محمد جواد مهدوی‌نژاد،

دانشیار دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس

شیما کشوری فرد،

کارشناسی ارشد معماری، دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات

چکیده

خانه یکی از ارکان اصلی فضایی در حیات جامعۀ ایرانی و از مباحث مهم معماری ماست. نگاهی گذرا به معماری خانه‌های تاریخی، نشانگر جایگاه کیفی خانه نزد مردم این سرزمین است. خانۀ ایرانی، مملو از زیبایی‌های بصری و نمونۀ بارزی از تلفیق و ارتباط فرم‌های نمادین با باورهای عمیق اعتقادی است. این پژوهش گامی در مسیر شناخت معماری معاصر ایران، با تکیه بر معماری خانه‌های معاصر تهران است. بررسی تأثیر اسلام در معماری معاصر و نسبت آن با خلق آثار فاخر در معماری معاصر تهران هدفی‌ست که در این پژوهش دنبال می‌شود، تا به این سؤالات پاسخ داده شود: ۱ـ چه نسبتی میان بهره‌گیری از اندیشۀ اسلامی و خلق آثار فاخر معماری وجود دارد؟ و ۲ـ چگونه می‌توان براساس درک این نسبت، الگویی برای هدایت معماری معاصر ایران مطرح کرد؟ برای پاسخ‌گویی به پرسش‌های پژوهش، تعدادی از آثار و بناهای متعلق به دورۀ قاجاریه و پهلوی به‌عنوان نمونۀ موردی انتخاب شده‌اند. براساس چهارچوب مفهومی پژوهش، مشابهت‌های کالبدی و مفهومی این بناها به‌عنوان عاملی برای تشخیص و تحلیل کیفیت تجلی باورهای دینی و اعتقادی اسلامی در معماری ایرانی به کار گرفته شده است. دستاوردهای پژوهش نشان‎دهندۀ آن است که آثار معماری معاصر ایران در حوزۀ خانه‌های تهرانی به‌خصوص در دورۀ قاجار، حاصل تجلی اندیشه‌های اسلامی در کالبد معماری ایرانی است.

کلیدواژه‌ها: خانه‌های تاریخی تهران، معماری ایرانی، اندیشه‌های اسلامی، معماری معاصر ایران.

کتاب‌نامه

قرآن کریم

اردلان، نادر و بختیار، لاله. ۱۳۹۰٫ حس وحدت. ترجمۀ ونداد جلیلی. تهران. مؤسسۀ علمی پژوهشی علم معمار.

بانی مسعود، امیر. ۱۳۸۹٫ معماری معاصر ایران. تهران. هنر معماری قرن.

بلخاری، حسن. ۱۳۹۰٫ «فلسفۀ وجود «هشتی» درخانه‌های ایرانی و جایگاه «حریم» درمحل زندگی». گفتگو با خبرنگاری مهر. (http://www.mehrnews.com/news/1405319) (۲۲ شهریور ۱۳۹۰)

بمانیان، محمدرضا. ۱۳۸۹٫ «عناصر هویت‌ساز در معماری سنتی خانه‌های ایرانی». دوفصلنامۀ علمی، پژوهشی مطالعات هنر اسلامی. شماره۱۳٫

پیرنیا، محمد کریم. ۱۳۸۳٫ سبک‌شناسی معماری ایرانی. تدوین دکتر غلامحسین معماریان. تهران. سروش دانش.

ـــــــــــــــــ. ۱۳۸۵٫ آشنایی با معماری اسلامی ایران. تدوین دکتر غلامحسین معماریان. تهران. سروش دانش.

حائری مازندرانی، محمدرضا. ۱۳۸۸٫ خانه، فرهنگ، طبیعت. بررسی معماری خانه‌های تاریخی و معاصر به‌منظور تدوین  فرایند و معیارهای طراحی خانه. تهران. مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری.

سلطان زاده، حسین (۱۳۹۰). «نقش جغرافیا در شکل‌گیری انواع حیاط در خانه‌های سنتی ایران». پژوهش‌های جغرافیای انسانی. شماره ۷۵، بهار ۱۳۹۰، ص ۶۹-۸۶٫

قیومی بیدهندی، مهرداد. ۱۳۹۰٫ گفتارهایی در مبانی و تاریخ هنر و معماری. تهران. علمی و فرهنگی.

مهدوی‌نژاد، محمد جواد. ۱۳۸۱٫ «هنر اسلامی در چالش با مفاهیم معاصر و افق‌های جدید». هنرهای زیبا. شماره۱۲٫

ـــــــــــــــــــــــ. ۱۳۸۳٫ «حکمت معماری اسلامی؛ جستجو در ژرف‏ساخت‏های معنوی معماری اسلامی». هنرهای زیبا. شماره۱۹٫

ـــــــــــــــــــــــ. ۱۳۸۴٫ «آموزش نقد معماری؛ تقویت خلاقیت دانشجویان برای تحلیل همه‌جانبۀ آثار معماری». هنرهای زیبا. شماره۲۳٫

ـــــــــــــــــــــــ. و خبری، محمدعلی و عسگری مقدم، رضا. ۱۳۸۹٫ «تجدید حیات‎گرایی و معماری معاصر در سال‎های پس از پیروزی انقلاب اسلامی». فصلنامۀ مطالعات شهر ایرانی اسلامی. شماره۲٫

ـــــــــــــــــــــــ. و ناگهانی، نوشین. ۱۳۹۰٫ «تأثیر سواد بصری بر درک زیبایی در آثار معماری». معماری و شهرسازی آرمان‎شهر. شماره۷٫

نصر، سیدحسین. ۱۳۷۹٫ نیاز به علم مقدس. ترجمه حسن میانداری، مؤسسه فرهنگی طه.