بازتعریف محتوای متون تاریخ هنر بر اساس آموزههای اسلامی
یحیی نوریان
کارشناسی ارشد معماری، دانشکدۀ هنر و معماری دانشگاه تربیت مدرس تهران
دکتر محمد جواد مهدوینژاد
استادیار دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس تهران
چکیده
تاریخ هنر و تمدن از مهمترین دانشهای تأثیرگذار بر فرآیند خلق آثار هنری هستند. متون تاریخنگاری که محصول تحلیل اسناد تاریخی توسط تاریخگر و تحت تأثیر جهانبینی او هستند، آنهنگام که توسط پژوهشگر غیرمسلمان و با تأثیر پذیرفتن از جهانبینی او تدوین میشوند، جوابگوی بسیاری از انگارههای اسلامی نیستند و قادر نخواهند بود تا نگرش هنری هنرمند مسلمان را در تطابق با آموزههای دینی اسلامی پرورش دهند. این متون علاوه بر عدم تطابق با انگارههای اسلامی، از اشکالات منطقی در تعریف روایت تاریخی هنر برخوردارند.
در این مقاله پس از بررسی و تحلیل محتوای متون تاریخ هنر و معماری و شناخت ویژگیهای آن و طرح ضرورت بازتعریف این متون، با ارائۀ الگویی برای بازتعریف در سه بعد اصلی یک پژوهش تاریخی یعنی اسناد، استنتاج و روایت تاریخی، به چهارچوبی برای هدایت محتوای تاریخ هنر و تمدن بهمنظور تطبیق با آموزههای اسلامی دست پیدا میکنیم. چهارچوب مورد نظر علاوه بر جهتدهی تاریخنویسی هنر تا انطباق با آموزههای الهی، درصدد است تا برخی چالشهای منطقی موجود در محتوای مشهور تاریخ هنر و تمدن را نیز از آن بزداید.
کلیدواژهها: تاریخ، تاریخ هنر، بازتعریف، آموزههای اسلامی، اسلامیسازی علوم.
کتابنامه
قرآن کریم.
ابن بابویه، محمدبنعلی. ۱۳۸۷٫ خصال شیخ صدوق. تدوین سعید احمدی و ترجمۀ محمد باقر کمرهای. تهران. کتابچی.
استنفورد، مایکل. ۱۳۷۹٫ مدخلی بر فلسفۀ تاریخ؛ گذشته، حال، آینده (فلسفۀ تاریخ، روششناسی و تاریخنگاری). ترجمۀ حسینعلی نوذری. تهران. طرح نو.
پازوکی، شهرام. ۱۳۸۳٫ «تاریخیگری و نسبت آن با بنیادهای نظری تاریخ هنر». فصلنامۀ خیال (فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران). شماره۱۰٫
پوپر، کارل ریموند. ۱۳۶۳٫ حدسها و ابطالها. ترجمۀ احمد آرام. تهران. شرکت سهامی انتشار.
تدین، مهدی. ۱۳۸۸٫ «نقش تاریخ طبری در تفسیر طبری». پژوهشنامۀ زبان و ادبیات فارسی. شماره۱٫
جلیلی، سید هدایت. ۱۳۸۴٫ «راز اختلاف در تفسیر رخدادهای دینی ـ تاریخی». فصلنامۀ علمی ـ پژوهشی انجمن معارف اسلامی ایران. شماره ۴٫
جنسن، هـ . و. ۱۳۸۸٫ تاریخ هنر جنسن. ترجمۀ فرزان سجودی. تهران. فرهنگسرای میردشتی.
جوادی آملی، عبدالله. ۱۳۷۸٫ معرفتشناسی در قرآن. قم. اسراء.
حضرتی، حسن. ۱۳۹۰٫ «ابنفندق و تاریخشناسی». پژوهشهای علوم تاریخی (دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران). شماره۳٫
حضرتی، حسن. ۱۳۸۸٫ «امام خمینی (ره) و دانش تاریخ». پژوهشنامۀ متین. شماره۴۳٫
خامنهای، سید علی. ۱۳۷۰٫ بیانات در دیدار اعضاى گروه تاریخ صداى جمهورى اسلامى ایران. سخنرانی. تهران. (دسترسی از آدرس: http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=2566).
ــــــــــــــــ . ۱۳۹۰٫ بیانات در دیدار جمعی از دانشجویان. سخنرانی. تهران. (دسترسی از آدرس: http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=16912).
ــــــــــــــــ . کلمات قصار. (دسترسی از آدرس: http://farsi.khamenei.ir/FA/Qesar/qesar.jsp)
دری، ویلیام. ۱۳۸۳٫ «فلسفه و تاریخنگاری». پژوهشنامۀ فلسفۀ دین. شماره۴٫
دوبلیوس، لوکاس. ۱۳۷۹٫ دریچهای به جهان باستان. ترجمۀ مرتضی ثاقبفر. تهران. ققنوس.
دورانت، ویلیام جیمز. ۱۳۶۵٫ تاریخ تمدن؛ مشرقزمین گاهوارۀ تمدن (جلد ۱). تدوین محمود مصاحب و ترجمۀ احمد آرام، ع. پاشایی و امیرحسین آریانپور. تهران. علمی فرهنگی.
ـــــــــــــــــ . ۱۳۶۵٫ تاریخ تمدن؛ یونان باستان (جلد ۲). تدوین هرمز همایونپور، خشایار دیهیمی و نادر هدی. ترجمۀ امیرحسین آریانپور، هوشنگ پیرنظر و فتحالله مجتبایی. تهران. علمی فرهنگی.
زروانی، مجتبی. ۱۳۸۵٫ «تاریخ و پدیدارشناسی دین». پژوهشهای اخلاقی (فصلنامۀ علمی ـ پژوهشی انجمن معارف اسلامی ایران). شماره۲٫
سجادی، سید مهدی. و برخورداری، رمضان. ۱۳۸۳٫ «تبیین و تحلیل جریان اسلامیسازی علوم و آثار آن بر تعلیم و تربیت». فصلنامۀ نوآوریهای آموزشی. شماره۷٫
شعبانی، رضا. و رومی، فریبا. ۱۳۸۸٫ «تحلیل نماد و اسطوره در تاریخ» . مسکویه. شماره۱۱٫
صانعی، منوچهر. ۱۳۸۲٫ «قانونمندی تاریخ». فصلنامۀ شناخت. شماره۳۸٫
عتف. ۱۳۸۳٫ شرح درس آشنایی با تاریخ معماری جهان. تهران. وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، شورای عالی برنامهریزی. مشخصات کلی. برنامه و سرفصل دروس رشتههای هنر.
علمالهدی، جمیله. ۱۳۸۶٫ «درآمدی به مبانی اسلامی روش تحقیق». فصلنامۀ نوآوریهای آموزشی. شماره۲۱٫
عهد جدید، کتاب مقدس. ۱۳۸۵٫ انجیل برنابا. ترجمۀ حیدرقلیخان قزلباش (سردار کابلی). تهران. نشر کتاب.
عهد عتیق، کتاب مقدس. ۱۳۸۰٫ کتابهایی از عهد عتیق (کتابهای قانون ثانی) براساس کتاب مقدس اورشلیم. ترجمۀ پیروز سیار. تهران. نشر نی.
کتاب مقدس. ۱۳۴۲٫ تهران. انجمن کتاب مقدس ایران.
کربلایی پازوکی، علی. ۱۳۸۴٫ «نقش اندیشههای کلامی در تاریخنگاری مسلمانان». فصلنامۀ اندیشۀ نوین دینی. شماره۳٫
کربن، هانری. ۱۳۸۲٫ شیعه (مذاکرات و مکاتبات با علامه طباطبایی). تهران. حکمت و فلسفۀ ایران. چاپ چهارم.
کلینی، ابوجعفر محمدبنیعقوب. ۱۳۶۵٫ اصول الکافی (جلد ۱ و ۶). تهران. دارالکتاب الاسلامیه.
کناررودی، قربانعلی. ۱۳۸۹٫ «عینیت و جایگاه آن در مطالعات تاریخی». فصلنامۀ علمی، پژوهشی تاریخ. شماره ۱۰٫
گاردنر، هلن. ۱۳۸۵٫ هنر در گذر زمان. ترجمۀ محمد تقی فرامرزی. تهران. آگاه.
گامبریچ، ارنست. ۱۳۸۸٫ تاریخ هنر. ترجمۀ علی رامین. تهران. نی.
گدار، آندره. ۱۳۵۸٫ هنر ایران. ترجمۀ بهروز حبیبی. تهران. دانشگاه ملى.
گروت، لیندا. و وانگ، دیوید. ۱۳۸۸٫ روشهای تحقیق در معماری. ترجمۀ علیرضا عینیفر. تهران. دانشگاه تهران.
لچت، جان. ۱۳۷۷٫ پنجاه متفکر بزرگ معاصر. ترجمۀ محسن حکیمی. تهران. خجسته.
لوکاس، هنری استیون. ۱۳۸۴٫ تاریخ تمدن؛ از کهنترین روزگار تا سدۀ ما (جلد ۱). ترجمۀ عبدالحسین آذرنگ. تهران. سخن.
ـــــــــــــــــــ . ۱۳۸۴٫ تاریخ تمدن؛ از نوزایی تا سدۀ ما (جلد ۲). ترجمۀ عبدالحسین آذرنگ. تهران. سخن.
مارتین، والاس. ۱۳۸۲٫ نظریههای روایت. ترجمۀ محمد شهبا. تهران. هرمس.
مرادی، مسعود. ۱۳۸۸٫ «تاریخ و مشکلات آموزشی ـ پژوهشی پیشِ رو (راهبردهای توسعۀ کیفی)». تاریخنگری و تاریخنگاری. شماره ۷۸٫
معاونت مطالعات و تحقیقات سازمان ملی جوانان. ۱۳۹۱/الف. روایت تفکر، فرهنگ و تمدن از آغاز تا کنون، جلد اول: آسمان به زمین الصاق شد (از آغاز تا پایان قرون وسطی). تدوین توسط خانۀ فرهنگ و هنر سافیا. قم. نشر معارف.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ . ۱۳۹۱/ب. روایت تفکر، فرهنگ و تمدن از آغاز تا کنون، جلد دوم: دوباره به آسمان نگاه کن (از ظهور اسلام تا تمدن اسلامی). تدوین توسط خانۀ فرهنگ و هنر سافیا. قم. نشر معارف.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ . ۱۳۹۱/ج. روایت تفکر، فرهنگ و تمدن از آغاز تا کنون، جلد سوم: من به قدرت رسید (از رنسانس تا روشگری). تدوین توسط خانۀ فرهنگ و هنر سافیا. قم. نشر معارف.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ . ۱۳۹۱/د. روایت تفکر، فرهنگ و تمدن از آغاز تا کنون، جلد چهارم: این عصر قرمز است (از مدرنیته تا جنگ جهانی دوم). تدوین توسط خانۀ فرهنگ و هنر سافیا. قم. نشر معارف.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ . ۱۳۹۱/هـ. روایت تفکر، فرهنگ و تمدن از آغاز تا کنون، جلد پنجم: در جهت عکس حرکت کن (از اعتراضهای مدرن تا کنون). تدوین توسط خانۀ فرهنگ و هنر سافیا. قم. نشر معارف.
مهدوی نژاد، محمد جواد. و نوریان، یحیی. ۱۳۹۰٫ «قصه؛ الگوی روایت تاریخی از منظر قرآن کریم (بازخوانی سورۀ مبارکۀ یوسف بهعنوان بهترین تاریخگویی». فصلنامۀ پژوهشهای میانرشتهای قرآن کریم. شماره۴٫
نامدار طالشانی، مظفر. ۱۳۸۵٫ «نظام شناخت عقلانی تاریخ (جستارهایی در نسبت حکمت آرمانخواهی و عقلگرایی تاریخ با دانشها و پنداشتههای انسان». فصلنامۀ فرهنگ (ویژۀ تاریخ). شماره۶۰٫
نجومیان، امیرعلی. ۱۳۸۵٫ «تاریخ، زبان و روایت». پژوهشنامۀ علوم انسانی. شماره۵۲٫
نیچه، فردریش. ۱۳۷۷٫ سودمندی و ناسودمندی تاریخ برای زندگی. ترجمۀ عباس کاشف و ابوتراب سهراب. تهران. فرزان.
هارت، فردریک. ۱۳۸۲٫ سیودو هزار سال تاریخ هنر. ترجمۀ هرمز ریاحی. تهران. پیکان.
همامی، عباس. ۱۳۸۳٫ «تفسیر بالرأی جایز و شرایط و مراحل آن». زبان و ادبیات عربی (مجلۀ دانشکدۀ ادبیات دانشگاه تهران). شماره ۶-۷٫
Abrams, M. H. 1993. A Glossary of Literary Terms. Fort Worth. Harcourt Brace College Publishers. 6th.
Bartens, Hans. 2001 .Literary Theory: The Basics. London. Routledge.
Bennett, A. & Royle, N. 1995. Introduction to Literature, Criticism and Theory – Third Edition. Harlow. Pearson.
Daniken, Erich von. 1973. In Search of Ancient Gods. New York. G.P.Putnam: Book Club Edition.
_______________ . ۱۹۹۹٫ Chariots of the Gods. Berkley. Berkley Trade.
_______________ . ۲۰۰۹٫ History Is Wrong. Translated by Nicholas Quaintmere. Pequannock .New Page Books.
Fernie, Eric. 1995. Art History and its Methods: a Critical Anthology. Australia. Phaidon Press.
Hull, D. 2003. Darwin’s Science and Victorian Philosophy of Science. In Hodge J. & Radick G.(eds) The Cambridge companion to Darwin, (168-191). Cambridge. Cambridge University Press.
Selden, Raman. & Widdowson, Peter. 1993. A Reader’s Guide to Contemporary Literary Theory. New York. Harvester Wheatsheaf. 3rd.
Tyson, Lois. 1999. Critical Theory Today: A UserـFriendly Guide. NewYork. Garland Publishing Inc.
Woodfield, Richard. 1996. “Gombrich’s Story of Art”. British Journal of Aesthetics. No36.