سلمان نقره‏ کار

استادیار معماری و عضو هیئت علمی، دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی.

صدیقه معین مهر

استادیار معماری و عضو هیئت علمی، دانشکده هنر و معماری دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران جنوب (نویسنده‌ی مسئول).

moeinmehr@alumni.iust.ac.ir

چکیده

بازنگری و تحوّل در آموزش معماری، اول، به‌صورت دوره­ای، و دوم، در شرایط کنونی کشور، یک ضرورت می­باشد؛ چراکه برنامه و سرفصل رشته کنونی، در دو بخش نقص دارد. در «عرصه نظری»، تأثیر «آموزه‌های اسلامی» بر مبانی آموزش کمرنگ بوده؛ و برنامه نیز پس از تدوین اولیه، متناسب با «نیازهای بومی کشور» بصورت پویا و هوشمند، مورد بازنگری، تغییر و اصلاح قرار نگرفته است. یعنی نه با آرمان‌ها و ارزش‌های انقلاب، و نه با واقعیت‌های کشور و نیازهای مردم، هم­آهنگ نیست. در «عرصه عملی»، سازوکار اجرای آموزش معماری، یک سامانه هدفمند نمی‏باشد؛ و به‌صورت یک کل یکپارچه در راستای پرورش همه­جانبه معماران شایسته عمل نمی­کند. نتیجه آنکه فارغ­التحصیلان این رشته پس از طی دوره آموزشی، نه به رشد متعادل قوای فردی انسانی می‌رسند (حُسن فاعلی)؛ و نه از کارآیی حرفه­ای معمارانه لازم برای برآوردن نیازهای جامعه برخوردارند (حُسن فعلی). سطح پایین کیفیت معماری امروز کشور، چه از جنبه علمی و فنّی و چه از بُعد هنری و چه برخورداری آثار از اصالت و هویت­های خودی، شاهدی بر این مدعاست. حل این مشکل، نیازمند تأمل و بازنگری در برنامه و سرفصل رشته معماری است. در همین راستا «شورای تحول علوم انسانی و هنر» چهار رویکرد «روزآمدی، بومی‌سازی، کارآمدی و اسلامی‌سازی» را به‌عنوان مبنای بازنگری و تحوّل به وزارت علوم ابلاغ کرد؛ و مقرر شد برنامه و سرفصل رشته معماری مبتنی بر این رویکردها بازنگری شود. هدف تحقیق پیشِ­رو، جستجوی راهکارهای عملی برای اثربخشی این چهار رویکرد بر آموزش معماری است. پرسش تحقیق آن است که چه راهکارهایی برای نیل به این هدف وجود دارد؟ به­همین منظور با انتخاب دروس مقدمات طراحی معماری، و با روش تحقیق ترکیبی استدلال منطقی و موردپژوهی تمرین‌هایی طراحی گردید؛ و تلاش شد از جامعیت نسبی برخوردار باشند؛ سپس با مشارکت دانشجویان اجرا شد و با تکنیک «تحلیل محتوای» آثار، پاسخ پرسش مکشوف گردید. نمونه‌های بررسی شده، از میان سه گروه از دانشجویان درس مقدمات طراحی معماری ۱، ۲، و ۳ در دانشگاه تربیت دبیر شهیدرجایی^(ره) است. یافته­های پژوهش حاکی از آن است که تحول اساسی برای نیل به هدف مذکور باید در سه رُکن اصلی درس یعنی «هدف، محتوا و روش تدریس» ایجاد شود. بر این اساس با طراحی «تمرین‌های غنی­سازی­شده» می­توان ضمن رشد سه مهارت «درک، خلق و بیان معماری» در دانشجو (حُسن فاعلی) زمینه جهت‌گیری این مهارت‌ها در راستای چهار رویکرد یادشده را فراهم نمود؛ و مهندسانی «روزآمد و کارآمد» و اهل خدمت به مردم برای «ایران اسلامی» تربیت کرد (حُسن فعلی).

واژه‏ های کلیدی:

آموزش معماری، بومی­سازی، اسلامی­سازی، کارآمدی، روزآمدی، تمرین­های غنی­سازی شده.

منابع

1. اعضای کارگروه روانشناسی شورای تحول. ۱۳۹۷٫ ضرورت بازنگری، راهبردها و راهکارهای تحول در روانشناسی. تحول در علوم انسانی ۱ (۱): ۱۳۶-۱۵۰٫
2. بذرافشان مقدم، مجتبی، مریم شوقی، مریم رحمان‌خواه، و راحیل رحمان‌خواه. ۱۳۹۴٫ جایگاه نظارت و راهنمایی تعلیماتی در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش. پژوهشنامه مبانی تعلیم و تربیت ۵ (۲): ۲۳ -۴۳٫
3. ثقفی، محمودرضا. فرهنگ مظفر، و سید محسن موسوی. ۱۳۹۴٫ بررسی تأثیر روش آموزش مشارکت مستقیم استاد و دانشجو بر فرایند یادگیری در درس مقدمات طراحی معماری ۱٫ مرمت و معماری ایران ۱ (۱۰):
4. خامنه‌ای (آیت‌اله)، سید علی. ۱۳۶۳٫ سخنان رهبر معظم انقلاب در سمینار ائمه جمعه تهران، ۲/۳ /۱۳۶۳٫
5. درونه، جعفر، و محمّدحسین رضایی. ۱۳۸۹٫ منشور تحوّل بنیادین آموزش و پرورش. تهران: دبیرخانه اجرایی ستاد تحوّل بنیادین آموزش و پرورش.
6. شورای‌عالی انقلاب فرهنگی. ۱۳۸۶٫ سند تحوّل بنیادین آموزش و پرورش. تهران: دبیرخانه شورای‌عالی.
7. گروت، لیندا، و دیوید وانگ. ۱۳۹۴٫ روش‌های تحقیق در معماری. ترجمه‌ی علیرضا عینی‌فر. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
8. گودرزی، اکرم، انسیه زاهدی، و زهرا سادات شاه احمد قاسمی. ۱۳۹۷٫ فرایند تحول در سازمان‌های آموزشی از دیدگاه اسلام. تحول در علوم انسانی ۱ (۱): ۷۱- ۱۰۴٫
9. میرجانی، حمید. ۱۳۹۰٫ استدلال منطقی به مثابه روش پژوهش. صفه ۲۰ (۵۰): ۳۵- ۵۰٫
10. نقره‌‌کار، سلمان. ۱۳۸۹٫ معماریِ آموزش معماری، بر مبنای اندیشه اسلامی، در جستجوی مدلی برای برنامه آموزش معماری مبتنی بر اندیشه اسلامی و پیشنهادهایی برای ارتقای آموزش معماری در ایران، رساله دکترای معماری، دانشگاه علم و صنعت ایران. به راهنمایی مهندس عبدالحمید نقره‌کار و دکتر فرهنگ مظفر، و مشاوره دکتر حمید ندیمی.
11. _______، و سید نعیم اورازانی. ۱۳۹۱٫ طرح پژوهشی برای مشخصات کلی برنامه و سرفصل دروس، رشته: مهندسی معماری در مقطع کارشناسی. به سفارش دانشگاه هنر اصفهان و دانشگاه شهیدرجایی^(ره).

References

1. Bazrafshan Moghadam, Mojtaba, Maryam Shoghi, and Rahil Rahmankhah. 2016. The Place of Educational Supervision in the Fundamental Reform Document of Education (FRDE) in the Islamic Republic of Iran. Foundations of Education 5 (2): 23- 43.
2. Dorune, Jafar, and Mohammad Hossein Rezaee. 2010. Charter of Fundamental Transformation of Education. Tehran: Executive Secretariat of the Fundamental Transformation of Education.
3. Goudarzi, Akram, Ensieh Zahedi, and Zahra Sadat Shah Ahmad Ghasemi. 2018. The Process of Evolution in Educational Organizations from The Point of View of Islam. Evolution in Humanities 1 (1): 71- 104.
4. Groat, Linda, and David Wang. 2015. Architectural Research Methods. Translated by Alireza Eynifar. Tehran: University of Tehran Press.
5. Khamenei (Ayatollah), Seyed Ali. 1984. Remarks of the Supreme Leader of the Revolution at the Seminar of the Friday Imams of Tehran, April 22.
6. Members of the Transformation Council Psychology Working Group. 2018. The Need to Revise Strategies and Solutions for Evolution in Psychology. Evolution in Humanities 1 (1): 136- 150.
7. Mirjani, Hamid. 2010. Logical Argumentation as A Research Method. Soffeh 20 (50): 35- 50.
8. Noghrekar, Salman. 2010. Architecture Architectural Education, based on Islamic thought, looking for a Model for an Architecture Education Program based on Islamic Thought and Suggestions for Promoting Architecture Education in Iran, PhD Thesis in Architecture, Iran University of Science and Technology. Under the Guidance of Abdul Hamid Noghrekar and Farhang Mozaffar, and the Advice Hamid Nadimi.
9. _______________, and Seyed Naeem Oorazani. 2012. Research Plan for General Program Specifications and Course Topics, Field: Architectural Engineering at the Undergraduate Level. By Order of Isfahan University of Arts and Shahid Rajaee University.
10. Saghafi, Mahmoudreza, Farhang Mozaffar, and Seyed Mohsen Moosavi. Investigating the Impact of DCIS Teaching Method (Direct Collaboration of Instructor and Student) on the Learning Process of Architectural Design Basics (Module I). Maremat and Memari-e Iran 1 (10): 79- 90.
11. Supreme Council for Cultural Revolution. 2007. Document of Fundamental Transformation of Education. Tehran: Secretariat of the Supreme Council.