رضا شکرانی،

استاد رشته علوم قرآن و حدیث دانشگاه اصفهان

امیر قمرانی،

استاد رشته روان‌شناسی دانشگاه اصفهان

محسن خالقی،

دانشجوی کارشناسی ارشد رشته علوم قرآن و حدیث دانشگاه اصفهان

چکیده

ازآنجاکه موضوع انگیزش، بررسی علل و عوامل رفتار و تبیین چگونگی ظهور و بروز رفتار است، مقایسه انگیزش ازمنظر روان‌شناسی و قرآن می‌تواند گامی مؤثر در جهت اصلاح الگوهای انگیزشی به‌شمار آید و ما را در ارائه نظریه‌ای جامع و کامل‌تر یاری دهد. با اینکه روان‌شناسی به نظریات ارزشمندی در باب انگیزش دست یافته، اما با توجه به ویژگی‌هایی مانند تجربه‌گرایی و غفلت از امور معنوی، غفلت از بعد انسانی و فراحیوانی انسان، انسان‌مرکزی و غفلت از جایگاه خداوند در تبیین رفتار و دنیا‌مداری و غفلت از آخرت، این الگو‌ها از تبیین بسیاری از رفتارها ناتوان مانده و قادر به تبیینی جامع و کامل در این‌باره نیست؛ از‌طرف‌دیگر، روان‌شناسی صرف رفتار و علل آن را بدون در‌نظر‌گرفتن بعد ارزشی و هدایتگری آن مطالعه می‌کند، حال آنکه در فرهنگ قرآن دو واژه کلیدی هدایت و ضلالت محور تمامی رفتارها به‌شمار می‌روند و رفتار در پیوستاری از انتهای ضلالت و گمراهی تا نهایت هدایت و رشد و کمال متغیر است. بر همین اساس، تظاهرات رفتاری قرآن را در چهارده موردِ ظلم، فسق، فساد، سیئه، اثم، نفاق، شر، تقوی، حسنه، طاعت، عمل صالح، عبادت، خیر و بر و نیکی می‌توان دسته بندی کرد.

قرآن با ارائه رویکرد تعالی‌بخش و تکامل‌یابنده به انسان سه دسته نیاز را برای او معرفی می‌کند که عبارت‌اند از نیازها و انگیزه‌های بقا، نیازها و انگیزه‌های روان‌شناختی و نیازها و انگیزه‌های تعالی و رشد. ازنظر قرآن چهار نیاز، یعنی نیاز به معنا و حقیقت‌گرایی، نیاز به عبادت و پرستش، نیاز به خیر و نیکی و نیاز عدالت از‌جمله نیازهایی هستند که در مسیر رشد و تکامل انسان ظهور و بروز می‌یابند که کمال ارضای آنها در خدا‌باوری تحقق خواهد یافت.

کلیدواژه‌ها: قرآن، روان‌شناسی، انگیزش، انگیزه، رفتار.

کتاب‌نامه

قرآن کریم.

ابراهیمیان، فرشید. ۱۳۷۶٫ «طبقه‌بندی نیازها». سینما تئاتر. سال چهارم. شماره ۲۴٫

احمدی، علی اصغر. ۱۳۶۲٫ فطرت بنیان روان‌شناسی اسلامی. تهران. انتشارات امیرکبیر.

برقی، احمد بن محمد بن خالد. ۱۳۷۱٫ المحاسن. تحقیق و تصحیح محدث جلال الدین. قم. دارالکتب الاسلامیه.

پیرمرادی، محمد جواد. ۱۳۷۴٫ «بررسی تأثیرات منفی نظریه تکامل داروین بر انسا‌ن‌شناسی در غرب». فصلنامه مصباح. سال چهارم. شماره ۱۵٫ ص ۳۲ -۱۷٫

حسن زاده، رمضان. ۱۳۸۶٫ انگیزش و هیجان. تهران. نشر ارسباران.

حقانی زنجانی، حسین. ۱۳۷۸٫ «تفاوت دیدگاه روان‌شناسی اسلامی و روان‌شناسی جدید کلاسیکی». درس‌هایی از مکتب اسلام. سال ۳۹٫ شماره ۳٫ ص ۴۵ – ۳۹٫

رضی، محمد بن حسین. ۱۳۷۹٫ نهج‌البلاغه. ترجمه محمد دشتی. قم. انتشارات مشهور.

ریو، جان مارشال. ۱۳۷۶٫ انگیزش و هیجان. ترجمه یحیی سید محمدی. تهران. مؤسسه نشر ویرایش.

سیف، علی اکبر. ۱۳۸۸٫ روان‌شناسی پرورشی نوین. تهران. نشر دوران.

طبرسی، فضل بن حسن. ۱۳۷۲٫ مجمع‌البیان فی تفسیر‌القرآن. تهران. انتشارات ناصر خسرو.

ــــــــــــــــــــــ. ۱۳۸۵٫ مشکاهًْ الانوار فی غررالاخبار، نجف. المکتبهًْ الحیدریه.

قاسمی، بهروز. ۱۳۸۸٫ مدیریت رفتار سازمانی. تهران. انتشارات سپاهان.

قمی مشهدی، محمد بن محمد رضا. ۱۳۶۸٫ تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب. به تحقیق و تصحیح حسین درگاهی. تهران. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى. سازمان چاپ و انتشارات.

کریمی، یوسف. ۱۳۸۹٫ روان‌شناسی شخصیت. تهران. مؤسسه نشر ویرایش.

گنجی، حمزه. ۱۳۷۹٫ روان‌شناسی عمومی. تهران. انتشارات بعثت.

محمدی، مسلم. ۱۳۸۹٫ «تجربه‌گرایی هیوم و تأثیر آن بر آموزه‌های دینی». انسان‌پژوهی دینی. سال هفتم. شماره ۲۳٫ ص ۱۴۵-۱۲۷٫

مطهری، مرتضی. ۱۳۶۲٫ داستا‌ن‌های استاد‌. جلد ۱٫ به کوشش علیرضا مرتضوی کرونی. بی‌‌جا. کانون فرهنگ و هنر اسلامی.

نبویان، سید محمود. ۱۳۸۱ الف. «خدامحوری یا اومانیسم». رواق اندیشه. شماره ۱۳٫ ص ۳۲ – ۱۹٫

ــــــــــــــــــ. ۱۳۸۱ ب. «اسلام و اومانیسم». رواق اندیشه. شماره ۱۵٫ ص ۵۰-۲۹٫

Bovee, Cortland & Others. 1993. Management. New York. Mcgrow- Hill.

Griffin, Ricky w. 1996. Management, Boston. Houghton Mifflin.

Maslow, Abraham H. 1943. “A Theory of Motivation”. Psychological Review. Vol 50.

Steers, Richard M & Lyman W porter. 1987. Motivation and work behavior. McGraw Hill Co.