نقش سپرده‌‌‌‌پذیری امتیازی (نسل دوم قرضالحسنه) در کنترل نقدینگی و رونق تولید
سیدعباس موسویان
استاد پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی. قم. ایران.
حسین میثمی
استادیار پژوهشکدۀ پولی بانکی بانک مرکزی. تهران. ایران.
h.meisamy@mbri.ac.ir
چکیده
سپرده‌‌‌‌پذیری امتیازی یا تعاونی نسل جدید فعالیت‌‌‌‌های قرضالحسنه محسوب می‌‌‌‌شود که از ظرفیت بالایی جهت تقویت جایگاه قرضالحسنه در نظام پولی و بانکی کشور برخوردار است. توسعۀ استفاده از این شیوه می‌‌‌‌تواند آثار فراوانی در سطح خرد و کلان به‌‌‌‌همراه داشته باشد.
پرسش اصلی این تحقیق آن است که: «چگونه سپرده‌‌‌‌پذیری امتیازی از منظر اقتصاد کلان می‌‌‌‌تواند بر شاخص‌‌‌‌هایی چون کنترل نقدینگی و رونق تولید تأثیر بگذارد؟». مقاله به روش توصیفی و تحلیل محتوا، به بررسی این فرضیه می‌‌‌‌پردازد که: «سپردۀ امتیازی از مسیر حذف نرخ سود (موتور محرک رشد نقدینگی) به کنترل تورم کمک می‌‌‌‌کند و از مسیر توسعۀ تأمین مالی خرد برای بنگاه‌‌‌‌های کوچک و متوسط (SME) در رونق تولید نقش ایفا می‌‌‌‌کند». یافته‌‌‌‌های تحقیق نشان می‌‌‌‌دهد که در سپرده‌‌‌‌پذیری امتیازی بانک اساساً هیچ‌‌‌‌گونه سودی به سپرده‌‌‌‌گذاران نمی‌‌‌‌پردازد و فقط وعدۀ دریافت تسهیلات را می‌‌‌‌دهد. بنابراین، در این شیوه عملاً موتور افزایش‌‌‌‌دهندۀ نقدینگی (نرخ سود) خاموش می‌‌‌‌شود و لذا این نوع سپرده‌‌‌‌ها تأثیر قابل‌‌‌‌توجهی در افزایش نقدینگی نخواهند داشت. همچنین از منظر رونق تولید، بنگاه‌‌‌‌های کوچک و متوسط می‌‌‌‌توانند با انتقال گردش حساب روزانۀ خود به بانک و براساس امتیاز دریافتی، از انواع تسهیلات و خدمات بانکی در قالب حقوقی قرضالحسنه (با کارمزد حداکثر چهار درصد)، مانند: کارت اعتباری، اعتبار اسنادی و اعتبار در حساب جاری، برخوردار شوند.
کلیدواژه‌‌‌‌ها:
سپرده‌‌‌‌پذیری امتیازی، قرضالحسنه، نقدینگی، رونق تولید، شبکۀ بانکی،طبقه‌‌‌‌بندی
کتابنامه
قرآن کریم.
اثنی‌‌‌‌عشری، الف؛ بابایی سمیرمی، م. ۱۳۸۸. «برآورد تابع تقاضای پول در سپرده‌‌‌‌های قرضالحسنه بانک‌‌‌‌های ایران». فصلنامۀ پژوهش‌‌‌‌ها و سیاست‌‌‌‌های اقتصادی. شمارۀ ۵۱.
پویان، م. ۱۳۹۳. «پژوهشی در باب قرضالحسنه در اسلام». تهران: شرکت چاپ و نشر بین‌الملل.
سید علیپور، س. ع. ۱۳۹۴. «بررسی نقش قرضالحسنه در اقتصاد مقاومتی از دیدگاه قرآن و روایات». مجموعه مقالات دومین کنفرانس بین‌‌‌‌المللی اقتصاد، مدیریت و فرهنگ ایرانی اسلامی. اردبیل: مؤسسۀ پیشگامان فرهیختگان فرهنگ و اندیشۀ ولیعصر.
شهیدی‌‌‌‌نسب، م. ۱۳۹۳. «آسیب‌‌‌‌شناسی تأمین مالی خرد در بانک‌‌‌‌های ایران: درس‌‌‌‌هایی برای طراحی نظام تأمین مالی خرد اسلامی». دوفصلنامۀ جستارهای اقتصادی. شمارۀ ۲۱.
صدر، م. ب. ۱۳۸۸. بانک بدون ربا در اسلام: الگویی برای جایگزینی ربا و بررسی فعالیت‌‌‌‌های بانکی در پرتو فقه اسلام». مترجم سید یحیی علوی. تهران: دانشگاه امام صادق (ع).
طوسی، م. ۱۴۰۷ق. تهذیب الاحکام. جلد ۶. تهران: دار الکتب الاسلامیه.
عاملی، ش. ح. ۱۴۰۹ق. وسائل الشیعه. جلد ۱۸. قم: مؤسسۀ آل‌‌‌‌البیت.
قضاوی، ح؛ کیانی‌‌‌‌زاده، ح؛ ملاکریمی، ن؛ موهبتی، ی. ۱۳۹۰. «ساختار صندوق‌‌‌‌های قرضالحسنه در ایران و الگوی مبتنی بر اتحادیه‌‌‌‌های اعتباری». مجلۀ اقتصادی: ماهنامۀ بررسی مسائل و سیاست‌‌‌‌های اقتصادی. شمارۀ ۷و۸٫
مافی، ف. ۱۳۸۷٫ اعتبارات خرد: ویژگی‌‌‌‌ها، تجارب، ملاحظات و راهبردها. تهران: مجمع تشخیص مصلحت نظام، مرکز تحقیقات استراتژیک، پژوهشکدۀ تحقیقات استراتژیک.
مجتهد، ا؛ حسن‌‌‌‌زاده، ع. ۱۳۹۰. پول و بانکداری و نهادهای مالی. تهران: پژوهشکدۀ پولی و بانکی. چاپ سوم.
مکارم شیرازی، ن. ۱۳۷۶. تفسیر نمونه. جلد ۴. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
ـــــــــــــــــــ. ۱۳۸۷٫ ربا و بانکداری اسلامی. به کوشش ابوالقاسم علیان‌‌‌‌نژادی، قم: انتشارات امام علی‌‌‌‌بن ابی‌‌‌‌طالب (ع).
موتمنی، م. ۱۳۹۳. «طرح یک صندوق چرخشی تعدیل‌‌‌‌یافته در شرایط تورمی». فصلنامۀ اقتصاد اسلامی. شمارۀ ۵۴.
موسویان، س. ع؛ میثمی، ح. ۱۳۹۵. بانکداری اسلامی (۱): مبانی نظری ـ تجارب عملی. تهران: پژوهشکده پولی و بانکی. ویرایش پنجم.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــ. ۱۳۹۷الف. «سپرده‌‌‌‌پذیری امتیازی (قرض‌‌‌‌الحسنۀ تعاونی): ابزاری نوین جهت مدیریت منابع و مصارف قرضالحسنه در شبکۀ بانکی». مجموعه مقالات بیست‌‌‌‌ونهمین همایش بانکداری اسلامی. تهران: مؤسسۀ عالی بانکداری.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــ. ۱۳۹۷ب. قرضالحسنه تعاونی در اسلام: الگوی جدید توسعه فعالیت‌‌‌‌های قرضالحسنه در کشور. تهران: مؤسسۀ فرهنگی دانش و اندیشه معاصر.
نجفی، م. ح. ۱۴۱۷ق. جواهرالکلام فی شرح شرائع الأسلام. جلد ۲۵، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
نظرپور، م. ن؛ مصطفی‌‌‌‌پور، غ؛ حاجی منجزی، م. ۱۳۹۵. «کارت اعتباری براساس قرضالحسنه: ابزاری در جهت توسعۀ بانکداری قرضالحسنه». فصلنامۀ اقتصاد و بانکداری اسلامی. شمارۀ ۱۴٫
نماگرهای اقتصادی بانک مرکزی به آدرس:
https://www.cbi.ir/category/EconomicTrends_fa.aspx
هادوی‌‌‌‌نیا، ع. ۱۳۷۸. قرضالحسنه و آثار اقتصادی آن. قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
هادیان، م. ۱۳۹۷. «تحولات نقدینگی و تورم». فصلنامۀ تازه‌‌‌‌های اقتصاد. شمارۀ ۱۵۴.
Ardener, S. and Burman, S. ۱۹۹۵. Money-go-rounds: the importance of rotating savings and credit associations for women. Oxford : Berg.
Clifford, G. 1962. “The Rotating Credit Association: a “middle rung” in development”. Economic Development and Cultural Change. Vol. 10, No. 3 (Apr., 1962). pp. 241-263 (23 pages). The University of Chicago Press.
