه علمی و عملی طولانی و برجسته در این حوزه ی علمی بوده اند تقدیم می شود:
* دانشمند محترم جناب حجت الاسلام و المسلمین پارسانیا که از چهره های شاخص علمی و با وجهه غالب فلسفی در دوران معاصر ما هستند به دلیل تلاش گسترده علمی برای تداوم فلسفه اسلامی در قلمرو زندگی اجتماعی و نظریه پردازی با محوریت فلسفه علوم انسانی اسلامی البته با اهتمام به جامعه شناسی ؛
* استاد بزرگوار ما جناب آقای دکتر حسن سبحانی به دلیل پیش کسوتی، تربیت شاگرد، تلاش برای اثرگذاری در فرایند اداره کشور و تولید دانش با محوریت اقتصاد اسلامی ؛
*دانشمند گرانمایه جناب حجت الاسلام والمسلمین خسروپناه به دلیل تولید دانش و نظریه پردازی در قلمرو فلسفه و روش شناسی علوم انسانی اسلامی.
البته این مراسم مقصود دیگری هم دارد. علاوه بر این موارد این مراسم به عنوان نکوداشت و تکریمی است از پروفسور طه عبدالرحمن که دارای دستاورد های ارزشمند علمی در قلمرو اسلام و علم با نگاه انتقادی به تجربه غربی مناسبات علم و دین است. طه عبدالرحمن اندیشمند برجسته مراکشی است که توسط مترجم آثار وی به فارسی در ادامه ی این نشست به نحو مبسوط تری معرفی خواهد شد.
هدف عمده اعطای جایزه علاوه بر تکریم و تجلیل بزرگان علمی نشان دادن قله های توفیق به جوانترهای علمی است.
ما به یاری خدای بزرگ و با تاسی از همه ی آنانکه در راه پر بهجت شکل گیری تمدن نوین اسلامی تا پای جان می ایستند که آخرین آن شهید سرافراز اسلام شهید حججی بود در این مسیر و مقصد نورانی تلاش خواهیم کرد.
امروز برای ما همزمان پایان یک دوره کاری و آغاز یک دوره کاری دیگر است چنانکه خدای متعال به حبیب و محبوبش فرمود: فاذا فرغت فانصب
والسلام علیکم و رحمه الله و برکاته