دکتر مسعود صادقی[۱]

[۱]. عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی. کرمانشاه. ایران.

چکیده

رساله موسوم به «یک کلمه» نوشته میرزا یوسف خان مستشارالدوله از شمار اولین اقدامات و اجتهادات تئوریک و حقوقی برای نه فقط آشنایی، بلکه پیوند‌دادن میان اسلام و یافته‌های تمدن غربی از دریچه قانون و قانون‌گرایی است و از همین رو بازخوانی و نقد مندرجات و پیشنهادات آن نه‌تنها مفید که ضروری است. مؤلف رساله در مقدمه آن به‌نوعی مبانی نظری و جهان‌بینی خود در این راستا را آشکار می‌کند. این نوشتار تلاشی است برای یافتن و شناختن مبادی فکری مستشارالدوله؛ همچنین، تبیین و تشریح آنها و درنهایت، سنجش و ارزیابی سازگاری، کارایی و توفیق نظری این مبادی و راهکارهای برآمده از آن. این مقاله ضمن صحه‌گذاشتن بر نگاه ژرف‌تر رساله به تمدن غربی و نوع رابطه آن با اسلام و معتقدات مسلمانان، هم ایده مؤلف در باب اینکه ریشه و مبدأالمبادی توسعه غرب قانون/‌قانون‌گرایی است را رد کرده و ناکافی می‌داند و هم برخی پیشنهادات وی در باب تدوین و تبیین قوانین را ناسازگار می‌بیند. با‌این‌وجود، محاسن و نقاط عطف مقدمه رساله را می‌توان به‌اجمال چنین خلاصه کرد: تفکیک منتجات غرب از مقدمات و مبانی آن و دیگر ارائه راهکار عملی برای تصویب قوانین جدید و تنطیم و تنسیق قوانین پیشین. هر‌چند معضلاتی چون ابهام در معنا و مفهوم ترقی، چگونگی مواجهه با غرب، جایگاه قوانین شریعت، رابطه قانون و عدالت و نقش عرف در آن از نقاط ضعف مقدمه یک کلمه است.

کلیدواژه‌ها: مستشارالدوله، یک کلمه، قانون، غرب، تمدن، اسلام.

کتابنامه

قرآن کریم.

آخوندزاده، میرزا فتحعلی. ۱۳۵۱٫ مقالات. به کوشش باقر مؤمنی. تهران. انتشارات آوا.

اداره کل تدوین و تنقیح قوانین و مقررات. ۱۳۸۲٫ مجموعه قانون مجازات اسلامی. ریاست جمهوری. معاونت پژوهش، تدوین و تنقیح قوانین و مقررات. تهران. اداره چاپ و انتشار.

بهائی، محمدحسین. ۱۳۱۹٫ جامع عباسی. تهران. مؤسسه انتشارات فراهانی.

تبریزی مستشارالدوله، میرزایوسف خان. ۱۳۸۵. رساله موسوم به یک کلمه. به اهتمام علیرضا دولتشاهی. تهران. انتشارات بال.

داوری اردکانی، رضا. ۱۳۸۴٫ رساله در باب سنت و تجدد. تهران. انتشارات ساقی.

زیباکلام، صادق. ۱۳۷۳٫ ما چگونه ما شدیم. تهران. روزنه.

ـــــــــــــــ. ۱۳۸۷٫ سنت و مدرنیته. تهران. روزنه.

طباطبایی، محمدحسین. ۱۳۶۷٫ ترجمه تفسیر‌المیزان. تهران. کانون انتشارات محمدی. ج‌۱٫

طباطبایی، جواد. ۱۳۸۶٫ تأملی درباره ایران، نظریه حکومت قانون در ایران. ج‌۲٫ تبریز. انتشارات ستوده.

طباطبایی مؤتمنی، منوچهر. ۱۳۸۶٫ حقوق اساسی. تهران. میزان.

فنایی، ابوالقاسم. ۱۳۸۹٫ اخلاق دین‌شناسی. تهران. نگاه معاصر.

فاضلی، نعمت‌الله. ۱۳۸۸. «گفتمان مسئله بومی‌سازی علوم اجتماعی از رویکرد مطالعات فرهنگی». مجله مطالعات اجتماعی ایران. شماره بهار.

ملکیان، مصطفی؛سروش، عبدالکریم،کدیور،محسن. ۱۳۸۱٫ سنت و سکولاریسم. تهران. انتشارات صراط.

میرزا ملکم خان، ناظم الدوله. ۱۳۸۱٫ رساله‌های میرزا ملکم خان ناظم الدوله. تهران. نشر نیو.

لیوتار، ژان فرانسوا. ۱۳۸۰٫ وضعیت پست‌مدرن. ترجمه حسینعلی نوذری. تهران. گام نو.

Eisner Reinhard . 2005. “Who was Ibrahim Bik” .Central Asia on Display: Proceedings of the VIIth Conference of the European Society for Central Asian Studies.. LIT Verlag Münster. P 109.135.

Stone, Lucian. 2014. Iranian Identity and Cosmopolitanism: Spheres of Belonging. A&C Black.