سوسن علیزاده فرد

استادیار گروه روان‎شناسی دانشگاه پیام نور، تهران، ایران،

Salizadehfard@gmail.com

چکیده‎

هدف از این پژوهش بررسی سلامت روان و ابعاد دین‎داری (شناخت، باور، عواطف و التزام به وظایف دینی) و طراحی مدل علّی بین آنهاست. به این منظور گروه نمونه ۱۵۰۰ نفری از دانشجویان با روش نمونه‌گیری خوشه‌ای چندمرحله‌ای انتخاب شد. اطلاعات با استفاده از آزمون سنجش دین‎داری خدایاری‎فرد و آزمون سلامت روان GHQ گردآوری شد. برای تجزیه و تحلیل داده‌ها از روش همبستگی پیرسون و تحلیل رگرسیون و تحلیل مسیر استفاده شد. نتایج نشان داد که بین دین‎داری و سلامت روان ارتباط مثبت معنادار وجود دارد. همچنین بررسی مدل ارتباطی نشان می‌دهد که شناخت دینی به طور مستقیم با سلامت روان ارتباط ندارد، اما باور دینی هم به طور مستقیم و هم با میانجیگری وظایف و عواطف دینی با سلامت روان مرتبط است. این مدل، برازش مناسبی دارد و طبق آن مهم‎ترین معرف متغیر مکنون دین‎داری، باور است و پس از آن به‎ترتیب التزام به وظایف دینی، عواطف و شناخت قرار دارند. از مجموع یافته‌ها می‌توان نقش ابعاد مختلف دین‎داری بر سلامت روان را نتیجه گرفت؛ به شکلی که باور دینی بیشترین تأثیر و شناخت دینی کمترین اثر را بر سلامت روان می‌گذارند که این امر دارای تلویحات کاربردی برای متخصصان و روان‎شناسان در تدوین مداخلات سلامت روان خواهد بود.

کلیدواژگان: ابعاد دین‎داری، سلامت روانی، تحلیل مسیر، باور دینی، التزام به وظایف دینی، عواطف دینی، شناخت دینی.

منابع

1. قرآن کریم.
2. نهج‎البلاغه.
3. آذربایجانی، مسعود (۱۳۸۲). آزمون جهت‌گیری مذهبی با تکیه بر اسلام، فصلنامه حوزه و دانشگاه. ۲۹: ۲۵-۶۰٫
4. احسان‌بخش، صادق (۱۳۷۷). آثار الصادقین. قم: انتشارات دارالعلم. چاپ چهارم.
5. آقاپور، اسلام، و حاتمی، علی (۱۳۸۹). بررسی رابطه بین جهت‌گیری مذهبی با بهداشت روانی خانواده، پژوهشنامه زنان. ۱(۱): ۱-۱۸٫
6. امین‌پور، حسن، و زارع، حسین (۱۳۹۲). کاربرد آزمون های روانی. تهران: انتشارات دانشگاه پیام‌نور.
7. بهرامی احسان، هادی (۱۳۷۸). بررسی مؤلفه‌های سازش یافتگی در آزادگان ایرانی. پایان نامه دکتری روان‎شناسی. تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
8. بهرامی احسان، هادی (۱۳۸۰). بررسی مقدماتی میزان اعتبار و قابلیت اعتماد مقیاس جهت‌گیری مذهبی، مجله روان‎شناسی و علوم تربیتی. ۶(۱): ۶۷-۹۰٫
9. بهرامی احسان، هادی، و تاشک، آناهیتا (۱۳۸۳). ابعاد رابطه میان جهت‌گیری مذهبی و سلامت روانی و ارزیابی مقیاس جهت‌گیری مذهبی، مجله روان‎شناسی و علوم تربیتی. ۳۴(۲): ۴۱-۶۳٫
10. بهمنی، ب. و عسگری، ع (۱۳۸۵). هنجاریابی ملی و ارزیابی شاخص‌های روان‌سنجی پرسشنامه سلامت عمومی (GHQ) برای دانشجویان علوم پزشکی ایران. مجموعه مقالات سومین سمینار سراسری بهداشت روانی دانشجویان ایران.
11. تقوی، سیدمحمدرضا (۱۳۸۰). بررسی روایی و اعتبار پرسشنامه سلامت عمومی (GHQ)، مجله روان‎شناسی. ۵ (۴): ۳۸۱-۳۹۸٫
12. حاجی‌زاده میمندی، مسعود و برغمدی، مهدی (۱۳۸۹). رابطه عمل به باورهای دینی و رضایت از زندگی در بین سالمندان، مجله سالمند. ۵ (۱۵): ۸۷-۹۴٫
13. خداپناهی، محمدکریم و خاکسار بلداجی، محمدعلی (۱۳۸۴). رابطه جهت‌گیری مذهبی و سازگاری روان‎شناختی در دانشجویان، مجله روان‎شناسی. ۹ (۳): ۳۱۰-۳۲۰٫
14. خدارحیمی، سیامک و جعفری، سیدغلامعلی (۱۳۷۷). روان‌درمانی مذهب (نقش مذهب بر فرایندهای بهداشت روانی و رواندرمانی در روان‎شناسی بالینی)، تازه های روان‎درمانی. ۷ و ۸: ۴-۲۷٫
15. خدایاری فرد، محمد و همکاران (۱۳۸۸). آماده ‏سازی مقیاس نگرش مذهبی در دانش‏آموزان دبیرستانی شهر تهران، اندیشه‌های نوین تربیتی. ۵(۴): ۱۰۷-۱۲۷٫
16. خدایاری‎فرد، محمد و همکاران (۱۳۸۹). مدل سنجش دین‎داری و ساخت مقیاس آن در سطح ملی، مجله پژوهش‎های کاربردی روان‎شناختی. ۱(۱): ۱-۲۴٫
17. ذکایی، محمدسعید و خطیبی، فاخره (۱۳۸۵). بررسی رابطه حضور در فضای مجازی و هویت مدرن در بین کاربران اینترنتی جوان ایرانی، فصلنامه علوم اجتماعی. ۳۳: ۱۱۱-۱۵۳٫
18. سرمد، زهره، و همکاران (۱۳۸۵)/ روش‎های تحقیق در علوم رفتاری. تهران: انتشارات آگاه.
19. شجاعی زند، علیرضا (۱۳۸۴). مدلی برای سنجش دین‎داری در ایران، مجله جامعه‎شناسی ایران. ۶ (۱): ۳۴-۶۶٫
20. شهیدی، شهریار و فرج‌نیا، سعیده (۱۳۹۱). ساخت و اعتباریابی پرسشنامه سنجش نگرش معنوی، فصلنامه روان‎شناسی و دین. ۵ (۳): ۹۷-۱۱۵٫
21. صدوق، ابوجعفر محمد بن علی‌ بن الحسین‌بن بابویه القمی (۱۳۶۲). خصال. تصحیح علی اکبر غفاری. تهران: دفتر انتشارات اسلامی.
22. صدوق، ابوجعفر محمد بن علی‌ بن الحسین‌بن بابویه القمی (۱۳۷۳). عیون اخبار الرضا۷. ترجمه حمیدرضا مستفید و علی اکبر غفاری. تهران: نشر صدوق.
23. طباطبائی، سیدمحمدحسین (۱۳۹۳ق). المیزان فی تفسیر القرآن. بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات.
24. عارفی، مختار و محسن‌زاده، فرشاد (۱۳۹۰). ارتباط بین جهت‌گیری مذهبی، سلامت روان و جنسیت، فصلنامه زن، حقوق و توسعه، ۵ (۳): ۱۲۶-۱۴۱٫
25. کرمی، جهانگیر و همکاران (۱۳۸۵). بررسی روابط ساده و چندگانه ابعاد جهت‌گیری مذهبی با سلامت روانی دانشجویان دانشگاه رازی کرمانشاه، مجله علوم تربیتی و روان‎شناسی دانشگاه شهید چمران اهواز. ۱۳ (۳): ۳۱-۵۲٫
26. کنگرلو، مریم (۱۳۸۷). بررسی میزان سلامت اجتماعی دانشجویان شاهد و غیرشاهد دانشگاه علامه طباطبائی. پایان نامه کارشناسی ارشد مددکاری اجتماعی. تهران: دانشگاه علامه طباطبائی.
27. لیثی واسطی، علی بن محمد (۱۳۲۱). عیون الحکم والمواعظ. تحقیق حسین حسنی بیرجندی. اصفهان: مؤسسه تحقیقات و نشر معارف اهل‎البیت.
28. کلینی، محمد بن یعقوب (۱۳۶۵). الکافی. تهران: دارالکتب الاسلامیه. چاپ چهارم.
29. متقی الهندی، علاءالدین علی‌بن حسام‌الدین (۱۳۷۹ق). کنز العمال فی سنن الاقوال و الافعال. تصحیح صفوه السقا. بیروت: مکتبه التراث الاسلامی.
30. محمدی ری‌شهری، محمد (۱۳۶۳). میزان الحکمه. جلد ۴٫ قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
31. مجلسی، محمدباقر (۱۴۰۴ ق). بحارالانوار. بیروت: مؤسسه الوفاء.
32. مطهری، مرتضی (۱۳۷۷). مجموعه آثار. تهران: انتشارات صدرا. چاپ هفتم.
33. معنوی‌پور، داود و شریفی، حسن پاشا (۱۳۸۳). ساخت و هنجاریابی مقیاس سنجش رشد اعتقادی دانش‎آموزان دوره متوسطه شهر تهران، فصلنامه نوآوری‌های آموزشی، سال ۳ (۹). ۱۲۰-۱۳۷٫
34. نوابخش، مهرداد و پوریوسفی، حمید (۱۳۸۵). نقش دین و باورهای مذهبی بر سلامت روان، پژوهش دینی. ۱۴: ۷۱-۹۴٫
35. نوربالا، احمدعلی (۱۳۹۰). سلامت روانی- اجتماعی و راهکارهای بهبود آن، مجله روانپزشکی و روان‎شناسی بالینی ایران. ۱۷ (۲). ۱۵۱-۱۵۶٫
36. Arweck, E. & Nesbitt, E (2010). Young people’s identity formation in mixed-faith families: continuity or discontinuity of religious traditions? Journal of Contemporary Religion, 25, 67-87.
37. El- menouar, Y. (2014). The Five Dimensions of Muslim Religiosity. Results of an Empirical Study. Methods, data, analyses, 8(1), 53-78.
38. Frederick, T & White, K. M (2014). Mindfulness, Christian Devotion Meditation, surrender, and worry. Mental Health, Religion and Culture, 10, 17, 850-858.
39. Gartner, J., Larson, D. B. & Allen, G. D (1991). Religious Commitment and Mental Health: A Review of the Empirical Literature. Journal of psychology and theology, 19, 6-25.
40. Goldberg, D. P. & Hillier, V. F (1979). A scaled version of the General Health Questionnaire. The Journal of Psychological Medical, 9, 131-145.
41. Homan, K. J (2014). A mediation model linking attachment to God, self-compassion, and mental health. Mental Health, Religion and Culture, 10, 17, 977-989.
42. Hovey JD¹, Hurtado G, Morales LR, Seligman LD (2014). Religion-based emotional social support mediates the relationship between intrinsic religiosity and mental health. Arch Suicide Res.18(4):376-91.
43. Maayan Nagar, O. N., Barker, Y. &  Lotan, D (2016). The association between religiosity and alcohol use: the mediating role of meaning in life and media exposure. Mental Health, Religion and Culture, 19, 7, 574-586.
44. Moreira-Almeida A¹, Neto FL, Koenig HG (2006). Religiousness and mental health: a review. Rev Bras Psiquiatr. 28(3):242-50.
45. Prakash B. Behere, Anweshak Das, Richa Yadav, and Aniruddh P. Behere ⁽2013). Religion and mental health. Indian J Psychiatry, 55, 187-194.
46. Pargament, K.I. & Nielson, J (1998). Religion and the problem solving process: Three style of coping. Journal for the scientific study of religion. 27, (1), 90-104.
47. Repko, A (2007). Integrating interdisciplinarity, Issues in Integrative Studies, 25, 1-31.
48. Simon, D., Cook, C. C. H., Powell A., Eagger S., Religion, spirituality and mental health. The Psychiatrist Online. 34:63–۴٫
49. Wilde, A. & Joseph, S (1997). Religiosity and personality in a Moslem context. Personality and Individual Differences, 23, 899–۹۰۰٫
50. World Health Organization Report (2001). Mental health: New understanding, new hope. Geneva, Switzerland: World Health Organization.
51. Youssef Al-Seheel, A. & Noraini M. N (2016). Effects of an Islamic-based gratitude strategy on Muslim students’ level of happiness. Mental Health, Religion and Culture, 19,7, 686-703.
52. Zakir Hossain, M. & Kabir Rizvi, M. A (2016). Relationship between religious belief and happiness in Oman: a statistical analysis. Mental Health, Religion and Culture, 19,7, 781-790.