حسن ناصرخاکی،

کارشناس ارشد اندیشه سیاسی در اسلام

سید صادق حقیقت،

استادیار گروه علوم سیاسی دانشگاه مفید

نجمه نجم،

دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران؛ پژوهشگر جامعهًْ الزهراء(س) قم

چکیده

وحدت جهان اسلام یکی از چشم‌اندازهایِ سیاسی مورد پذیرش گفتمان‌های اسلام‌گرا است. علی‌رغم تلاش متفکران مسلمان و گفتمان‌های اسلام‌گرای معاصر برای نیل بدین مقصود، به‌نظر می‌رسد هنوز نقطه عطف مشترکی برای عملیاتی‌کردن وحدت در جهان اسلام به‌دست نیامده است. با عنایت به اهمیت وحدت و تأثیر آن در قدرت‌یابی جهان اسلام در جامعه جهانی، به‌نظر می‌رسد مسئله اصلی در تحقق این چشم‌انداز ارائه راهبردهایی مناسب در دو حوزه معرفتی و کارکردی است. با این پیش‌فرض که علم، مبنای شکل‌گیری تمدن است و همان‌طور که علم مدرن غربی مبنایی برای شکل‌گیری تمدن مدرن غربی در شکل واحد و در گستره وسیع جهانی بوده است، علم اسلامی(علوم انسانی اسلامی) نیز می‌تواند مبنایی برای شکل‌گیری یک تمدن واحد در گستره وسیع جهان اسلام باشد؛ ازاین‌رو، این مقاله معتقد است اسلامی‌سازی علم که دارای ماهیتی معرفتی و کارکردی است قابلیّت دارد به‌عنوان یکی از راهبردهای مناسب برای نیل به چشم‌انداز «وحدت تمدنی جهان اسلام» مطرح شود.

برای تبیین این راهبرد، ابتدا با استفاده از روش تحلیل گفتمان لاکلا و موفه به اختصار نحوه معنایابی نشانه وحدت در گفتمان‌های مختلف اسلام‌گرا بررسی ‌شده و آنگاه با نگاهی راهبردی و آینده‌پژوهانه به تبیین این نکته پرداخته‌ شده است که گفتمان علم اسلامی چگونه می‌تواند تبدیل به یک گفتمان هژمونیک شده و ازطریق زنجیره هم‌ارزی فراگیر به تشکیل یک گروه گسترده واحد در قالب تمدن نوین اسلامی نائل شود. در این راستا قابلیت تبدیل علم اسلامی به محصول و فنّاوری‌هایی که توانایی رفع مشکلات کارکردی و پیشرفت جهان اسلام را داشته باشند، افزایش قابلیت دسترسی گفتمان علم اسلامی، معنادهی مناسب به نشانه علم اسلامی به‌گونه‌ای که این نشانه قابلیت مفصل‌بندی در گفتمان‌های مختلف اسلام‌گرا را داشته باشد و ارائه یک اسطوره فراگیر از وحدت جهان اسلام ازجمله مهم‌ترین راهکارهایی هستند که امکان تحقق وحدت تمدنی جهان اسلام را در آینده فراهم می‌کنند.

کلیدواژه: وحدت تمدنی، علم اسلامی، گفتمان‌های اسلام‌گرا، راهبرد، آینده‌پژوهی.

کتاب‌نامه

آیت‌اللهی. حمیدرضا و قدرت‌الله قربانی. ۱۳۸۹٫ «اسلامی‌سازی علم؛ بررسی و تحلیل دیدگاه‌های ضیاءالدین سردار». فصلنامه فلسفه دین. سال هفتم. شماره ششم. تابستان۱۳۸۹٫

اسدآبادی، سید‌جمال‌الدین. بی‌تا. عروهًْ الوثقی. جلد۱٫ ترجمه زین‌العابدین کاظمی خلخالی. انتشارات حجر.

اسلامی‌سازی علم. چهارنگرش اسلامی برای توسعه مدرنیته اسلامی. مظفر اقبال. ترجمه سیاوش ملکی فر. اندیشکده صنعت و فناوری. .www.iranasef.org/ShowArticle.asp?ID=20

اقبال لاهوری، محمد. بی‌تا. احیای فکر دینی در اسلام. ترجمه احمدآرام. نشریه شماره ۱٫ مؤسسه فرهنگی منطقه‌ای.

حسینى‌زاده، سید محمد‌علی. ۱۳۸۳٫ «نظریه گفتمان و تحلیل سیاسى». فصلنامه علوم سیاسی. دانشگاه باقرالعلوم(ع). شماره ۲۸

حقیقت، سید صادق. بهمن ۱۳۸۸٫ «انقلاب اسلامی: چالش سنت و تجدد». ماهنامه نسیم بیداری. شماره سوم.

حنفی، حسن. آبان ۱۳۸۷٫ «وحدت فرهنگی جهان اسلام». پگاه حوزه. شماره ۲۴۲٫

حنفی، حسن.۱۳۸۰٫ پسابنیادگرایی. در کتاب میراث فلسفی ما. نشر یاد آوران.

خامنه‌ای، سید‌علی. ۱۸/۹/۱۳۷۶٫ بیانات در مراسم گشایش هشتمین اجلاس سران کشورهای اسلامی. http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=2863.

ـــــــــــــــــــــــ. ۰۶/۰۸/۱۳۸۳٫ بیانات در دیدار کارگزاران نظام‌. به نقل از:http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=3256.

ـــــــــــــــــــــ. ۲۰/۰۵/۱۳۸۶٫ بیانات در دیدار مسئولان نظام و قشرهاى مختلف مردم‏ در سالروزمبعث پیامبر اکرم(صلّى‏اللَّه‏علیه‏واله‏وسلّم)‏. http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=3396.

ـــــــــــــــــــ. ۹/۰۲/۱۳۹۲٫ بیانات در اجلاس جهانی علما و بیدارى اسلامى‌‌. http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=22405.

دکمجیان، هرایر. ۱۳۸۳٫ جنبش‌های اسلامی معاصر در جهان عرب. ترجمه دکتر حمید احمدی. انتشارات کیهان.

رشتیا، سید قاسم. ۱۳۵۵٫ سید جمال الدین افغانی و افغانستان. مؤسسه انتشاراتی بیهقی. کابل. حوت.

رضا، رشید. ۱۹۹۶م. الخلافه او الامامه العظمی‌(در مجموعه):کوثرانی، وجیه، الدوله والخلافه فی الخطاب العربی. دارالطلیعه. بیروت. الطبعه الولی.

السنهوری، عبدالرزاق احمد.۱۹۹۳م. فقه الخلافهًْ و تطورها لتصبح عصبه امم شرقیه(ترجمه نظریه الخلافه الجدیده). الطبع الثانیه. الهیئه المصریه العامه للکتاب.

سید قطب(الف). ۱۴۱۵ه. معالم فى الطریق. دارالشروق. بیروت.

ـــــــــ.(ب) ۱۴۱۵ه . نحو مجتمع اسلامی. دارالشروق. بیروت.

ـــــــــ. ۱۳۷۷٫ آینده در قلمرو اسلام. ترجمه سید علی خامنه‌ای. دفتر نشر فرهنگ اسلامی.

الشاوی، توفیق‌محمد.۱۹۹۳م‌. فقه‌ الشوری و الاستشاره. المنصوره‌]مصر[. دارالوفاء.

ـــــــــــــــــــ. ۱۹۹۵م. الشوری اعلی مراتب الدیمقراطیه. قاهره: دارالزهراء للاعلام العربی.

العلوانی، طه جابر. ۱۳۷۷٫ اصلاح تفکر اسلامی. ترجمه محمود شمس(ماشاءالله شمس‌الواعظین). نشر قطره.

فیرحی، داود. ۱۳۸۴٫ نظام سیاسی و دولت در اسلام. انتشارات سمت.

کلینی، محمدبن یعقوب. ۱۴۰۷٫ الکافی. ج۱‌. تصحیح: غفاری و آخوندی. دارالکتب الاسلامیه. تهران.

کواکبی، عبدالرحمن. ۱۴۰۲ه. ام القری. دارالرائد العربی. بیروت. الطبع الثانیه.

مرادی، مجید. ۱۳۸۵٫ اسلامی‌سازی معرفت. قم. پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.

مشیرزاده، حمیرا. ۱۳۹۱٫ تحول در نظریه‌های روابط بین‌الملل. تهران. سمت.

الموصللی، احمد. ۱۳۷۸٫ اصول‌گرایی اسلامی و نظام بین‌المللی. ترجمه مهرداد آزاد اردبیلی. تهران. انتشارات کیهان.

هوپف، تد. ۱۳۸۶٫ نوید مکتب برسازی برای نظریه روابط بین‌الملل، در کتاب: نوواقعگرایی، نظریه انتقادی و مکتب برسازی، ویراسته: لینکلیتر، اندرو. ترجمه علی‌رضا طیب. تهران. انتشارات وزارت امورخارجه.

یورگنسن ماریان و لوئیز فیلیپس. ۱۳۸۹٫ نظریه و روش در تحلیل گفتمان. ترجمه هادی جلیلی. نشر نی.

Laclau, E and Mouffe, C. 2001. Hegemony and socialist strategy (London: Verso, second edition.

Laclau, E. 1990. New reflections on the vevolution of our time.( London: verso, ).