دکتر مهرداد کلانتری،

عضو هیئت علمی و دانشیار گروه روان‌شناسی دانشگاه اصفهان

راضیه فتاحی،

دانشجوی دکتری روان‌شناسی دانشگاه اصفهان

دکتر حمیدطاهر نشاط دوست،

عضو هیئت علمی و استاد گروه روان‌شناسی دانشگاه اصفهان

چکیده

اختلال افسرده‌خویی یکی از اختلالات شایع روانی است که هزینه‌های هنگفتی را به‌طور مستقیم و غیر‌مستقیم بر خانواده و جامعه تحمیل می‌کند. از درمان‌های رایج آن، درمان‌های دارویی و شناختی رفتاری است. با توجه به مزمن‌بودن اختلال، اخیراً گرایش روزافزونی به ادغام‌سازی روان‌درمانی با معنویت به‌وجود آمده است. هدف از این پژوهش بررسی اثربخشی گروه‌درمانی معنوی‌ـ‌اسلامی بر علائم افسرده‌خویی و کیفیت زندگی بیماران مبتلا به افسرده‌خویی بود. طرح پژوهش مطالعه نیمه‌تجربی با استفاده از گروه کنترل و ارزیابی به‌صورت پیش‌آزمون، پس‌آزمون و پیگیری یک‌ماهه بود. بدین منظور ۲۰ نفر دانشجوی دختر مبتلا به اختلال افسرده‌خویی برمبنای ملاک‌های متن تجدید‌نظر‌شده راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی و مقیاس همیلتون، در دانشگاه اصفهان انتخاب شدند. آزمودنی‌ها به‌صورت تصادفی به دو گروه آزمایش و گواه تقسیم شدند. گروه‌درمانی معنوی‌ـ‌اسلامی طی ۷ جلسه ۹۰ دقیقه‌ای برای گروه آزمایش اجرا و گروه کنترل در لیست انتظار قرار گرفتند. نتایج نشان داد که گروه‌درمانی معنوی‌ـ‌اسلامی بر کاهش علائم افسرده‌خویی نسبت‌به گروه کنترل، در پس‌آزمون و پیگیری یک‌ماهه به‌طور معنی‌داری مؤثر بوده است(۰۰۱/۰> P). همچنین، گروه‌درمانی معنوی‌ـ‌اسلامی بر بهبود کیفیت زندگی دانشجویان نیز به‌طور معنادار مؤثر بوده است(۰۰۱/۰> P). یافته‌های این پژوهش از تقویت اثربخشی روان‌درمانی با ظرفیت‌های فرهنگی و آموزه‌های دینی حمایت می‌کند که بیانگر نقش مؤثر گروه‌درمانی معنوی‌ـ‌اسلامی بر کاهش علائم افسرده‌خویی و بهبود کیفیت زندگی در دانشجویان دختر بوده‌ است.

کلیدواژه‌ها: گروه‌درمانی معنوی‌ اسلامی، کیفیت زندگی، اختلال افسرده‌خویی، دانشجویان دختر.

کتابنامه

آذربایجانی، محمود و سید مهدی موسوی اصل. ۱۳۸۵٫ درآمدی بر روان‌شناسی دین. قم. پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.

آکوچکیان، شهلا و اسدالهی، قربانعلی و نوروزی، علی و یعقوبی و محمد و تذهیبی، محمد. ۱۳۸۵٫ «درمان شناختی و مشاوره مذهبی اختلال وسواس‌ـ‌اجبار با محتوای مذهبی». ارائه‌شده در اولین همایش بین‌المللی روان‌درمانی با رویکرد دینی. ۲۲-۲۰ آذرماه. اصفهان.

آمدی، عبدالواحد. ۱۳۸۲٫  غررالحکم و دررالکلم. ترجمه محمد علی انصاری. قم. انتشارات امام عصر.

احمدی ابهری، سید علی. ۱۳۷۶٫ «نقش ایمان و اعتقاد دینی در درمان بیماری‌ها و معرفی سه مورد درمان با روان‌درمانی مذهبی». فصلنامه اندیشه و رفتار. سال دوم. شماره ۵٫ ص ۱۱-۴٫

ابراهیمی، امرالله. ۱۳۸۶٫ «مقایسه اثربخشی روان‌درمانی یکپارچه‌گرای دینی، درمان شناختی‌ـ‌رفتاری و دارویی بر میزان افسردگی و نگرش‌های ناکارآمد بیماران مبتلا به افسرده‌خویی». پایان‌نامه دکتری روان‌شناسی. اصفهان. دانشگاه اصفهان.

امیدی، عبدالله و طباطبایی، اعظم و سازور، سید علی و عکاشه، گودرز. ۱۳۸۲٫ «همه‌گیر‌شناسی اختلالات روانی در مناطق شهری شهرستان نطنز اصفهان». فصلنامه اندیشه و رفتار. دوره ۸، شماره ۳۳٫ ص۳۸-۳۳٫

انصاری، مریم و ابراهیم میرشاه جعفری. ۱۳۸۹٫ «تأملی بر سازوکار ایمان و امید در زندگی و تأثیر آن بر سلامت روان». مجله مطالعات اسلام و روان‌شناسی. سال چهارم. شماره ۶٫ ص ۱۴۲-۱۲۳٫

باقری یزدی، عباس و بوالهری، جعفر و شاه محمدی، داود. ۱۳۷۳٫ «بررسی همه‌گیر‌شناسی اختلالات روانی در مناطق روستایی میبد یزد». فصلنامه اندیشه و رفتار. سال اول. شماره ۱٫ ص۴۱-۳۲٫

دانش، عصمت. ۱۳۸۲٫ «زوج درمانگری اسلامی». مجموعه مقالات جوان و آرامش روان. قم. انتشارات پژوهشکده و حوزه دانشگاه.

دوامی، مسعود. ۱۳۷۹٫«بررسی مقایسه‌ای کیفیت زندگی سالمندان در منزل و آسایشگاه شهر اصفهان در سال۱۳۷۹». پایان‌نامه کارشناسی ارشد پرستاری. اصفهان. دانشگاه علوم پزشکی اصفهان.

سید رضی. ۱۳۸۶٫ نهج‌البلاغه. ترجمه محمد دشتی. قم. انتشارات تا ظهور.

شرقاوی، حسن محمد. ۱۳۶۸٫ گامی فراسوی روان‌شناسی اسلامی یا اخلاق و بهداشت روان در اسلام. ترجمه سید محمد باقر حجتی. تهران. دفتر نشر فرهنگ اسلامی.

فرست، مایکل و اشپیزر، رابرت و گیبون، میربام و ویلیامز، جنت. ۱۳۸۴٫  مصاحبه بالینی ساختاریافته برای اختلال‌های محور I در (SCId-I) DSM-IV. ترجمه ونداد شریفی، سید محمد اسلامی، محمد رضا محمدی و حسین کاویانی. تهران. مهر کاویان.

فقیهی، علی نقی. ۱۳۸۲٫  «شناخت‌ـ‌رفتار درمانگری در زمینه سبب‌شناسی و درمان اختلالات افسردگی: مقایسه رویکرد اسلامی با رویکرد سنتی». مجموعه مقالات جوان و آرامش روان. قم. انتشارات پژوهشکده حوزه و دانشگاه.

کاویانی، حسین و احمدی ابهری، سید علی. ۱۳۸۱٫ «شیوع اختلال‌های افسردگی در جمعیت شهر تهران». مجله دانشکده پزشکی. شماره ۵٫ ص ۳۹۹-۳۹۳٫

کاویانی، حسین و جواهری، فروزان و بحیرایی، هادی. ۱۳۸۴٫ «اثربخشی شناخت‌‌درمانی مبتنی‌بر ذهن‌آگاهی‌(MBCT) در کاهش افکار خود‌آیند منفی، نگرش ناکار‌آمد، افسردگی و اضطراب». مجله تازه‌های علوم شناختی. سال هفتم. شماره ۱٫ ص ۵۹-۴۹٫

مرادی، اعظم. ۱۳۸۲٫ «بررسی اثربخشی گروه‌درمانی شناختی‌ـ‌مذهبی بر نیم‌رخ روانی معلولین جسمی زن شهر اصفهان». پایان‌نامه کارشناسی ارشد روان‌شناسی بالینی. اصفهان. دانشگاه اصفهان.

محمدی، محمد رضا و داویدیان، هاراطون و نور بالا، احمد علی و ملک افضلی، حسین و نقوی، حمید رضا و پور اعتماد، حمید رضا و باقری یزدی، عباس و رهگذر، مهدی و علاقبند راد، جواد و امینی، همایون و رزاقی، عمران محمد. ۱۳۸۲٫ «همه‌گیر‌شناسی اختلالات روان‌پزشکی در ایران۱۳۸۰». مجله پژوهشی حکیم. دوره ۶٫ شماره اول. ص ۵۵-۶۵٫

نجات، حمی و وکیلیان، حدیث و نجات، منصوره. ۱۳۸۵٫ «مقایسه تأثیر دعا و نماز با تکنیک تن‌آرامی در کاهش اضطراب». نخستین همایش بین‌المللی گفت‌وگوی علم و دین. تهران.

نجاتی، محمد عثمان. ۱۳۶۷٫ قرآن و روان‌شناسی. ترجمه عباس عرب. مشهد. نشر بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی.

نصیری، ح. ا. و هاشمی، ل. و حسینی، س. م. ۱۳۸۵٫ «بررسی کیفیت زندگی دانشجویان دانشگاه شیراز بر‌اساس مقیاس کیفیت زندگی سازمان جهانی بهداشت((WHOQOL-BREF ». سومین سمینار سراسری بهداشت روانی دانشجویان. ص ۳۶۸-۳۶۵٫

وحیدی مطلق، لیدا. ۱۳۸۴٫ «تأثیر آموزش‌های شناختی‌ـ‌رفتاری و شناختی‌ـ‌رفتاری مذهبی بر کاهش اضطراب دانش‌آموزان دختر پایه اول دبیرستان‌های شهر تهران». پایان‌نامه کارشناسی ارشد روان‌شناسی بالینی. اصفهان. دانشگاه اصفهان.

Aben, i., Verhey, F., Lousberg, R., & Lodder, J. 2002. “Validity of The Beck Deoression Inventory, hospital Anxiety and Depression scale, SCL-90 and Hamilton Scale as screening instruments for depression”. Psychosomatic. 43. P 386-93.

Almedia, A.M., & Lotufo, N.F. 2003. “Cognitive-behavior therapy in Prevention of depression relapses and recurrences”. Rreview Bras psychiatry. 25. P 4 239-44.

American Psychiatric Association. 2000. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders. 4Text Revised . Washington DC:APA.

Azhar, M.z., &Varma, S.L. 1995. “Religion psychotherapy in depressive patient”. Psychotherapy Psychosoma.p 63-165-8.

Azhar, M.z., &Varma, S.L. 1994. “Religion psychotherapy in anxiety disorder patients”. Acta psychiatrica scanddinavia. 90. P 1-3.

Ballesteros, j., Bobes, J., & Bulbena, A. 2007. “Sensitive to change, discriminative performance and cut off criteria to define remission for embedded short scale of the Hamilton depression rating scale:. Journal of Affective Disorder. 102. p 93-99.

Bell, b., Chalklin, L., & Mills, M. 2004. “Burden of dysthymia and comorbide illness in Canadian primary care setting”. Journal of Affective disorder. 78. P 73-80.

Brammer, L. M., Lawence, J., & Abrego, P. 1993. Therapeutic counseling and psychotherapy. prentice Hall.

Cognitive-behavior therapy in Prevention of depression relapses and recurrences, American Psychiatric Association. 2000. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders. 4Text Revised. Washington DC: APA.

Cole, B., & Pargament, K. 1999. “Re-creating your life: a spiritual / Psychotherapeutic intervention for people dignosed with cancer”. Psychology. 5. 5. P 407-495.

Corsini, R. 2001. Innovative Psychotherapy. New York. John Willey & Sons.

Dimidjian, s., Dobson, K.S., Kolenberg, R. J., Gallop, K., Hollon, S. D., & Jacobson, N. S., & et al. 2006. “Randomized trail of behavioral activation, cognitive therapy, and antidepressant medication in the acute treatment of adults with major depression”. Journal of Consoling and Clinical Psychology. 74 P 658-670.

D’ Souza, Rich, D., & Diamond, I. 2002. “A open randomized control study using a spirituall augment cognititve behavioral therapy for demoralization and improving treatment adherence in patients with schizcphrenia”. Australian and New Zealand Journal of Psychiatry. 36. P 9-15

D’ Souza, R. F., & Rodrigo, A. 2004. “Spiritually augmented cognitive behavioral therapy”. Australian Psychiatry. 12. p148-152.

Gunderson, L. 2000. “Faith and healing”. International Medicine. 132. p169-172.

Hofmann, S. G. 2006. “The importance of culture in cognitive and behavioral practice”. Cognitive and behavioral practice. 13. p243-254.

Hook, J. N., Worthington, E. L., Davis, D. E., Jennings. D. J., & et al 2010. “Empirically supported religious and spiritual therapies”. Journal of Clinical Psychology.1. p 46-66.

Kao, T.W., Tsai, D.M., & Wu, K. D. 2003. “Impact of religious activity and depression and quality of life of chronic dialysis patients”. Journal of Fprmas Medical Association. 102. P 127-130.

Kaplan, H. J., & Sadock, B. Y. 2005. Comprehensive textbook of Psychiatry. Philadelphia. William & Wilkins.

Koenig, H.G. 2000. Religion, spirituality and medicine: Application to clinical practice. Oxford University Press.

Markowitz, J.C. 1996. “Psychotherapy for dysthymic disorder”. Psychiatric Clinics of North America. 19. p 133-149.

McCullough, m. E., & Willoughby, L. B. 2009. “Religion, Self-Regulation, and Self-Control: Associations, Explanations, and Implications”. Journal of Psychological Bulletin. 135. P 69-93.

Meyer, K., & Lobao, L. 2003. “Economic hardship, religion and mental Health during the Midwestern fram crisis”. Journal of Rural Studies. 19. P 139-155.

Pargament, K.I. 2007. Spirituality integrated psychotherapy: Understanding and Addressinh the Sacred. New York. Guilfird Publications.

Peterson. C., & Seligman, M. E. P. 2004. Character strengths and virtues. Oxford University Press.

Propst, L.R. 1998. Psychotherapy in religious framework human sciences. Roudledg press.

Rialo, S. A., Neguyen, t. A., Greaden, J. F., & King, C. A. 2005. “Prevalence of depression by race/ ethnicity: finding from the national Health and nutrition Examination Survey III”. American Journal of Public Health. 95. P 998-1002.

Snyder, C. N., & Lopez, S. T. 2005. A handbook of positive psychology. Oxford. Oxford University Press.

Spero, M. H. 1996. Psychotherapy of the religious patients. Jason Aronson Inc.

Vaccuro, B. 2007. “Spirituality in the treatment of men with anxiety and depression”.   Southern Medical Journal. 100. P 626-7.

Wiliams, J.W., Barrett, J., Oxman, T., & franke, E. 2000. “Treatment of dysthymic and minor deoression in primary care”. Journal of the American Medical Association. 27. P 1519-26.

West, Willam. 2000. Psychotherapy & Spirituality, Crossing the line between therapy and religion. First Published. London. Sage Publications.

-Woo,  S.M., & Keatinge, C. 2008. Diagnostic and treatment of mental disorders across the lifespan. New York: John Willey & Sons.

World Health Organization. 1992. The ICD-10 classification of mental and behavioral disorders: Clinical descriptions and diagnostic guideline. Geneva. Switzerland. Author