سیدمحمد‎رضا تقوی

استاد تمام روان‎شناسی بالینی دانشگاه شیراز، ایران، شیراز

mtaghavi@rose.shirazu.ac.ir

چکیده

هدف از پژوهش حاضر، چگونگی تولید «مفاهیم پایه» به عنوان گامی اساسی در تأسیس روان‎شناسی اسلامی است. روش این پژوهش از نوع تحقیقات کیفی است که با نگرشی توصیفی- تحلیلی به منابع دینی و دستاوردهای روان‎شناختی صورت گرفته است. یافته‌های پژوهش بدین قرارند: ۱٫ هر نظام‎واره فکری، «مفاهیم پایه» مختص به خود دارد که متناسب با اهداف و مبادی فلسفی همان نظام‎واره است؛ ۲٫ یکی از گام‌های اساسی برای پاسخ به پرسش‎های تحقیقاتی، شناسایی مفاهیم تأثیرگذار و تبدیل آنها به «مفاهیم پایه» طی فرایندی مشخص است؛ ۳٫ هر مفهوم پایه، دارای تعریف نظری و عملیاتی، مرزبندی با مفاهیم مشابه، قابلیت‌ها و ظرفیت‎های مشخص و مورد توافق متخصصان آن رشته است؛ ۴٫ فراهم نمودن مجموعه‌ای از مفاهیم پایه، موجب بی‎نیاز شدن از به عاریت گرفتن مفاهیم پایه، از سایر نظام‎واره‎های علمی، برای تبیین پدیده‌ها می‌گردد؛ ۵٫ از طریق کشف ارتباط بین مفاهیم پایه می‌توان به تبیین پدیده‌ها و/یا نظریه‎پردازی پرداخت. در نهایت، برای عملیاتی نمودن روش معرفی‎شده، سه مفهوم «تعلق»، «اخبات» و «شکرگزاری»، که به صورت بالقوه، قابلیت تبدیل شدن به «مفهوم پایه» در روان‎شناسی را دارند، به عنوان سه نمونه معرفی می‌شوند. نتیجه اینکه یکی از گام‌های اساسی برای تأسیس روان‎شناسی اسلامی، تولید «مفاهیم پایه» است.

کلیدواژگان: تولید مفاهیم پایه، تحول علوم انسانی، تأسیس روان‎شناسی اسلامی.

منابع

1. ایمان، محمدتقی، و کلاته ساداتی، احمد (۱۳۹۲). روش‎شناسی علوم انسانی نزد اندیشمندان مسلمان. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
2. بهمنی، سعید. (۱۳۹۵). مدل مفهومی نظریه‌پردازی قرآن‌بنیان با تکیه بر آراء شهید سیدمحمدباقر صدر، فصلنامه علوم انسانی اسلامی صدرا، ۱۷، ۲۵۱-۲۵۶٫
3. تقوی، سیدمحمدرضا (۱۳۹۵). گامی به سوی تأسیس دستگاه‎واره علوم انسانی اسلامی: مبانی نظری و مدل عملیاتی، فصلنامه مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی. ۶۶، ۵-۳۰٫
4. پارسانیا، حمید (۱۳۹۰). جهان‌های اجتماعی. قم: کتاب فردا.
5. پارسانیا، حمید، و همکاران (۱۳۹۳). دلالت‌های نظریه اعتباریات برای تحول در علوم انسانی، اسلام و مطالعات اجتماعی، ۲(۱)، ۲۳-۴۸٫
6. پسندیده، عباس. (۱۳۹۶). روش مفهوم‌شناسی موضوعات اخلاقی و کاربست آن در مفهوم حیا، اخلاق وحیانی. ۱۲، ۶۷-۹۶٫
7. جوادی آملی، عبدالله. (۱۳۸۷). مراحل اخلاق در قرآن. قم: نشر اسراء.
8. حسینی الهاشمی، سیدمنیرالدین (۱۳۷۹). طبقه‎بندی آموزشی چگونگی اسلامی شدن مهندسی توسعه اجتماعی. قم: دفتر فرهنگستان علوم اسلامی.
9. خوانساری، محمد. (۱۳۹۴). منطق صوری. تهران: آگاه.
10. دلاور، علی. (۱۳۷۴). مبانی نظری و عملی پژوهش در علوم انسانی. تهران: رشد.
11. رمضانی، محمد و تقوی، سیدمحمدرضا (۱۳۹۳). اخبات، معیار زیربنایی در سنجش ایمان: مطالعه مقدماتی. مجموعه مقالات نخستین کنگره بین المللی علوم انسانی- اسلامی. تهران: ۳۱ اردیبهشت ۱۳۹۱٫ جلد ۳، کمیسیون تخصصی کاربردی‎سازی علوم انسانی- اسلامی، ص۲۷۹-۳۰۵٫
12. شجاعی، زهره و همکاران (۱۳۹۴). پیش‎بینی علائم اختلالات روانی بر مبنای ایمان مذهبی و شکرگزاری، پژوهش در سلامت روان‎شناختی. ۹ (۳)، ۴۳-۵۴٫
13. صفایی حائری، علی (۱۳۸۵). اخبات. قم: انتشارات لیله القدر.
14. طالب‎زاده، حمید (۱۳۸۹). نگاهی دیگر به ادراکات اعتباری، امکانی برای علوم انسانی، جاویدان خرد. ۱۷٫
15. طالب‎زاده، سیدحمید و همکاران (۱۳۹۳). شرایط امکان علوم اجتماعی در فلسفه اجتماعی علامه طباطبائی در پرتو مقایسه تطبیقی با فلسفه اجتماعی کانت، فصلنامه نظریه‌های های اجتماعی متفکران مسلمان، ۴(۱)، ۲۹-۶۳٫
16. طباطبائی، سیدمحمدحسین (۱۳۶۴). اصول فلسفه و روش رئالیسم. تهران: انتشارات صدرا. چاپ دوم.
17. طباطبائی، سیدمحمدحسین (۱۳۸۷). مجموعه رسائل علامه طباطبائی. به کوشش سیدهادی خسروشاهی. قم: بوستان کتاب.
18. طباطبائی، فاطمه (۱۳۸۹). اراده از نگاه اهل عرفان. مجله متین. ۱۵ و ۱۶، ۸۵-۱۰۴٫
19. عمید، حسن (۱۳۷۶). فرهنگ عمید. تهران: انتشارات امیرکبیر.
20. کافی، مجید و جمشیدیها، غلامرضا (۱۳۹۱). مدل روش‌شناختی نظریه‌پردازی در علوم انسانی اسلامی، روش‎شناسی علوم انسانی. ۷۲، ۸۱-۱۰۹٫
21. گودرزی، محمدعلی و همکاران (۱۳۹۳). ساخت و اعتبار یابی مقیاس شکرگزاری اسلامی- ایرانی در دانشجویان ایرانی، اصول بهداشت روانی. ۱۶(۲)، ۱۲۰-۱۲۹٫
22. مطهری، مرتضی (۱۳۶۴). مقدمه و پاورقی بر کتاب اصول فلسفه و روش رئالیسم. تهران: انتشارات صدرا. چاپ دوم.
23. مظفر، محمدرضا (بی‎تا). أصول الفقه. جلد ‎ قم: اسماعیلیان. چاپ پنجم.
24. مک‎گوئیکان، اف. جی. (۱۳۷۷). روان‎شناسی آزمایشی: روش‎های تحقیق. ترجمه امیر خطیبی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
25. موسوی، سیدمهدی (۱۳۹۴). الگوهای کلان تولید علوم انسانی اسلامی در بستر انقلاب اسلامی. تهران: انتشارات آفتاب توسعه.
26. موسوی، سیدمهدی (۱۳۹۱). بنیان‌های تولید علوم انسانی- اسلامی از منظر امام خمینی;، فصلنامه پژوهش‎های فرهنگی و اجتماعی. ۱(۱)، ۱۱-۱۷٫
27. مهدی‎یار، منصوره و همکاران (۱۳۹۶). ساخت و اعتباریابی مقیاس تعلقات دنیوی، فرهنگ در دانشگاه اسلامی. ۲۴، ۴۶۷-۴۸۴٫
28. میرباقری، محمدمهدی (۱۳۹۰). اخلاق حمیده (فایل صوتی). برگرفته از سایت: rasekhoon.net. تاریخ مشاهده: ۲۸/۱۰/۱۳۹۰٫
29. Tangney, J. P. et al (2004). High Self-Control Predicts Good Adjustment, Less Pathology, Better Grades, and Interpersonal Success. Journal of Personality. 72: 271-324.