پدیدارشناسی گونه‌های دینداری دانشجویان
صابر جعفری کافی‌آباد (نویسنده مسئول)
دانشجوی دکتری رشته جامعه‌شناسی نظری- فرهنگی دانشگاه تهران، ایران، تهران
saberjafari65@ut.ac.ir
محمد سیدغراب
کارشناسی ارشد رشته جامعه‌شناسی دانشگاه علامه طباطبائی، ایران، تهران
seyed466@yahoo.com
چکیده
از پیشرفت‌های جامعه‌شناسی دین، فرارَوی از الگوهای صلب و تک‌بعدی «دینداری» به سمت الگوهای پیچیده‌تر دینداری یا «دینداریها» است. فاقد قدر مشترک بودن افرادی با الگوهای دینداری متفاوت، امکان مقایسه تطبیقی و اندازه‌گیری در مقیاسی واحد را سلب می‌کند. چنین وضعیتی ضرورت گونه‌شناسیِ نسبت‌های مختلف افراد با مقوله دین را توجیه می‌نماید. هدف از این پژوهش، گونه‌شناسی مواضع معرفتی دانشجویان نسبت به دین است. به‌منظور تعیین موضع و مواضع دانشجویان، صرفاً بر وجوه معرفتی و نگرشی دانشجویان تأکید شده و در مواردی که از مسائل عملی پرسش شده، موضع معرفتی فرد نسبت به مسئله مذکور مد نظر بوده است. داده‌های این پژوهش از مصاحبه‌های عمیق با پنجاه نفر از دانشجویان دانشگاه‌های تهران و شریف و در دو مرحله به دست آمده‌اند. در این پژوهش از روش نظریه مبنایی برای تحلیل و طبقه‌بندی داده‌ها در جهت دستیابی به الگوی گونه‌شناسی استفاده شده است. چارچوب مفهومی نیز از رفت‌وبازگشت میان قیاس (ادبیات نظری موجود) و استقرا (داده‌های تجربی حاصل از مصاحبه‌های مرحله اول) و در شش محور کلی (نگرش به دین و هستی‌شناسی، انتظار از دین، معرفت‌شناسی، انسانشناسی، غایت و معنای زندگی و مبانی اخلاقی) تثبیت شده و مبنای مصاحبه‌های مرحله دوم قرار گرفته است. نتایج حاصل از کدگذاری داده‌ها ذیل محورهای صورتبندیشده در چارچوب مفهومی، در قالب مدلی تحلیلی، الگویی چهاروجهی (راهبردهای هستی‌شناسانه، راهبردهای معرفتی فرد نسبت به دین، موضع فرد نسبت به کیفیت حضور دین در اخلاق اجتماعی و سیاست و بازتاب مواضع معرفتی در اتخاذ راهبرد عملی نسبت به دین) را برای گونه‌شناسی مواضع معرفتی دانشجویان نسبت به دین فراهم کرده است.
کلیدواژگان: گونه شناسی، موضع معرفتی، دین، دانشجویان، دینداری ها.
منابع
- آروین، بهاره (۱۳۸۴). بررسی رابطه میان نهادمند شدن دین و شخصی شدن آن در جامعه ایرانی پس از انقلاب اسلامی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد جامعه شناسی. دانشگاه تهران، دانشکده علوم اجتماعی.
- آزاد ارمکی، تقی، و غیاثوند، احمد (۱۳۸۱). تحلیل جامعهشناختی دینداری جوانان با رویکرد بی‌شکلی دینداری، پژوهشنامه علوم انسانی. ۳۵، از صفحه ۱۳۳ تا ۱۶۰٫
- اسدی شیاده، مریم (۱۳۹۰). بررسی انواع دینداری زنان در شهرستان آمل، مقایسه دینداری دختران دهه شصت با دینداری مادرانشان. پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته مطالعات فرهنگی. دانشگاه علم و فرهنگ تهران.
- برگر، پیتر ال. (۱۳۸۰). افول سکولاریزم: دین خیزشگر و سیاست جهانی. ترجمه افشار امیری. تهران: مؤسسه نشر پنگان.
- بیابانی، آزیتا (۱۳۸۱). بررسی رابطه پایگاه اقتصادی اجتماعی با نوگرایی دینی با تأکید بر دانش‌آموزان پایه سوم دبیرستان‌های دولتی. پایا ن‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه تربیت مدرس تهران، دانشکده علوم انسانی.
- توسلی، غلام‌عباس، و مرشدی، ابوالفضل (۱۳۸۵). بررسی سطح دینداری و گرایش‌های دینی دانشجویان (مطالعه موردی: دانشگاه صنعتی امیرکبیر)، مجله جامعه‌شناسی ایران. ۲۸، از صفحه ۹۶ تا ۱۱۸٫
- جوادی آملی، عبدالله (۱۳۷۲). شریعت در آینه معرفت. قم: مؤسسه فرهنگی رجاء.
- حبیب‌زاده، رامین (۱۳۸۴). بررسی انواع دینداری در بین دانشجویان دانشگاه تهران. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه تربیت مدرس تهران، دانشکده علوم انسانی.
- حسن‌پور، آرش، و ربانی، علی (۱۳۹۳). نقد مطالعات گونه‌شناسی دینداری و ارائه چارچوبی نو، مجله راهبرد فرهنگ. ۲۸، از صفحه ۶۱ تا ۹۰٫
- ذوالفقاری، ابوالفضل (۱۳۸۹). رابطه میزان دینداری (التزام دینی) با نوع دینداری، فصلنامه علوم اجتماعی. ۴۹، از صفحه ۶۷ تا ۱۰۴٫
- راد، فیروز، و منبری، راحله (۱۳۸۸). مقایسه بررسی برخی عوامل روانی و اجتماعی مرتبط با میزان دینداری دانشجویان، مجله مطالعات جامعه‌شناسی. ۲، از صفحه ۳۱ تا ۵۲٫:
- ربانی گلپایگانی، علی (۱۳۸۶). ریشه‌ها و نشانه‌های سکولاریسم. تهران: انتشارات کانون اندیشه جوان.
- سبحانی تبریزی، جعفر و دیگران (۱۳۷۴). اقتراح، مجله نقد و نظر. ۳ و ۴: ۴-۲۹٫
- سراج‌زاده، حسین و همکاران (۱۳۸۳). بررسی رابطه میزان دینداری و انواع آن با مدارای اجتماعی، علوم اجتماعی. ۱ (۴)، زمستان، از صفحه ۱۰۶ تا ۱۴۲٫
- سروش، عبدالکریم (۱۳۷۸). اصناف دین‌ورزی، کیان. ۵۰، از صفحه ۲۳ تا ۲۵٫
- شایگان، فریبا (۱۳۸۶). بررسی رابطه دینداری و اعتماد سیاسی. رساله دوره دکتری جامعه شناسی. دانشگاه علامه طباطبائی، دانشکده علوم اجتماعی.
- شجاعی‌زند، علیرضا (۱۳۸۱). عرفی شدن در تجربه مسیحی و اسلامی. تهران: مرکز بازشناسی اسلام و ایران، انتشارات باز.
- شجاعی‌زند، علیرضا (۱۳۸۴). مدلی برای سنجش دینداری در ایران، جامعه‌شناسی ایران. ۶، بهار، از صفحه ۳۴ تا ۶۶٫
- شجاعی‌زند، علیرضا (۱۳۹۱). مبنای ساخت مدل برای سنجش دینداری، روش‌شناسی علوم انسانی. ۶۸، از صفحه ۱۴۵ تا ۱۶۸٫
- غلامی‌زاده بهبهانی، شیرین (۱۳۸۵). دینداری موازی؛ مطالعه دلایل جامعه‌شناسانه پیدایش آن. پایان‌نامه دوره کارشناسی ارشد جامعه شناسی. دانشگاه الزهرا۳٫
- فراستخواه، مقصود (۱۳۸۶). نمایی از دین ورزیدن طبقات متوسط جدید شهری. برگرفته از وبلاگ شخصی: http://farasatkhah.blogsky.com
- فلیک، اووه (۱۳۸۸). درآمدی بر تحقیق کیفی. ترجمه هادی جلیلی. تهران: نشر نی.
- کدیور، محسن (۱۳۸۵). داد و ستد اسلام و مدرنیته، همایش دین و مدرنیته. مرکز بین‌المللی گفتوگوی ادیان. تهران: حسینیه ارشاد.
- کرسول، جان (۱۳۹۱). پویش کیفی و طرح پژوهش. ترجمه حسن دانایی‌فرد و حسین کاظمی. تهران: صفار- اشراقی.
- کرمی، سعید (۱۳۸۸). سکولاریسم؛ خاستگاه، مبانی و مؤلفه‌ها. تهران: امیرکبیر.
- کمالی اردکانی، علی‌اکبر (۱۳۹۱). بررسی و نقد مبانی سکولاریسم. تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق۷٫
- گنجی، محمد؛ هلالی ستوده، مینا (۱۳۹۰). رابطه گونه‌های دینداری و سرمایه اجتماعی، فصلنامه جامعه‌شناسی کاربردی. ۲، از صفحه ۹۵ تا ۱۲۰٫
- مجتهد شبستری، محمد (۱۳۸۱). نقدی بر قرائت رسمی از دین؛ بحران‌ها، چالش‌ها و راه‌حل‌ها. تهران: انتشارات طرح نو.
- محدثی، حسن (۱۳۷۹). مأخذشناسی مطالعات تجربی دینداری در ایران. تهران: مرکز پژوهشهای بنیادی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- محدثی، حسن (۱۳۹۲). امتناع اندازه‌گیری دینداری و امکان رتبه‌بندی نوع دینداری، مجله مطالعات اجتماعی ایران. ۷ (۱)، از صفحه ۱۳۶ تا ۱۶۵٫
- محمدی اردکانی، فائزه (۱۳۸۲). شناخت انواع دینداریهای جوانان و عوامل مؤثر بر آن. پایان‌نامه کارشناسی ارشد علوم اجتماعی. دانشگاه علامه طباطبائی.
- مصباح یزدی، محمدتقی (۱۳۷۰). آموزش عقاید. تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
- مطهری، مرتضی (۱۳۶۹). مجموعه آثار. قم: صدرا.
- ملاحسنی، حسین (۱۳۸۱). بررسی رابطه میزان سرمایه اجتماعی و نوع دینداری در بین دانش‌آموزان سال سوم دبیرستان در استان گلستان. پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته جامعه شناسی. دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده علوم انسانی.
- ملکیان، مصطفی (۱۳۷۸). سخنی در چند و چون ارتباط اسلام و لیبرالیسم، کیان. ۴۸، از صفحه ۱۰ تا ۱۳٫
- موحد، مجید، و حمیدی‌زاده، احسان (۱۳۸۹). مطالعه رابطه میان دینداری دانشجویان دوره دکتری دانشگاه شیراز با گرایش و فعالیت علمی آنان، پژوهش جوانان، فرهنگ و جامعه. ۴ از صفحه ۱۵۷ تا ۱۸۰٫
- میرسندسی، محمد (۱۳۸۳). مطالعه میزان و انواع دینداری دانشجویان. پایان‌نامه دکتری. دانشگاه تربیت مدرس تهران، دانشکده علوم انسانی.
نیک‌پی، امیر (۱۳۸۰). نگاهی به برخی تحولات دینی در ایران معاصر، نامه انجمن جامعه‌شناسی. ۳، از صفحه ۴۳ تا ۶۰٫
- نیک‌پی، امیر، و خسروخاور، فرهاد (۱۳۸۲). مطالعه دینداری جوانان. گزارش در گروه جامعه‌شناسی دین، انجمن جامعه‌شناسی ایران.
- وبر، ماکس (۱۳۹۲). اقتصاد و جامعه. ترجمه عباس منوچهری، مهرداد ترابی‌نژاد و مصطفی عمادزاده. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، مرکز تحقیق و توسعه علوم انسانی.
- همتی، همایون (۱۳۸۴). اندیشه دینی و سکولاریسم. تهران: انتشارات کانون اندیشه جوان.
- هوشنگی، طیبه (۱۳۸۶). بررسی رابطه انواع دینداری و ابعاد نظام شخصیت در شهر قم. پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد. دانشگاه علامه طباطبائی، دانشکده علوم اجتماعی.
- Berger, Peter (1967) The Sacred Canopy: Elements of a Sociological Theory of Religion. New York: Anchor Books.
- Bruce, Steve (2002). God is Dead: Secularization in the West. Oxford: Blackwell.
- Khosrowkhavar, F. (2007). The New Religiosity in Iran, Social Compass. 54 (3). 453–۴۶۳٫
