حسینعلی رمضانی

دکترای مهندسی سیستم‌‌‌های فرهنگی، مدرس دانشگاه امام حسین (ع) و پژوهشگر علوم انسانی. تهران. ایران.

dr.hr1355@gmail.com

چکیده

اسلام تنها دین نجات‌‌‌بخش انسان سرگشته در همۀ زمان‌ها، زمین و زمینه‌‌‌هاست. رسیدن به حق و حقیقت مکتوم و البته مشترک و به‌اصطلاح جهان‌شمول، که قابلیت تبیین عوالم بشری را داشته باشد، یکی از آرزوهای اصلی اندیشمندان در حوزۀ علوم انسانی و معرفت‌‌‌شناسی بوده است. گذر از ظواهر هستی و محکوم‌نشدن به امور ظاهری و به تبع آن مضیق ندیدن ابواب معرفتی، قابلیت لایتناهی انسان در کشف هویت عوالم هستی را به همراه خواهد داشت. وجود نقطۀ مشترک بین تمام اندیشه‌‌‌ها و شعب پارادایمی از بدو خلقت تا ابد با بهره‌‌‌گیری از گزاره‌‌‌هایی که برآمده از منبع حقیقی، یعنی آیات قرآن، میسر است. عدم بهره‌‌‌گیری انسان از این منبع عظیم معرفتی و روی‌‌‌آوردن به خرد خودبنیاد منجربه نسبی‌‌‌گرایی و شکاکیت شده است.

قرآن، این کلام حق، ضمن ارزشی و حکمی بودن مبنای نظریه، ‌‌‌باری را نیز به همراه دارد و به باور موجه محقق، قابلیت تقلیل‌‌‌ تا سطح مدل و الگو برای انضمامی‌شدن در عرصۀ واقعی را دارد. تقدس بی‌‌‌باکانۀ آیات و عدم توان عقول بشری در درک حقایق این حقیقت جاوید، موضوعی است که خواسته یا ناخواسته، دانسته یا نادانسته توسط دو طیف، یعنی طیف قشری‌‌‌گرا و متعصب و طیف‌‌‌ علمای متهتک ضربات سهمگینی را به اسلام وارد کرده است.

فرضی که محقق در این نوشتار به‌عنوان مبنای حرکت درنظر گرفته است وحدت بین علم، عالم و معلوم یا همان انطباق بین سه حوزۀ هستی‌‌‌شناسی، انسان‌‌‌شناسی و معرفت‌‌‌شناسی است. مدعایی که بر پایۀ قوۀ «نطق» شکل می‌‌‌گیرد و مؤیدات آن در گزاره‌‌‌های دینی موجود است و در نهایت، رسیدن به یک قاعده و نظریۀ کلی در حوزۀ معرفت‌‌‌شناسی قابلیت تبیین را دارد. با این اوصاف، نویسنده سعی دارد با رجوع تهذیبی و رویکرد تحلیلی به مأدبۀ الهی با ابزار عقل و دل، ضمن تبیین تئوری برتر اسلام در حوزۀ معرفت‌‌‌شناسی با محوریت آیات قرآنی به ارائۀ توجیهات عقلی در راستای انسجام‌‌‌بخشی داخلی نظریه و بین‌‌‌الأذهانی‌کردن آن و فروکاستن آیات تا عرصۀ مفاهیم و مدل اقدام کند.

کلیدواژه‌ها:

تبیین، تئوری، مدل، معرفت‌‌‌شناسی، کلمه.

کتابنامه

قرآن کریم.

آریان‌پور، منوچهر و دیگران. ۱۳۸۵٫ فرهنگ انگلیسی به فارسی. جلد ۱٫ تهران: جهان‌رایانه. چاپ ششم.

ابن‌سینا. بی‌‌‌تا. منطق دانشنامۀ علایی. با مقدمه و حواشی و تصحیح دکتر محمد معین و سید محمد مشکوه. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.

الویری، محسن. ۱۳۹۲٫ «قرآن و تاریخ». مجموعه مقالات همایش ملی قرآن و تحول در علوم انسانی. به کوشش جمعی از اساتید حوزه و دانشگاه. زیرنظر محمد علی رضایی اصفهانی. قم: انتشارات پژوهش‌‌‌های تفسیر و علوم قرآن و سازمان بسیج اساتید.

باربور، ایان. ۱۳۷۴٫ علم و دین. ترجمۀ بهاء‌‌‌الدین خرمشاهی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی. چاپ دوم.

بیرو، آلن. ۱۳۶۷٫ فرهنگ علوم اجتماعی. باقر ساروخانی. تهران: کیهان.

پاملاجی، شومیکر؛ تانکارد، جیمز ویلیام؛ لاسورسا، دومینیک‌ال.۱۳۸۷٫ نظریه‌سازی در علوم اجتماعی. ترجمۀ محمد عبداللهی. تهران: جامعه‌شناسان.

توسلی، غلامعباس. ۱۳۸۸٫ نظریه‌های جامعه‌شناسی. تهران: سمت. چاپ پانزدهم.

تهانوى، محمد على‌بن علی. ۱۹۹۶٫ کشاف اصطلاحات الفنون و العلوم‏. بیروت: مکتبه لبنان ناشرون.

جعفری، محمد تقی. ۱۳۷۲٫ تحقیقی در فلسفۀ علم. تهران: دانشگاه صنعتی شریف.

جوادی آملی، عبدالله. ۱۳۷۳٫ شریعت در آینۀ معرفت. قم: نشر فرهنگی رجا.

ـــــــــــــــــــــــ. ۱۳۷۸٫ تفسیر تسنیم. قم: اسراء.

خاکی قراملکی، محمدرضا. ۱۳۸۹٫ تحلیل هویت علم دینی و علم مدرن. قم: کتاب فردا.

راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسین. ۱۴۲۹٫ مفردات الفاظ القرآن الکریم. بی‌‌‌جا: انتشارات طلیعه النور.

رزاقی، افشین. ۱۳۸۱٫ نظریه­های ارتباطات اجتماعی، تهران: نشر پیکان.

رضایی اصفهانی، محمدعلی. ۱۳۸۵٫ منطق تفسیر قرآن(۲): روش­‏ها و گرایش­‏های تفسیری قرآن. قم: مرکز جهانی علوم اسلامی.

ریتزر، جورج؛ داگلاس جی و گودمن. ۱۳۹۰٫ نظریه جامعه­شناسی مدرن. ترجمه عباس لطفی­زاده و خلیل میرزایی. تهران: نشر جامعه­شناسان.

سجادی، سیدمحمد صادق. ۱۳۶۰٫ طبقه بندی علوم در تمدن اسلامی. تهران: کتابفروشی طهوری.

سهروردی، شهاب‌الدین یحیی. ۱۳۸۰٫ مجموعه مصنفات شیخ اشراق. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

شهیدثانی، زین‌الدین بن علی. ۱۴۱۸ق. منیه المرید. قم: الحوزه العلمیه بقم، مکتب العلوم الاسلامی مرکز النشر.

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم. ۱۳۶۱٫ العرشیه. تصحیح و ترجمۀ غلامحسین آهنی. تهران: انتشارات مولی.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ. ۱۳۶۳٫ اسرارالایات. ترجمۀ محمد خواجوی. تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‌. ۱۳۶۳٫ تفسیر القرآن الکریم. تصحیح محمد خواجوی. قم: انتشارات بیدار.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‌. ۱۳۶۳٫ المشاعر. به اهتمام هانری کربن. تهران: کتابخانۀ طهوری.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ. ۱۴۱۰ه.ق. الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه. بیروت: داراحیاء التراث العربی. چاپ چهارم.

طباطبایی، محمد حسین. ۱۴۲۲٫ نهایه الحکمه. قم: اسلامی. چاپ شانزدهم.

عضدانلو، حمید. ۱۳۸۶٫ آشنایی با مفاهیم اساسی جامعه­شناسی. تهران: نشر نی.

عمید زنجانی، عباسعلی. ۱۳۸۰٫ مبانی و روش‌های تفسیر قرآن. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. چاپ چهارم.

فیض کاشانی، ملامحسن. ۱۳۷۷٫ علم الیقین فی اصول الدین. تحقیق و تصحیح محسن بیدارفر. قم: انتشارات بیدار.

کانت، ایمانوئل. ۱۳۶۷٫ تمهیدات (مقدمه‌‌‌ای برای هر مابعدالطبیعه آینده که به‌عنوان یک علم عرضه شده است). ترجمۀ غلامعلی حداد عادل. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

کشفی، عبدالرسول. ۱۳۸۳٫ «فروکاهش (تحویل) نظریۀ معرفت‌شناختی مبناگروی به تلائم». مجلۀ علمی پژوهشی دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی. دانشگاه اصفهان. شمارۀ ۳۹٫ زمستان ۱۳۸۳٫

لازی، جان. ۱۳۷۷٫ درآمدی تاریخی به فلسفۀ علم. ترجمۀ علی پایا. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

مازندرانی، ملا صالح. ۱۳۸۸٫ شرح اصول کافی. تصحیح علی اکبر غفاری. تهران: دارالکتب الاسلامیه.

مجتهد شبستری، محمد. ۱۳۷۴٫ «فرایند فهم متون». نقد و نظر. تابستان و پاییز. شمارۀ ۳ و ۴.

مجلسی، محمد باقر. ۱۴۰۳٫ بحارالانوار. بیروت: دار احیاء التراث العربی.

مجلسی، محمدباقربن محمدتقی. ۱۳۷۹٫ مشکات الانوار. قم: انتشارات مسجد مقدس جمکران.

مصباح الشریعه. ۱۳۶۰ . ترجمه حسن مصطفوی. تهران: انتشارات انجمن اسلامى حکمت و فلسفه ایران، چاپ اول.

مصطفوى، حسن. ۱۳۶۰٫ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

مطهری، مرتضی. ۱۳۶۹٫ شرح مبسوط منظومه. جلد ۳٫ تهران: نشر حکمت. چاپ اول.

مظفر، محمدرضا. ۱۴۰۴٫ منطق. ترجمۀ منوچهر صانعی دره‌‌‌بیدی. تهران: حکمت.

ـــــــــــــــــــ‌. ۱۳۸۳٫ شرح اصول کافی. تصحیح محمد خواجوی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

مقدم، محمد باقر. ۱۳۷۳٫ درآمدی بر رده‌‌‌بندی علوم. قم: کتابخانۀ حضرت آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی.

مؤدب، سید رضا. ۱۳۸۶٫ روش‌های تفسیر قرآن. قم: دانشگاه قم. چاپ سوم.

میرزایی، خلیل. ۱۳۸۵٫ فرهنگ تخصصی انگلیسی‌ـ‌فارسی علوم انسانی. تهران: حفیظ.

نیک گهر، عبدالحسین. ۱۳۶۹٫ مبانی جامعه­شناسی و معرفی تحقیقات کلاسیک جامعه­شناسی. تهران: انشتارات رایزن.

هایدگر، مارتین. ۱۳۸۰٫ درآمدی بر وجود و زمان. ترجمۀ منوچهر اسدی. آبادان: نشر پرسش.

هلزی، هال؛ لویس، ویلیام. ۱۳۶۸٫ تاریخ و فلسفۀ علم. ترجمۀ عبدالحسین آذرنگ. تهران: انتشارات سروش.

همپل، کارل. ۱۳۶۹٫ فلسفۀ علوم طبیعی. ترجمۀ حسین معصومی همدانی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

هولستی، کی. جی. ۱۳۷۳٫ تحلیل محتوا در علوم اجتماعی و انسانی. ترجمۀ نادر سالارزاده امیری. تهران: انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی

یاسپرس، کارل. ۱۳۶۳٫ کنفوسیوس. ترجمۀ محمد سمیعی. تهران: انتشارات خوارزمی.

یر، دمپی. ۱۳۷۹٫ تاریخ علم. ترجمۀ عبدالحسین آذرنگ. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی.

Hempel, Carl. 1965. Aspects of Scientific Explanation. New York: The Free Press.

Neuman, W.L. 1997. Social Research Methods. Qualitative and Quantitative Approaches. London: Allyn and Bacon.

Salmon, Wesley C. 1998. Causality and Explanation. London: Routledg.