بشیر اسلامیان

کارشناسی ارشد روان‌شناسی اسلامی گرایش روان‌شناسی مثبت‌گرا، دانشگاه قرآن و حدیث. قم. ایران.

bashireslamian@yahoo.com

مسعود آذربایجانی

استادتمام گروه روان‌شناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه. قم. ایران.

mazarbayejani110@yahoo.com

حمید رفیعی هنر

استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی. قم. ایران.

hamidrafii2@gmail.com

چکیده

هدف این پژوهش ساخت و اعتباریابی مقیاس شجاعت براساس منابع اسلامی است. این تحقیق ازلحاظ رویکرد روشی، آمیخته (کیفی و کمّی) است. بدین منظور از دو روش تحلیل مفهومی‌ـ‌محتوایی و زمینه‌یابی استفاده شده‌ است. در روش تحلیل مفهومی‌ـ‌محتوایی با مراجعه به روایات معصومین، چهار مؤلفه (قوت، پایداری، اقدام، شناخت عقلانی) و ۲۹ نشانه برای شجاعت استخراج شد. در مرحلۀ بعد مؤلفه‌ها و نشانه‌ها به همراه مستندات آن در اختیار کارشناسان قرار گرفت و بعد از اعمال نظر آن‌ها، برای موارد تأییدشده گویه‌هایی طراحی شد. در مرحلۀ آخر، بعد از نظرخواهی از کارشناسان دربارۀ مناسب‌بودن یا نبودن گویه‌ها و ضرورت یا عدم ضرورت هر‌یک از گویه‌ها، مقیاسی با ۴۵ گویۀ تأییدشده آماده شد. در مرحلۀ پیمایشی، مقیاس آماده‌شده، بعد از اجرای مقدماتی بر روی ۵۰ نمونه و انجام تحلیل‌های آماری روی داده‌ها آمادۀ پیمایش اصلی شد. در پیمایش اصلی داده‌های حاصل از اجرای مقیاس بر روی ۲۲۵ دانشجوی دانشگاه شهید رجایی و طلاب حوزۀ علمیۀ قم (مدرسۀ علمیۀ معصومیه، مؤسسۀ امام خمینی و مرکز جامع علوم اسلامی) استخراج شد و روایی و اعتبار مقیاس بررسی شد. برای بررسی روایی محتوایی از نظر کارشناسان، برای بررسی روایی ملاکی از مقیاس شجاعت اخلاقی سِکِرکا و برای بررسی روایی سازه از روش تحلیل عاملی استفاده شد. در زمینۀ روایی محتوایی سه مؤلفه از چهار مؤلفۀ اصلی شجاعت تأیید شد.

همچنین، کارشناسان هر ۲۹ نشانۀ شجاعت را پذیرفتند و درنهایت، از بین ۸۷ گویه، ۴۵ گویه برای اجرای مقیاس پذیرش شد. در ارتباط با روایی ملاکی نیز مقیاس شجاعت اسلامی با مقیاس شجاعت اخلاقی سکرکا از همبستگی مثبت و معناداری (۶۳۷/۰r=) برخوردار است. دربارۀ روایی سازه هم سه گویه که دارای بار عاملی کمتر از ۳/۰ بود، حذف شد و بر روی ۴۲ گویۀ باقیمانده، تحلیل عاملی صورت گرفت که بعد از انجام تحلیل عاملی، چهار عامل شناسایی شد که عبارت‌اند از: «جوانمردی (مروت)، ایستادگی، اقدام عقلانی و سعۀ‌صدر». نتایج نشان داد که مقیاس شجاعت براساس منابع اسلامی از روایی و اعتبار مطلوب برای فعالیت‌های پژوهشی برخوردار است.

کلیدواژه‌ها:

مقیاس، شجاعت، مقیاس شجاعت، روان‌شناسی اسلامی، روان‌شناسی مثبت‌نگر، شجاعت اخلاقی، منابع اسلامی.

کتابنامه

آقا جمال خوانسارى، محمدبن حسین.‏ ۱۳۶۶٫ شرح آقا جمال خوانسارى بر غررالحکم و دررالکلم‏. تهران: دانشگاه تهران. چاپ چهارم.

ابن بابویه، محمد بن على. ۱۳۶۲٫ صفات الشیعه. تهران: اعلمی.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‌. ۱۳۹۵ق. کمال الدین و تمام النعمه. تهران: اسلامیه. چاپ دوم.

ابن حیون، نعمان‌بن محمد مغربی. ۱۳۸۵ق. دعائم الاسلام. قم: مؤسسۀ آل البیت. چاپ دوم.

ابن شعبه حرانى، حسن‌بن على. ۱۴۰۴٫ تحف‌العقول عن آل الرسول صلى‌الله علیه و آله. قم: جامعۀ مدرسین. چاپ دوم.

اختری، عباسعلی. ۱۳۸۶٫ محمّد بر قلّه‌های فضائل. تهران: بین‌الملل.

اسلامیان، بشیر. ۱۳۹۷٫ «ساخت، اعتباریابی و رواسازی مقیاس شجاعت براساس منابع اسلامی». پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. قم: دانشگاه قرآن و حدیث.

ایزوتسو، توشیهیکو. ۱۳۷۸٫ مفاهیم اخلاقی‌ـ‌دینی در قرآن مجید. ترجمۀ فریدون بدره‌ای. تهران: نشر و پژوهش فرزان روز.

پسندیده، عباس. ۱۳۸۴٫ «درآمدی بر نقش حدیث در ساخت مقیاس‌های دینی». گزیده مقالات همایش مبانی نظری و روان‌سنجی مقیاس‌های دینی. صص ۹۸ـ۷۹٫ قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.

تمیمى آمدى، عبد الواحدبن محمد. ۱۳۶۶ش.تصنیف غرر الحکم و درر الکلم‏. قم: دفتر تبلیغات.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‌. ۱۴۱۰ق. غررالحکم و دررالکلم. قم: دارالکتاب الاسلامی. چاپ دوم.

تهرانی، مجتبی. ۱۳۹۵٫ اخلاق الهی؛ مباحث قوه غضبیه(فضائل). قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.

حرعاملی، محمدبن حسن. ۱۴۲۵ق. اثبات الهداه بالنصوص و المعجزات. بیروت: اعلمی.

حسینی، سید مرتضی. ۱۳۸۵٫ اخلاق تبلیغ در سیره رسول‌الله. قم: مرکز جهانی علوم اسلامی. چاپ دوم.

حلوانی، حسین‌بن محمد بن حسن بن نصر. ۱۴۰۸ق. نزهه الناظر و تنبیه الخاطر. قم: مدرسه الامام المهدی.

خشوعی، مهدیه سادات. ۱۳۹۳٫ «نقش فضیلت سازمانی و رفتار شهروندی سازمانی در شجاعت اخلاقی حرفه‌ای». فصلنامۀ فرایند مدیریت توسعه. تابستان۹۳٫ شمارۀ ۲٫ پیاپی ۸۸٫

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ. ۱۳۹۳٫ «ویژگی‌های روان‌سنجی مقیاس شجاعت اخلاقی حرفه‌ای و سنجش آن با توجه به ویژگی‌های جمعیت‌شناختی» .فصلنامۀ مشاوره شغلی و سازمانی. پاییز۹۳٫ شماره ۲۰٫

دلشاد تهرانی، مصطفی. ۱۳۸۵٫ طایر فرّخ پی(کمالات انسانی در نهج‌البلاغه). قم: معارف.

دیلمی همذانی، شیرویه. ۱۴۰۶ق. الفردوس بمأثور الخطاب. بیروت: دارالکتب العلمیه.

دیلمى، حسن‌بن محمد. ۱۴۰۸ق. أعلام الدین فی صفات المؤمنین‏. قم: مؤسسۀ آل البیت علیهم‌السلام.

راوندی کاشانی، فضل الله بن علی. بی‌تا. النوادر. قم: دارالکتاب.

رضاخانی، ضیاءالدین. ۱۳۹۳٫ پرسشنامه شجاعت. تهران: مؤسسه تحقیقاتی علوم رفتاری سینا(روان تجهیز).

رضایی بهسودی، محمد کبیر. ۱۳۹۱٫ والاترین خصال. قم: دارالتفسیر.

رفیعی هنر، حمید. ۱۳۹۷٫ «الگوی درمانی خودنظم‌جویی برای افسردگی براساس منابع اسلامی: تدوین مدل مفهومی و طرح‌نمای درمان و مطالعۀ امکان‌سنجی و نتایج اولیۀ آن». رسالۀ دکتری. چاپ نشده. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).

ری شهری، محمد. ۱۳۹۲٫ منتخب میزان الحکمه. قم: دارالحدیث. چاپ یازدهم.

سرمد، زهره؛ بازرگان، عباس؛ حجازی، الهه. ۱۳۸۵٫ روش‌های تحقیق در علوم رفتاری. تهران: آگاه.

شجاعی، محمدصادق. ۱۳۹۶٫ شخصیت از دیدگاه صفات. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.

شریف الرضی، محمدبن حسین. ۱۴۲۲ق. المجازات النبویه. قم: دارالحدیث.

صدرالسادات، سید جلال؛ مینایی، اصغر. ۱۳۸۰٫ راهنمای آسان تحلیل عاملی. تهران: سمت.

طاهریان، محمدطاهر. ۱۳۳۶٫ «شجاعت، سخا، عفو و اغماض و دیگر صفات فاضله ازنظر قرآن مجید». پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. تهران: دانشگاه تهران.

طبرسی، حسن‌بن فضل. ۱۴۱۲ق. مکارم الأخلاق. قم: الشریف الرضی. چاپ چهارم.

طبرسى، على‌بن حسن. ۱۳۸۵ق. مشکاه الأنوار فی غرر الأخبار. نجف: المکتبه الحیدریه. چاپ دوم.

طبری آملی، عماد الدین أبی جعفر محمد بن أبی القاسم. ۱۳۸۳ق. ‏بشاره المصطفى لشیعه المرتضى. نجف: المکتبه الحیدریه. چاپ دوم.

علیپور، مهدی؛ حسنی، سیدحمیدرضا. ۱۳۹۴٫ پارادایم اجتهادی دانش دینی(پاد). قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.

قمی، عباس. ۱۴۱۴٫ سفینه البحار. قم: اسوه.

کومبز، جرالد؛ دانیل، لو. ۱۳۸۷. «پژوهش فلسفی: تحلیل مفهومی». ترجمۀ خسرو باقری. روش‌شناسی مطالعات برنامۀ درسی. ادموند سی شورت. ترجمۀ دکتر محمود مهرمحمدی و همکاران. تهران: سمت و وزارت آموزش و پرورش (پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش).

مارنات، گری گراث. ۱۳۷۹٫ راهنمای سنجش روانی؛ برای روان‌شناسان بالینی، مشاوران و روان‌پزشکان. جلد ۱٫ ترجمۀ حسن پاشاشریفی و محمدرضا نیکخو. تهران: سخن.

مجلسى، محمدباقر بن محمدتقى‏.۱۳۷۹٫ احتجاجات( ترجمه جلد ۹ بحار الأنوار). تهران: اسلامیه.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‌. ۱۴۰۳ق. بحارالأنوارالجامعه لدرر أخبار الأئمه الأطهار. بیروت: دار إحیاء التراث العربی‏. چاپ دوم.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‌ـــــــ. ۱۴۰۴ق. مرآه العقول فی شرح أخبار آل الرسول‏. تهران: دارالکتب الاسلامیه. چاپ دوم.

محمدزاده، راضیه. ۱۳۸۸٫ پرورش فرزندی شجاع. تهران: منیر.

محمدی اشتهاردی، محمد؛ عبدوس، محمدتقی. ۱۳۷۵٫ بیست‌و‌پنج اصل از اصول اخلاقی امامان. قم: دفتر تبلیغات اسلامی. چاپ سوم.

محمدی، عبدالرضا؛ اسلامی نصرت‌آبادی، حمید؛ میرجلیلی، محمد حسیم. ۱۳۸۸٫ «بررسی عوامل مؤثر بر شجاعت دانشجویان دانشگاه امام علی و راهکارهای ارتقای آن». فصلنامۀ مدیریت نظامی. شمارۀ ۳۶٫

مسعودی، عبدالهادی. ۱۳۹۲٫ روش فهم حدیث. تهران: سمت.

مظاهری، حسین. ۱۳۸۳٫ کاوشی نو در اخلاق اسلامی. ترجمۀ محمود ابوالقاسمی. تهران: مؤسسۀ نشر و تحقیقات ذکر. چاپ دوم.

مفید، محمدبن محمد. ۱۴۱۳ق. الأمالی. قم: کنگرۀ شیخ مفید.

مکارم شیرازی، ناصر. ۱۳۷۸٫ اخلاق در قرآن. قم: مدرسۀ امام علی‌بن ابی طالب.

مگیار موئی، جینا ال. ۱۳۹۱٫ فنون روان‌شناسی مثبت‌گرا. ترجمۀ فرید براتی سده. تهران: رشد.

نیلی‌پور، مهدی. ۱۳۹۰٫ بهشت اخلاق. اصفهان: مرغ سلیمان. چاپ دوم.

ـــــــــــــــ. ۱۳۹۵٫ چهارده قانون زندگی. اصفهان: مرغ سلیمان.

هاشمی خویی، میرزا حبیب‌الله. ۱۴۰۰ق. منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه. تهران: مکتبه الاسلامیه. چاپ چهارم.

2011. R. Snyder, Shane J. Lopez, Jennifer Teramano Pedrotti. 2011. Wisdom and Courage: two universal virtues, in Positive Psychology: the Scientific and Practical Explorations of Human Strengths. second edition. Sage Publication Inc. New Delhi. chapter 9.

Cooper Woodard, Cynthia L. S. Pury. 2007. The Construct of Courage: Categorization and Measurement. Consulting Psychology Journal: Practice and Research, Vol. 59, No. 2, 135–۱۴۷٫