سیدحامد پورمحب حسینی

کارشناس ارشد علوم سیاسی. دانشگاه پیام نور غرب تهران. تهران. ایران.

pourmohebhosseini@gmail.com

 چکیده

هدف این مقاله تبیین نظریۀ آرمان‌گرایی‌‌‌‌ واقع‌گرا در روابط بین‌الملل اسلامی است و پرسش اصلی بر چیستی ماهیت این نظریه و کیفیت اثرگذاری آن در جهان سیاست و روابط بین‌الملل دلالت دارد. فلسفۀ روابط بین‎الملل اسلامی برخاسته از جهان‌بینی و اندیشۀ توحیدی اسلام است که با ابتنا بر وحدت ماهوی سیاست و دیانت، نظریۀ آرمان‌گرایی‌‌‌‌ واقع‌گرا را پی‌ریزی کرده است. به‌نظر می‌رسد نظریۀ آرمان‌گرایی‌‌‌‌ واقع‌گرا در روابط بین‎الملل اسلامی، با توجه به خاستگاه فرانظری خویش، می‌تواند استخراج، تدوین و تبیین شود و به‌تدریج تکوین یابد. درصورت امکان تبیین و تکوین، این نظریه تمهیدی برای زمینه‌های همسویی روشمند و هدفمند آرمان‌گرایی و واقع‌گرایی در روابط بین‌الملل ‌‌خواهد بود. وقوع انقلاب اسلامی احیای اثرگذاری دین اسلام در مناسبات جهان اجتماعی بود. دانش روابط بین‌الملل ‌‌و کنشگری دولت‌ها در عرصۀ بین‌الملل ‌‌نیز متأثر از انقلاب اسلامی قرار گرفت. چنان‌که به‌نظر می‌رسد امکان طرح نظریه‌پردازی در باب دانش و قلمرو روابط بین‌الملل ‌‌پدید آمده است. به‌نظر می‌رسد که نظریۀ آرمان‌گرایی واقع‌گرا با توجه به ابعاد فرانظریِ هستی‌شناسی، معرفت‌شناسی و انسان‌شناسی اسلامی، از نحله‌های آرمان‌گرایی و واقع‌گرای غربی در روابط بین‌الملل متفاوت ‌‌است.

کلیدواژه‌ها:

نظریه، آرمان‌گرایی‌‌‌‌، واقع‌گرایی، روابط بین الملل، روابط بین الملل اسلامی.

کتابنامه

قرآن کریم.

امام‌جمعه‌زاده، سیدجواد؛ مرادی، سوسن. ۱۳۹۰٫ «بررسی مقایسه‌ای مفهوم صلح در دو وضعیت هژمونیک و پلورالیسم گفتمان‎های ارزشی»، اخلاق و روابط بین­الملل، تهران: دانشگاه امام صادق(ع).

امام خمینی، سید روح الله. ۱۳۵۷٫ صحیفه نور. جلد ۲٫ «مصاحبه با خانم الیزابت تارگود، خبرنگار روزنامه انگلیسی گاردین». ۱۰/۸/۱۳۵۷٫ تهران: انتشارات سروش.

ـــــــــــــــــــــــــــ . ۱۳۵۷٫ صحیفه نور. جلد ۳٫ «مصاحبه با مجله هفتگی نیورو و آمستردام». ۱۸/۸/۱۳۵۷٫ تهران: انتشارات سروش.

ـــــــــــــــــــــــــــ . ۱۳۵۷٫ صحیفه نور. جلد ۵٫ «بیانات امام خمینی خطاب به سفیر شوروی». ۷/۱۲/۱۳۵۷٫ تهران: انتشارات سروش.

ـــــــــــــــــــــــــــ . ۱۳۵۷٫ صحیفه نور. جلد ۵٫ «بیانات امام خمینی در دیدار جمعی از اعضای سپاه پاسداران». ۱۴/۱۲/۱۳۵۷٫ تهران: انتشارات سروش.

ـــــــــــــــــــــــــــ . ۱۳۵۸٫ صحیفه نور. جلد ۱۰٫ «پیام امام خمینی به جنبش­های آزادی بخش جهان». ۴/۹/۱۳۵۸٫ تهران: انتشارات سروش.

ـــــــــــــــــــــــــــ . ۱۳۵۸٫ صحیفه نور. جلد ۱۱٫ «پیام امام خمینی(ره) به مناسبت سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی». ۲۲/۱۱/۱۳۵۸٫ تهران: انتشارات سروش.

ـــــــــــــــــــــــــــ . ۱۳۵۸٫ صحیفه نور. جلد ۷٫ «بیانات امام خمینی در جمع هیئت نیوزلندی». ۳۱/۳/۱۳۵۸٫ تهران: انتشارات سروش.

ـــــــــــــــــــــــــــ . ۱۳۶۰٫ صحیفه نور. جلد ۱۵٫ «بیانات امام خمینی در دیدار جمع کارکنان اداره مرکزی آستان قدس». ۶/۸/۱۳۶۰٫ تهران: انتشارات سروش.

ـــــــــــــــــــــــــــ . ۱۳۶۰٫ صحیفه نور. جلد ۱۶٫ «پیام امام خمینی(ره) به مناسبت سومین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی». ۲۲/۱۱/۱۳۶۰٫ تهران: انتشارات سروش.

ـــــــــــــــــــــــــــ . ۱۳۶۲٫ صحیفه نور. جلد ۱۷٫ «بیانات امام خمینی(ره) به مناسبت آغاز پنجمین سال رسمیت جمهوری اسلامی». ۲۲/۱/۱۳۶۲٫ تهران: انتشارات سروش.

ـــــــــــــــــــــــــــ . ۱۳۶۲٫ صحیفه نور. جلد ۱۸٫ «بیانات امام خمینی(ره) در جمع کلیه سفرا و کارداران». ۱۸/۱۱/۱۳۶۲٫ تهران: انتشارات سروش.

ـــــــــــــــــــــــــــ . ۱۳۶۳٫ صحیفه نور. جلد ۱۹٫ «سخنان امام خمینی(ره) در دیدار با وزیر امورخارجه،سفرا و کارداران». ۶/۸/۱۳۶۳٫ تهران: انتشارات سروش.

ـــــــــــــــــــــــــــ . ۱۳۶۴٫ صحیفه نور. جلد ۱۹٫ «بیانات امام خمینی در جمع وزیران و معاونین وزارت خارجه». ۱۱/۸/۱۳۶۴٫ تهران: انتشارات سروش.

ـــــــــــــــــــــــــــ . ۱۳۶۶٫ صحیفه نور. جلد ۲۰٫ «بیانات امام خمینی در دیدار با اعضای شورای مرکزی حزب اله لبنان». ۹/۱۲/۱۳۶۶٫ تهران: انتشارات سروش.

ـــــــــــــــــــــــــــ . ۱۳۶۷٫ صحیفه نور. جلد ۲۰٫ «پیام امام خمینی(ره) به مناسبت سالگرد کشتار خونین مکه». ۲۹/۴/۱۳۶۷٫ تهران: انتشارات سروش.

پروانه، محمود. ۱۳۹۰٫ الگوی جهان‌گرایی اسلامی در اندیشۀ سیاسی امام خمینی (ره). تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق (ع).

جوادی آملی، عبدالله. ۱۳۹۱٫ مفاتیح الحیات. قم: انتشارات اسراء.

ـــــــــــــــــــــــ. ۱۳۹۷٫ روابط بین‌الملل ‌‌در اسلام. قم: نشر اسراء.

چیلکوت، رونالد. ۱۳۸۹٫ نظریه‌های سیاست مقایسه‌ای. تهران: نشر رسا.

خامنه‌ای، سید علی. ۱۸/۴/۱۳۷۰٫ «بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با مسئولان وزارت خارجه».  پایگاه حفظ و نشر آثار حضرت آیت ا… سید علی خامنه ای KHAMENEI.IR.

ـــــــــــــــــــ . ۴/۱/۱۳۷۵٫ «بیانات مقام معظم رهبری در اجتماع زائران و مجاوران حرم رضوی».  پایگاه حفظ و نشر آثار حضرت آیت ا… سید علی خامنه ای KHAMENEI.IR.

ـــــــــــــــــــ . ۳/۵/۱۳۹۱٫ «بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با کارگزاران نظام».  پایگاه حفظ و نشر آثار حضرت آیت ا… سید علی خامنه ای KHAMENEI.IR.

ـــــــــــــــــــ . ۶/۵/۱۳۹۲٫ «بیانات مقام معظم رهبری در دیدار دانشجویان».  پایگاه حفظ و نشر آثار حضرت آیت ا… سید علی خامنه ای KHAMENEI.IR.

ـــــــــــــــــــ . ۱۴/۶/۱۳۹۲٫ «بیانات مقام معظم رهبری در دیدار رئیس و اعضای مجلس خبرگان رهبری».  پایگاه حفظ و نشر آثار حضرت آیت ا… سید علی خامنه ای KHAMENEI.IR.

ـــــــــــــــــــ . ۲۹/۸/۱۳۹۲٫ «بیانات مقام معظم رهبری در دیدار پنجاه‌هزار فرمانده بسیج سراسر کشور».  پایگاه حفظ و نشر آثار حضرت آیت ا… سید علی خامنه ای KHAMENEI.IR.

ـــــــــــــــــــ . ۲۸/۶/۱۳۹۵٫ «بیانات مقام معظم رهبری در دیدار فرماندهان سپاه پاسداران».  پایگاه حفظ و نشر آثار حضرت آیت ا… سید علی خامنه ای KHAMENEI.IR.

ـــــــــــــــــــ . ۱۲/۵/۱۳۹۶٫ «بیانات مقام معظم رهبری در مراسم تنفیذ حکم دوازدهمین دورۀ ریاست جمهوری اسلامی ایران». پایگاه حفظ و نشر آثار حضرت آیت ا… سید علی خامنه ای KHAMENEI.IR.

دهقانی فیروزآبادی، سیدجلال. ۱۳۸۹٫ «چگونگی و چیستی نظریۀ اسلامی روابط بین‌الملل». پژوهشنامۀ علوم سیاسی. سال پنجم. شمارۀ ۲٫ بهار.

دهقانی فیروزآبادی ، سیدجلال. ۱۳۹۶٫  «اصول و مبانی روابط بین‌الملل ‌‌(۱)». تهران: سمت.

دهقانی فیروزآبادی ، سیدجلال. ۱۳۹۸٫ «اصول و مبانی روابط بین‌الملل (۲)». تهران: سمت.

دیلمی، حسن بن محمد. ۱۳۷۱٫ «ارشادالقلوب». جلد۱، قم: الشریف الرضی.

ــــــــــــــــــــــــــــــ. ۱۳۹۶٫ «اصول و مبانی روابط بین‌الملل ‌‌(۲)». تهران: سمت.

ــــــــــــــــــــــــــــــ. ۱۳۹۸٫ «اصول و مبانی روابط بین‌الملل (۱)». تهران: سمت.

دهشیری، محمدرضا. ۱۳۹۰٫ بازتاب مفهومی و نظری انقلاب اسلامی ایران در روابط بین‌الملل. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.

ذاکریان، مهدی. ۱۳۹۰٫ اخلاق و روابط بین‌الملل. تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق (ع).

سلیمی، عبدالحکیم. ۱۳۸۶٫ نقش اسلام در توسعۀ حقوق بین‌الملل. قم: انتشارات مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی.

صالح، امانی؛ محروس، عبدالخبیر عطا. ۱۳۹۰٫ روابط بین‌الملل؛ رویکرد دینی و تمدنی. تهران: دانشگاه امام صادق (ع).

طوسی، محمدبن الحسن. ۱۴۰۷ق. تهذیب الاحکام. جلد ۶، تهران: دارالکتب الاسلامیه. چاپ چهارم

مطهری، مرتضی. ۱۳۷۵٫ جهان‌بینی توحیدی؛ مقدمه‌ای بر جهان‌بینی اسلامی (۲). تهران: انتشارات صدرا.

متقی، ابراهیم؛ پوستین‌چی، زهره. ۱۳۹۰٫ الگو و روند در سیاست خارجی ایران. قم: انتشارات دانشگاه مفید.

نجات‌پور، مجید؛ جعفری، علی؛ ستوده، علی‌اصغر؛ زرین کاویانی، بهروز. ۱۳۹۲٫ «رویکرد اسلام به جایگاه جنگ و صلح در نظام بین‌الملل ‌‌در مقایسه با رئالیسم و لیبرالیسم». فصلنامۀ آفاق امنیت. سال پنجم. شمارۀ ۱۸٫