محمد رمضانی

دانشجوی کارشناس ارشد روان شناسی بالینی

چکیده

تدوین الگوی نظری اخبات برای سنجش ایمان و نیز، ساخت و اعتباریابی «مقیاس سنجش ایمان» بر اساس این الگوی نظری، هدف پژوهش حاضر بوده است. پس از مطالعه ی الگوهای نظری مختلف و برخی از پرسشنامه هایی که در این زمینه ساخته شده است و نیز بررسی روایات و آیات قرآن و آثار علما، در نهایت الگوی سنجش ایمان بر مبنایِ مفاهیم اخبات و تذلل، به عنوان مبنای نظریِ سنجش ایمان و طراحی مقیاس آن، انتخاب گردید. طبق این الگو، ریشه همه ی صفات بد و رذائل در انسان، استکبار بر خدای متعال است و در نقطه ی مقابل آن، تذلل و اخبات و انکسار در مقابل خدای متعال ریشه ی تمام صفات پسندیده است. لذا آن چیزی که وجه ممیزه ی بین اعمال و صفات نفسانی افراد است، میزان اخباتی است که در اوصاف نفسانی و اعمال و رفتار و انگیزه هایشان وجود دارد نه صِرفِ خود اعمال و رفتار و صفات و انگیزه ها. در نتیجه برای طراحی مقیاسی جهت سنجش ایمان، حتماً باید عامل اخبات در گویه های آن لحاظ گردد، وگرنه صرف سنجش صفات و رفتارهای حسنه، نمی تواند شاخصی از میزان ایمان باشد. جهت ساخت پرسشنامه ای بر مبنای این الگوی نظری، در مجموع، ۵۶ سوال طراحی گردید که بعد از اصلاحاتی به ۵۲ سوال کاهش یافت. پایایی این مقیاس از سه روش بازآزمایی، آلفای کرونباخ و تنصیفی بررسی گردید که به ترتیب ضرایب پایایی ۹۷/۰، ۹۳/۰ و ۸۷/۰ بدست آمد. روایی سازه ی این پرسشنامه نیز از طریق مقایسه میانگین نمرات دانشجویان و طلاب علوم دینی با استفاده از آزمون تی مستقل نشان داد که نمرات طلاب از نمرات دانشجویان به طور معنی داری بالاتر است. در مجموع، شواهد نشان می دهد که «مقیاس سنجش ایمان» از خصوصیات روان سنجی مناسب برای استفاده در ایران برخوردار است.

واژه های کلیدی: اخبات- تذلل- سنجش دینداری- سنجش ایمان- دین

منابع

۱- قرآن کریم

۲- پسندیده، عباس (۱۳۸۶). درآمدی بر روش شناسی فهم معارف روانشناختی از احادیث. علوم حدیث. شماره ۴۵ و ۴۶٫ صص ۸۸-۱۰۹٫

۳- جوادی آملی، عبدالله (۱۳۸۷). مراحل اخلاق در قرآن. قم. نشر اسراء.چاپ هفتم

۴- حسینی طهرانی، سید محمد حسین(۱۴۱۸ ه ق). رساله لب اللباب در سیر و سلوک اولی الالباب. مشهد. انتشارات علامه طباطبایی.چاپ هشتم

۵- خدایاری فرد، محمد. (۱۳۸۴). گستره ی پژوهش های داخلی در زمینه ساخت مقیاس های دینی. در محمدرضا سالاری فر، مسعود آذربایجانی و عباس رحیمی نژاد (گردآورندگان) . گزیده مقالات همایش مبانی نظری مقیاس های دینی. (صص، ۹۹ – ۱۵۵). قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه  و تهران: دفتر طرح های ملی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

۶- رضی، محمد بن حسین(بی تا). نهج البلاغه (۱۳۸۶)، ترجمه سید علی نقی فیض الاسلام اصفهانی، نشر فقیه.
۷- سالاری فر، محمد رضا . (۱۳۸۴). تفاوت های فردی در دینداری و منحنی توزیع آن در یک جامعه دینی. در محمدرضا سالاری فر، مسعود آذربایجانی و عباس رحیمی نژاد (گردآورندگان). گزیده مقالات همایش مبانی نظری مقیاس های دینی. (صص، ۹۹ – ۱۵۵). قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه  و تهران: دفتر طرح های ملی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی

۸- صفایی حائری، علی (۱۳۸۵). اخبات. قم. انتشارات لیله القدر.چاپ اول

۹- صمدی آملی، داود(۱۳۸۱). شرح مراتب طهارت. قم. انتشارات آل علی.چاپ چهارم

۱۰- کالات، جیمز (۲۰۰۷). روانشناسی فیزیولوژیکی، ترجمه یحیی سید محمدی (۱۳۸۷). تهران: نشر روان. چاپ دوم

۱۱- محمدی ری شهری، محمد (۱۳۸۶). میزان الحکمه. قم. سازمان چاپ و نشر دارالحدیث. چاپ هفتم

۱۲- محمدی مهر، غلامرضا (۱۳۸۹). روش تحلیل محتوای (راهنمای عملی تحقیق). دانش نگار.

۱۳- مدیرشانه چی، کاظم(۱۳۹۰). درایه الحدیث. قم: انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه.

۱۴- مصباح، محمد تقی(۱۳۸۸). اخلاق در قرآن جلد۱٫ قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی. چاپ دوم

۱۵- معلوف یسوعی، لویس(۱۹۹۲). المنجد، ترجمه محمد بندر ریگی (۱۳۸۲). تهران. انتشارات ایران.چاپ چهارم

۱۶- میرباقری، محمد مهدی. فایل صوتی با موضوع «اخلاق حمیده». بر گرفته از سایت www.rasekhoon.net . تاریخ مشاهده: ۲۸/۱۰/۱۳۹۰

۱۷- نراقی، ملا احمد (۱۳۶۲). معراج السعاده. تهران. انتشارات رشیدی.چاپ اول