محمدسالم محسنی[۱]

[۱]. دکترای فلسفه اسلامی جامۀ المصطفی العالمیۀ

چکیده

حقوق بشر ویژگی‌هایی دارد که آن را از دیگر حق‌ها متمایز کرده و اهمیت زیادی به آن بخشیده است. پژوهش حاضر با هدف نقد و ارزیابی این ویژگی‌ها به مطالعه و بررسی آنها پرداخته و یازده ویژگی را برای حقوق بشر استنتاج کرده است که از میان آنها برخی مقبول و موجه‌اند و برخی دیگر توجیه معقولی ندارند. ازآنجاکه حقوق بشر به انسان‌بودن انسان مربوط می‌شود و جز انسان‌بودن دیگر هیچ وصف و عنوانی در آن لحاظ نمی‌شود، می‌توان ویژگی‌های طبیعی‌بودن، اخلاقی‌بودن، مهم‌بودن، تساوی، جهان‌شمولی و بدیهی‌بودن را برای آن اثبات و توجیه کرد؛ اما برخی ویژگی‌های دیگر مانند سلب‌ناپذیری، مطلق‌بودن، مرتبط‌بودن، وابستگی و تقسیم‌ناپذیری به‌دلیل اشکالاتی که بر آنها وارد است، به‌صورت کلی نمی‌توانند درست و توجیه‌پذیر باشند بلکه تنها در معنا و تفسیر خاصی قابل تبیین و توجیه خواهند بود.

کلیدواژه‌ها: ویژگی‌های حقوق بشر، طبیعی‌بودن، جهان‌شمولی، مهم‌بودن، اخلاقی‌بودن، سلب‌ناپذیری.

کتابنامه

قرآن کریم.

اسپیل، هکتور گروس. ۱۳۸۲٫ «جهان‌شمولی حقوق بشر و تنوع فرهنگی». ترجمه ابراهیم بیگ‌زاده. تحقیقات حقوقی. ش ۳۸٫ صص ۲۵۸-۲۳۱٫

اعلامیه اسلامی حقوق بشر، مصوب ۵ اوت ۱۹۹۰٫ اجلاس وزرای خارجه سازمان کنفرانس اسلامی در قاهره.

اعلامیه جهانی حقوق بشر. مصوب ۱۰ دسامبر ۱۹۴۸ مجمع عمومی سازمان ملل متحد.

بادرین، مسعود ای. ۱۳۸۴٫ «حقوق بشر و حقوق اسلام: اسطوره ناهمخوانی». ترجمه‌ مصطفی فضائلی. مجموعه مقالات مبانی نظری حقوق بشر. قم. مرکز مطالعات حقوق بشر دانشگاه مفید. صص ۲۳۶–۲۱۵٫

باقرزاده، محمد رضا. ۱۳۸۴٫ «اندیشه جهان‌شمولی حقوق بشر (دیدگاه مقایسه‌ای میان اعلامیه جهانی و اسلام)». کتاب نقد. ش ‌۳۶٫ صص ۳۸-۳٫

جوادی آملی، عبدالله. ۱۳۸۱٫ صورت و سیرت انسان در قرآن (تفسیر موضوعی قرآن کریم). تنظیم غلام علی امین دین. قم. اسراء. چاپ دوم.

ـــــــــــــــــــ. ۱۳۸۳٫ فلسفه حقوق بشر. قم. اسراء. چاپ چهارم.

ـــــــــــــــــــ. ۱۳۸۵٫ تفسیر انسان به انسان. تحقیق و تنظیم محمد حسین الهی‌زاده. قم. اسراء. چاپ دوم.

جونز، پیتر. ۱۳۸۷٫ حقوق. ترجمه سید رضا حسینی. تهران. پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.

ــــــــــ. ۱۳۹۲٫ فلسفه حقوق: حق‌ها (مبانی، ماهیت،‌ قلمرو، محتوا و نارسایی‌ها). ترجمه مشتاق زرگوش و مجتبی همتی. تهران. نشر میزان.

حسینی، سید ابراهیم. ۱۳۸۴٫ «هویت، تفاوت‌ها و جهان‌شمولی حقوق بشر». کتاب نقد. ش ۳۶٫ صص۱۰۴-۶۵٫

حقیقت، سید صادق. ۱۳۸۴٫ «مبانی نظری حقوق بشر: نسبت‌سنجی ادله برون‌دینی و درون‌دینی». مجموعه مقالات مبانی نظری حقوق بشر. قم. مرکز مطالعات حقوق بشر دانشگاه مفید. صص ۳۴۶-۳۳۱٫

حلی، حسن بن یوسف. ۱۳۸۵. الجوهر النضید فی شرح منطق التجرید. تصحیح محسن بیدار‌فر. قم. بیدار. چاپ سوم.

دانش‌پژوه، مصطفی. ۱۳۹۰٫ «حقوق بشر اسلامی، امتناع یا ضرورت». معرفت حقوقی. ش ۲. صص ۳۸-۵٫

الدباس، علی محمد؛ أبوزید، علی علیان. ۲۰۱۱٫ حقوق الإنسان و حریاته و دور شرعیه الاجراءات الشرطیه فی تعزیزها. عمان. دار الثقافه للنشر و التوزیع. چاپ سوم.

ذاکریان، مهدی. ۱۳۷۷٫ «جهان‌شمولی حقوق بشر در نظام نوین بین‌الملل». فصلنامه پژوهشی دانشگاه امام صادق. ش ۸٫ صص ۱۱۰-۹۵٫

صدر المتألهین، محمد بن ابراهیم. ۱۹۸۱. الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه. بیروت. ج۹٫ دار احیاء التراث العربی. چاپ سوم.

طالبی، محمد حسین. ۱۳۹۳٫ درآمدی بر فلسفه حق. قم. پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با همکاری سمت.

غلام، حافظ ناظم ام آی. ۱۳۸۴٫ «بازاندیشی حقوق بشر در عصر جهانی‌سازی». مجموعه مقالات مبانی نظری حقوق بشر. قم. مرکز مطالعات حقوق بشر دانشگاه مفید. صص ۷۹۲-۷۸۳٫

فلسفی، هدایت الله. ۱۳۷۴٫ «تدوین و اعتلای حقوق بشر در جامعه بین المللی». تحقیقات حقوقی، ش ۱۶و۱۷، صص ۹۳–۱۳۶٫

قاری سید فاطمی، محمد. ۱۳۸۱٫ «قلمرو حق‌ها در حقوق بشر معاصر: جهان‌شمولی در قبال مطلق‌گرایی». نامه مفید. ش ‌۳۳٫ صص ۲۰-۴٫

________________. ۱۳۹۰٫ حقوق بشر در جهان معاصر. تهران. مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های حقوقی شهر دانش. چاپ سوم.

قربان‌نیا، ناصر. ۱۳۸۸٫ «محدودیت آزادی‌ها». در کتاب مقالات (حقوق بشر در جهان معاصر). قم. آیین احمد.

کسوله، عمر احمد. ۱۳۸۴٫ «جهان‌شمولی حقوق بشر درمقابل تنوع فرهنگی: پاسخی از دیدگاه اسلام». مجموعه مقالات مبانی نظری حقوق بشر. قم. مرکز مطالعات حقوق بشر دانشگاه مفید. صص ۸۲۹-۸۱۱٫

کنوانسیون اروپایی حقوق بشر. مصوب ۴ نوامبر ۱۹۵۰ شورای اروپا.

کنوانسیون آمریکایی حقوق بشر. مصوب ۲۲ نوامبر ۱۹۶۹٫

گلشن‌پژوه، محمودرضا. ۱۳۸۸. حقوق بشر در جهان: روندها، موردها و واکنش‌ها. تهران. دانشگاه آزادی اسلامی. معاونت پژوهشی.

مجتهد شبستری، محمد. ۱۳۸۱٫ نقدی بر قرائت رسمی از دین (بحران‌ها، چالش‌ها و راه حل‌ها). تهران. طرح نو. چاپ دوم.

مدرسی، علی اصغر. ۱۳۷۵٫ حقوق فطری یا مبانی حقوق بشر. تبریز. نوبل.

مصباح یزدی، محمد تقی. ۱۳۸۸٫ نگاهی گذرا به حقوق بشر از دیدگاه اسلام. تدوین و نگارش عبد الحکیم سلیمی. قم. مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.

ـــــــــــــــــــــــ. ۱۳۸۹٫ آموزش فلسفه. تهران. شرکت چاپ و نشر بین‌الملل. ج ۱٫ چاپ یازدهم.

مطهری، مرتضی. ۱۳۷۸٫ مجموعه آثار استاد شهید مطهری. ج ۱۹٫ تهران. صدرا.

منتظری، حسینعلی. ۱۳۸۵٫ رساله حقوق. تهران. سرایی. چاپ چهارم.

موحد، محمد علی. ۱۳۸۱. در هوای حق و عدالت. تهران. کارنامه.

میثاق بین‌المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی. مصوب ۱۶ دسامبر ۱۹۶۶ مجمع عمومی سازمان ملل متحد.

میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی. مصوب ۱۶ دسامبر ۱۹۶۶ مجمع عمومی سازمان ملل متحد.

نبویان، محمود. ۱۳۸۸٫ حق و چهار پرسش بنیادین. قم. مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.

هاشمی، سید محمد. ۱۳۸۴. حقوق بشر و آزادی‌های اساسی. تهران. نشر میزان.

وکیل، امیر ساعد؛ عسکری، پوریا. ۱۳۸۳٫ نسل سوم حقوق بشر (حقوق هم‌بستگی). تهران. مجمع علمی و فرهنگی مجد.

ولمن، کارل. ۱۳۸۴٫ «جهان‌شمولی حقوق بشر». مجموعه مقالات مبانی نظری حقوق بشر. قم. مرکز مطالعات حقوق بشر دانشگاه مفید. صص۸۷۶-۸۶۳٫

Campbell, Tom. 2006. Rights A Critical Introduction. London and New Youk: routledge.

Donnelly, Jack. 1993. Universal Human Rights in Theory and Practice. Ithaca, New York: Cornell University press.

____________. ۲۰۰۷a. International Human Rights. 3d edition. Westwiew press.

____________. ۲۰۰۷b. “The Relative Universality of Human Rights“. Human Rights Quarterly, The Johns Hopkins University Press, Vol. 29, No. 2, p 281–۳۰۶٫

Finnis, John. 2011. Natural Law and Natural Rights. 2d edition. New York: Oxford University press.

Freeden, Michael. 1991. Rights. Minneapolis: University of Minnesota Prees.

Mahoney, Jack. 2007. The Challenge of Human Rights: Origin, Development and Significance. Blackwell publishing.

McCloskey, H. J. 1984. “Respect For Moral Human Rights Versus Maximizing Good“. In Utility and Rights, R. G. Frey. United Statse.

Shestack, Jerome J. 1998. “The Philosophic Foundations of Human Rights“. Human Rights Quarterly. The Johns Hopkins University Press. Vol. 20. No. 2. p 201–۲۳۴٫

“Statement on Human Rights“. 1947. American Anthropologist. Vol 49. No 4. p 539–۵۴۳٫

“Vienna Declaration ond Programme of Action“. 1993.

Weston, Burns. 1984. “Human Rights“. Human Rights Quarterly. Vol 6. No 3. p 257–۲۸۳٫